बजारमा प्रतिडोज ६ हजारमा कोरोनाको खोप, नक्कली हुन सक्ने

तस्वीर : सुशिल श्रेष्ठ

A+ A A-

दश दिनअघि एक औषधि आपूर्तिकर्ताले काठमाडौंको एक अस्पतालका कर्मचारीलाई प्रतिडोज ६ हजारका दरले कोभिसिल्ड खोप उपलब्ध गराउन सक्ने धाक दिए । आपूर्तिकर्ता र आफ्नो नाम उल्लेख नगर्ने सर्तमा अस्पतालका ती कर्मचारीले सप्लायर्सलाई उद्धृत गर्दै भने, ‘प्रतिडोज ६ हजारमा कोभिसिल्ड खोप ल्याउन सकिन्छ, कति चाहियो ?’

भारतमा निजीक्षेत्रले पनि खोप बिक्री गर्न पाउने व्यवस्था छ । त्यसैको फाइदा उठाउँदै नेपालका औषधि आपूर्तिकर्ताहरूले अन्य औषधिसँगै कोरोनाविरुद्धको कोभिसिल्ड खोप पनि लुकाइछिपाइ नेपाल भित्र्याउने गरेको खुलासा ती कर्मचरीले गरे ।

भारतमा निजी अस्पतालमा कोभिसिल्ड खोप प्रतिडोज भारु ७ सय ८० र कोभ्याक्सिन १ हजार ४ यस १० मा लगाउन पाइन्छ ।

भारतबाट अवैध रूपमा खोप ल्याएर चर्को मूल्यमा बिक्री भइरहेको सूचना सरकारी निकायमा पनि नपुगेको होइन । त्यसैले स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले तोकेको खोप केन्द्र र अस्पतालबाहेक अन्त व्यक्तिगत रूपमा खोप नलगाउन सबैलाई अनुरोध गर्दै सूचना नै जारी गरेको थियो । यद्यपि ठोस प्रमाण नभएको भन्दै मन्त्रालयले कसैलाई कारबाही गर्न भने सकेको छैन ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयको खोप विज्ञ सल्लाहकार समितिका संयोजक डा. श्यामराज उप्रेती नेपालमा गोप्य रूपमा कोरोनाविरुद्धको खोप खरिदबिक्री भइरहेको सूचना आएको बताउँछन् । ‘लुकीछिपी ल्याएको खोप पैसा तिरेर लगाइँदै छ भन्ने सुन्नमा आएको छ,’ उनी भन्छन् ।

मन्त्रालयको बाल स्वास्थ्य तथा खोप शाखाका प्रमुख डा. झलक शर्मा गौतम यसरी लुकाएर ल्याएको खोपबारे अनुगमन भइरहेको बताउँछन् । ‘लुकीछिपी खोप ल्याएको भन्ने गुनासो आएको छ । सूचना संकलन गर्दै छौँ । कस्तो खोप ल्याएको हो भन्ने प्रमाण भेटिएको छैन ।’

मन्त्रालयका सहप्रवक्ता डा. समीर अधिकारी खोपमा कालोबजारीको सम्भावनालई नकार्न नसकिने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘खोपको माग धेरै भएकाले गलत मनसाय भएका व्यापारीहरूले दुरुपयोग र कालोबजारी गरेको हुन सक्छ भनेर हमीले नागरिकलाई सचेत गराउन सूचना पनि निकालेका छौँ ।’

अवैध खोप मानव स्वास्थ्यमा जोखिम

औषधिजन्य वस्तु मानव स्वास्थ्यसँग प्रत्यक्ष गाँसिएको हुन्छ । मानवस्वास्थ्यसँग जोडिएको अति संवेदनशील चीज भएकाले खोप उत्पादनदेखि लगाउनेसम्मको मापदण्ड तय गरिएको हुन्छ । यसको पालना अनिवार्य हो । मापदण्ड पालना नगरी खोप ल्याएर लगाएमा मानिसको ज्यान तलमाथि हुने जोखिम रहने विज्ञहरू बताउँछन् ।

त्यही भएर सरकारले अहिलेसम्म निजीक्षेत्रलाई खोप ल्याएर बेच्न अनुमति दिएको छैन । केही कम्पनीले खोप ल्याउन अनुमति लिए पनि उनीहरूले सोझै बजारमा लगेर बेच्न नपाउने सर्त थियो । उनीहरूले ल्याएर सरकारलाई बेच्ने हो, बजारमा होइन ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयका खोपविज्ञ डा. उप्रेतीका अनुसार खोपलाई निश्चित तापक्रममा भण्डारण नगरेमा काम गर्दैन । ‘काम नगर्ने मात्र होइन, ज्यान नै तलमाथि पर्न सक्छ,’ डा. उप्रेती भन्छन्, ‘अवैध रूपमा ल्याइएको खोप लगाएर छँदाखाँदाको जीवन जोखिममा नपारौँ ।’

७८ प्रतिशत प्रभावकारी मानिएको कोभिसिल्ड खोप माइनस २ देखि ८ डिग्री सेल्सियसमा भण्डारण गर्नुपर्ने हुन्छ । लुकाएर ल्याएको खोप मापदण्डविपरीत भण्डारण भएमा मानिसको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर गर्ने विज्ञहरू बताउँछन् । ‘खोप आयात–निर्यात गर्दा कोल्डचेन मिलाउनुपर्ने हुन्छ । कोल्डचेन नमिलेको खोप लगाउनै मिल्दैन,’ औषधि व्यवस्था विभागका प्रवक्ता सन्तोष केसी भन्छन्, ‘त्यसरी ल्याएको खोपको गुणस्तर नै हुँदैन । भारतमा नक्कली बनेको भन्नेसम्मको समाचार आएको छ ।’ लुकाएर ल्याएको खोप नक्कली हुन सक्ने आशंका गर्दै उनले सरकारले तोकेबाहेक अरु ठाउँमा गएर खोप नलगाउन आग्रह गरे ।

कारबाही के हुन्छ ?

नियमभन्दा बाहिर गएर खोप ल्याएको पाइएमा जेल सजायसम्मको कारबाही हुने बताउँछन्, औषधि व्यवस्था विभागका प्रवक्ता केसी । यस्तो कसुर गर्नेलाई कालोबजारी तथा अन्य केही सामाजिक अपराध तथा सजाय ऐनअन्तर्गत कारबाही हुन्छ ।

उक्त ऐनको दफा ७ मा औषधिमा मिसावट वा मिसावट भएको औषधि बिक्री गरेमा जन्मकैद, १० वर्षसम्म कैदसहित जरिवाना सजाय हुने व्यवस्था छ । ‘अहिलेसम्म कुनै डेटा आएको छैन । हामीले पनि वाच गरिरहेका छौँ । लुकाएर खोप ल्याउनु सामाजिनक अपराध हो,’ उनले भने ।

किनेको खोप आएन, लुकीछिपी आयो

गत फागुनमा कोभिसिल्ड खोप उत्पादन गर्ने भारतीय कम्पनी सिरमबाट नेपालले २० लाख खोप खरिद गरेको थियो । खरिद सम्झौता नेपाल र भारत सरकारबीच भएको हो । त्यसमध्ये १० लाख डोज खोप नेपालले अझै पाएको छैन । प्रतिडोज ४ डलरका दरले किनेको थियो । रकम भुक्तानी गरे पनि भारतले खोप दिन आनाकानी गर्दै आएको छ । कम्पनीमा आगलागी भएको कारण दर्शाउँदै सिरमले नेपालको स्वास्थ्य मन्त्रालयलाई तुरुन्त खोप दिन नसकिने पत्र पठाएको थियो । तर, नेपाललाई खोप दिन असमर्थता जनाएको केही समयपछि भारतले भुटानलाई कोभिसिल्ड खोप दिएको थियो ।

खरिद गरेको कोभिसिल्ड खोप भारतले नदिएपछि पहिलो डोज लगाएका ६५ वर्ष उमेर समूहमाथिका ज्येष्ठ नागरिकले दोस्रो डोज कहिले पाउने भन्ने टुंगो छैन । तर, भारतले नदिएको त्यही खोप नेपालमा अनधिकृत रूपमा नेपाली बजारमा बिक्री भइरहेको छ ।

कतिले लगाए खोप ?