प्रचण्डको हवाला दिँदै विप्लवले भनेः युद्ध हार्यौ भने गण्डकीमा हाम फालेर मर्नू

प्रचण्डको हवाला दिँदै विप्लवले भनेः युद्ध हार्यौ भने गण्डकीमा हाम फालेर मर्नू

A+ A A-

बिहान ८ बजे । काठमाडौंका सडकमा सवारीसाधनको संख्या बाक्लिँदै छ । बबरमहल छेउमा १० बजेको पखाईमा छन्, मीमबहादुर शाही ‘सचेत’ ।

शाही र उनका साथी बिहान ७ बजे नै बबरमहल पुगिसकेका थिए, माइतीघरमा प्रदर्शनका लागि । तर, प्रदर्शनका लागि जिल्ला प्रशासन कार्यालयको अनुमति लिनुपर्ने भएपछि उनीहरु १० बजेको पर्खाइमा छन् ।

शाही पूर्वमाओवादी लडाकु हुन् । कालिकोट रास्कोट नगरपालिकाका शाही २०५६ सालमा माओवादी सेनामा भर्ती भएका थिए ।

प्रशासन कार्यालय खुल्न अझै केही समय बाँकी छ । १० बज्न अझै दुई घण्टा बाँकी छ ।

‘दुई घण्टा सडकमा उभिनुभन्दा चिया खाऔं,’ मैले भनें । शाही सहमत भए । जिल्ला प्रशासन कार्यालय बबरमहल पछाडिको चिया पसलमा बस्यौं ।

मैले सोधें, ‘माओवादीमा किन सामेल हुनुभयो ?’

‘कम्युनिस्ट जार्गन’सहित उनले माओवादीमा सामेल हुनुको कारण सुनाए, ‘माओवादीले गर्ने न्याय, वैज्ञानिक समाजवाद, साम्यवाद र गणतन्त्रका कुरा सुनेर लागेको हुँ ।’

२०५९ मा भएको यो आक्रमणको दाग अहिलेसम्म शरीरमा ताजै छ

घरमा विद्रोह गरेर माओवादीमा सामेल भएका शाहीले पार्टीले आफूलाई राजनीतिक र सामाजिक चेतना दिएकै कारण आफ्नो छद्म नाम ‘सचेत’ राखेको सुनाए ।

मिलिसिया हुँदै माओवादीको जनमुक्ति सेनामा सामेल भएका शाहीको नितम्बमा गोली लागेको थियो । रुकुम खाराको पहिलो आक्रमणमै शाही घाइते भए । २०५९ मा भएको यो आक्रमणको दाग अहिलेसम्म शरीरमा ताजै छ ।

पहिलो खारा आक्रमण माओवादी युद्धको असफल आक्रमण मानिन्छ । यो आक्रमणपछि गोलीले छेडिएको र गोली बोकेको शरीरसहित शाही जुम्ला आक्रमणमा गए ।

हामीले अर्डर गरेको चिया अझै आइपुगेको छैन । शाहीले सुनाए, ‘गोली लागेको ६ महिनापछि उपचारका लागि लखनउ गएको थिए ।’
तर, भूमिगत अवस्थामा शाहीले लखनउमा लामो समय बस्दा पनि उपचार गर्न सकेनन् ।

‘हतार हतार दुखाइ कम गर्ने उपचार गरेर मात्रै फर्किएँ,’ उनले भने ।

युद्धको चटारो, क्रान्तिको हतारो र भूमिगत जीवनले उनलाई राम्रोसँग उपचार गर्न दिएन ।

कामचलाउ उपचार गरेर फर्किएपछि शाही फेरि जनमुक्ति सेनामा सामेल भए । लडाइँ लड्न थाले । क्रान्तिको राप, ताप र देश परिवर्तनको जोसमा उनले शरीरमा रहेको गोलीले दिएको पीडा भुले ।

२०५६ यता माओवादीका लगभग सबै लडाइँमा सामेल भए शाही । उनको अन्तिम लडाइ थियो, कालिकोटको पिली । तत्कालीन माओवादीले २३ साउन २०६२ मा कालिकोटको पिलीस्थित नेपाली सेनाको क्याम्पमा आक्रमण गरेको थियो ।

पिली आक्रमणको करिब एक वर्षपछि माओवादीले तत्कालीन सात दलसँग शान्ति सम्झौता गर्यो । शान्ति सम्झौतापछि माओवादी लडाकुलाई देशभरका विभिन्न स्थानमा क्यान्टोनमेन्ट बनाएर राखियो । तर, शाहीलाई भने माओवादीले क्यान्टोनमेन्टमा पठाएन ।

‘किन ?’

‘पार्टी बचाउनुपर्छ भन्दै हामीलाई वाईसीएल (योङ कम्युनिस्ट लिग)मा पठाइयो,’ शाहीले चियाको कप टेबलमा राख्दै सुनाए ।

पार्टी बचाउन भन्दै लडाकुबाट वाईसीएलमा रूपान्तरण भएका शाहीको शरीरमा रहेको गोलीको घाउ बिस्तारै बल्झिन थाल्यो । ‘बल्झेर के गर्नु उपचार गर्ने पैसा थिएन,’ शाही सुनाउँछन् ।

शाहीले वाईसीएल पनि छाडे ।

कमजोर आर्थिक अवस्था । शरीरमा गोली । शाहीको जीवन कष्टकर बन्दै गयो । उपचारका लागि सहयोग पाइने आसमा उनले माओवादी उच्च नेतालाई भेटे । नेताहरुले आश्वासन मात्र दिए ।

‘के गर्नु आश्वासनले उपचार नहुने,’ शाहीले भने ।

घाउ बल्झिँदै गएपछि उनी चार वर्षअघि काठमाडौं आए । ‘कि उपचार गर्छु कि परिवारैसहित मर्छु भनेर काठमाडौं आएको थिएँ,’ उनले भने ।
धन्न उनले दोस्रो विकल्पको शरण पर्नु परेन !

उनले लडाकुमा हुँदा नै बिहे गरेका थिए । शाहीकी श्रीमती पनि जुम्लामा माओवादी कार्यकर्ता नै थिइन् । बिहे गरेलगत्तै दाङ आक्रमणमा गएका शाहीले ७ महिनापछि मात्रै श्रीमती भेटेका थिए ।

‘त्यतिखेर नाम मात्रैको बिहे हो भन्दा पनि हुन्छ । सधैं भेटघाट हुँदैनथ्यो । कुराकानी पनि पत्रबाट मात्रै हो,’ उनले सुनाए ।

काठमाडौं आएर पनि उनले सुरुमै उपचार गर्न सकेनन् । काठमाडौंमा तीन वर्ष त उनी पेन किलरको सहायतामा बाँचे । गत वर्ष मात्रै शल्यक्रियामार्फत शरीरमा रहेको गोली निकालियो । गोली लागेको १६ वर्ष भएको थियो ।

‘ऋण गरेर ढेड लाख खर्च भयो गोली निकाल्न,’ उनले भने ।

ओरालो लागेको मृगलाई बाच्छाले पनि लखेट्छ भनेझैं गोली निकाल्दा पनि उनले सकस झेल्नुपर्यो । गोली निकाल्न भन्दै सुरुमा वीर अस्पताल गएका उनी पछि कलंकीको नेसनल अस्पताल गए ।

‘वीर अस्पतालमा लापरबाही गरेर ठूलो घाउ बनायो । पछि सक्दैनौ भनेपछि चिरेको घाउ बोकेर म कलंकीको नेसनल अस्पताल गएँ । बल्ल त्यहाँ उपचार भयो,’ उनले भने ।

οοο

शाही हिजोआज बालाजुमा इलेक्ट्रिसियनका रुपमा काम गर्छन् । आज उनी काम छाडेर आन्दोलनका लागि आएका हुन् ।

‘आन्दोलन किन ?’

गणतन्त्र दिवसको पूर्वसन्ध्यामा गृह मन्त्रालयबाट ११ जना पूर्वमाओवादी लडाकुलाई प्रहरीले पक्राउ गर्यो । पूर्वमाओवादी लडाकुसँग सरकारले गत पुसमा गरेको सम्झौता कार्यान्वयन गराउनुपर्ने भन्दै गृह मन्त्रालय गएका उनीहरुलाई प्रहरीले पक्राउ गरेपछि विरोध गर्न जम्मा भएका हुन्, शाही र उनका साथीहरु ।

गृहमन्त्री रामबहादुर थापाले (बादल) पनि उनीहरुसँगै युद्ध लडेका थिए । सहयोद्धाले नै उनीहरुलाई बेवास्ता गरे । जेल हाले ।

यस्तो अवस्था देख्दा शाहीको मन पोल्छ । ‘यतिका वर्ष पार्टीका लागि लडियो । अहिले न यताको भइयो न उताको,’ शाही धाराप्रवाह बोल्छन्, ‘आफ्नै सरकार र आफ्नै सत्ता छ तर जनयुद्धका घाइते जेलमा छन् । गणतन्त्रको यो भन्दा ठूलो अपमान के होला ? ।’

चिया सेलाइसक्यो तर शाही भन्दै जान्छन्, ‘छातीमा गोली थापेर हामीले नेताहरुलाई यहाँ ल्याएका हौं । अहिले हामीलाई जेल हाल्ने ?’

माओवादीले नै सत्तासँग लड्न सिकाएको थियो । फरक मत राख्न सिकाएको थियो । त्यही शिक्षाबाट दीक्षित पूर्वलडाकु आफूमाथि अन्याय भयो भन्दै गृह मन्त्रालयमा गुनासो गर्न गएका थिए । तर, सत्ताले आफ्नो निर्मम रूप देखायो । र, पूर्वलडाकुलाई जेल चलान गर्यो ।

‘फरक मत राख्न नपाउने ? अन्याय भयो भनेर भन्न नपाउने हामीले ?

‘हिजो मात्रै गणतन्त्र दिवसमा प्रधानमन्त्री र प्रचण्डले गणतन्त्र ल्याउन लड्नेहरुप्रति सरकारले सम्मान गर्ने भाषण गरे । तर, गणतन्त्रका लागि ज्यान फालेर लडेका साथीहरु जेलमा छन्,’ हातमा लिएको चियाको कप टेबलमा राखे शाहीले ।

एकछिन मौन बसे । लामो श्वास तानेर फेरि भने, ‘फरक मत राख्न नपाउने ? अन्याय भयो भनेर भन्न नपाउने हामीले ?’

अनामनगरको चिया पसलको कोलाहलमा उनको प्रश्न कतै बिलायो । जसरी उनीहरुका सपना बिलाए ।

औषधि उपचारका लागि काठमाडौंको खर्चिलो बसाइँ रोजका शाहीजस्ता धेरै लडाकु अहिले पनि आर्थिक अभावसँग लडिरहेका छन् । माओवादी नेतृत्वले शिविरमा सेना देखाउँदा आफ्ना ओर्जिनल सेना बाहिर राख्यो । जसका कारण वास्तविक लडाकुले सरकारबाट पाउने आर्थिक सहयोग पाएनन् । शिविरमा नराखेकै कारण आफूहरु सरकारी सहयोगबाट वञ्चित भएको गुनासो गर्छन्, शाही ।

‘त्यतिखेर सेनामा नयाँ मान्छे भर्ती गरियो । हामीलाई पार्टी जोगाउन बाहिरै राखियो । सेनामा लडाकुभन्दा धेरै बाहिरका, बनावटी र सजावटीलाई राखियो,’ उनले भने, ‘क्यान्टोनमेन्टमा राखेको भए अहिले हामीले केही रकम पाउँथ्यौं र अहिले थोरै भए पनि सहज त हुन्थ्यो ।’

युद्धकालीन क्रान्तिकारी स्मृति बोकेर औषधि उपचारको आस गरिरहेका शाहीजस्ता पूर्वलडाकु आज पछुतो गर्छन् । मलिन स्वरमा शाही सुनाउँछ, ‘सत्ता परिवर्तनका लागि लडियो तर आफ्नो पीडामा मलम लगाइदिएनन् । युद्धमा लागेका गोलीहरु आफैंले खोतलेर निकाल्नु पर्दा कम्ता पीडा हुन्छ !’

राज्य व्यवस्था परिवर्तन भए पनि घाइते पूर्वलडाकुलाई भने परिवर्तनले अझै छोएको छैन । ‘यो परिवर्तनमा खुसी नै लाग्दैन ।.....के भन्नु पीडा मनमै छ,’ उनले रुन्चे मुख बनाए ।

‘तत्कालीन माओवादीको उच्च नेतृत्वसँग असन्तुष्ट पूर्वलडाकु नेत्रविक्रम चन्द विप्लव नेतृत्वको नेकपामा सामेल भएको खबर सुनिन्छ नि ?’ मैले सोधें ।

शाहीले आक्रोशित हुँदै भने, ‘अहिले केको क्रान्ति गर्न खोजेका ? त्यतिखेर १७ हजार मान्छे मरे । अहिले फेरि कति मान्छे मार्न खोजेको हो ? विप्लवले पनि झुटा सपना नदेखाए हुन्छ ।’

त्यसपछि उनले विप्लव र प्रचण्डसँगको स्मृति सुनाउन थाले, ‘हामीले खाराको पहिलो लडाइँ हारेका थियौं । त्यसपछि हामीले अर्घाखाँची आक्रमणको तयारी गर्दै थियौं । अर्घाखाँची आक्रमणका लागि हामी रोल्पाको अवागंमा प्रशिक्षणमा थियौं ।’

गणतन्त्रको यो चहकिलो प्रकाशमा शाही जस्ता सयौं पूर्वलडाकुको अनुहार देखिँदैन

त्यो प्रशिक्षणमा विप्लवले हामीलाई प्रचण्डको सन्देश सुनाउँदै भनेका थिए, ‘अध्यक्ष कामरेड प्रचण्डबाट तपाईंलाई के कुरा आएको छ भने यदि यो (अर्घाँखाँचीको) लडाइँ तपाईंहरुले जित्नुभएन भने सारा सेना गण्डकीमा हाम फालेर मर्नू भन्ने सन्देश दिनुभएको छ । अब यो लडाइँ जित्ने कि नजित्ने ?’

उनले दस वर्षे सशस्त्र विद्रोहको जिम्मेवारी बाबुराम, प्रचण्ड, विप्लव र वैद्यले लिनुपर्ने बताए ।

लडाइँमा आफ्ना लागि आफैंले स्ट्रेचर र लास बोक्ने बाँस बोकेर हिँडेको सम्झिन्छन् शाही । शाही सम्झिन्छन्, ‘घाइते भयो भने स्टे«चर र मर्यो भने लास बोक्ने बाँस बोकेर हामी युद्ध लड्थ्यौं ।’

उनी युद्धकालीन घटना सम्झिन चाहँदैनन् । स्मृतिको गर्तमा गइसकेका ती क्रान्तिकारी अनभूति सतहमा ल्याएर नोस्टाल्जिक हुन चाहँदैनन् शाही ।

किन ?

‘एउटा रोटी, एक लोटा पानी र अन्धकारमा बाटो देखाएर जनताले सहयोग गरेका थिए । यसको गुणै तिर्न सकिएन,’ उनले भने ।

गणतन्त्रको यो चहकिलो प्रकाशमा शाही जस्ता सयौं पूर्वलडाकुको अनुहार देखिँदैन ।

अनि शाही मनमनै प्रश्न गर्छन्, ‘हामीले नलडेको भए गणतन्त्र आउँथ्यो त ?’

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ १८, २०७६ ००:५२