पासपोर्टमा 'फार्मर' लेखिएको देखेपछि निर्देशक झोँक्किए, साथीहरूले जिस्क्याउन थाले

पासपोर्टमा 'फार्मर' लेखिएको देखेपछि निर्देशक झोँक्किए, साथीहरूले जिस्क्याउन थाले

A+ A A-

आर्ट स्टुडियोका निर्देशक बजारमा खुब चलेका थिए, हो त्यही बेलाको कुरा गर्न खोजेको । विदेशमा समेत ख्याति कमाए उनले । कोरियामा प्रस्तुति देखाएर भर्खरै स्वदेश ओर्लिएका हुन् ।

नाच्न, नाटक गर्न, फिल्म खेल्न, कार्यक्रम विदेश लैजान, आर्ट स्टुडियोका राम्रो नाच्ने कलाकार अग्रपङ्क्तिमा पर्दथे । नाच्न सिपालु कलाकारको शरीरको भाषा राम्रो हुने नै भयो । शरीरको भाषा गज्जब भएपछि अभिनयमा खोट पनि नदेखिने । कोहीकोही त वाद्यवादनको जिम्मासमेत लिइदिन्थे । निर्देशकलाई खोजेको जस्तै भइहाल्यो ।

अभिनय मात्रै गर्न जान्नेहरू लट्ठु समूहमा परे । शरीरको भाषा सुध्रिनसकेको, खै के नमिले के नमिलेजस्तो, ‘कस्तो पसाङ्गिएको जिउ’ भन्थे निर्देशक । नाटक हुँदा अभिनय गर्नचाहिँ पाउँथे है यो समूहमा पर्नेले ।

अर्काे समूह थियो, एक प्लेट म:म: । हो भन्या, उनीहरूको नाम नै एक प्लेट म:म: । बेकामे खाली ठाउँ भर्ने कलाकार । एक प्लेट म:म: खान पाइन्छ भनेर निर्देशकको पछि लागिराख्ने । काम पाए गर्ने, नपाए निर्देशकको झोला बोकेर हिँड्ने । जति व्यायाम गरे पनि शरीर तह नलाग्ने, ‘कस्तो रोबोटजस्तो जिउ हो’ भन्थे निर्देशक । शरीरको भाषा नै गतिलो नभएपछि अभिनय कहाँबाट राम्रो हुनु ? त्यो समूहको नेतृत्व गरेको थिएँ मैले । छ महिना अभिनय सिकेर नेतृत्व सम्हाल्दासम्हाल्दै तीन वर्ष बितिसकेछ ।

आर्ट स्टुडियोमा यसरी कलाकारहरूको वर्ग विभाजन भयो । कसैले गराएको होइन, आफैँ भयो । गुट बन्यो । गुटगुटमै कुराकानी हुन थाल्यो ।

एक दिन चिया पसलमा थियौँ हामीहरू ।

‘अनि त हो, त्यो केटी आउन पाएकी छैन मेन रोल भ्याइछे । हामी तीन वर्षदेखि एक प्लेट म:म:को भरमा छौँ, कहिले झर्ला र खाउँला भनेर बसेको,’ बीकेले गुनासो गर्‍यो । त्यसको बोली खरो थियो । बीके बोल्दा हाँसो उठ्थ्यो ।

‘हिजोआज के हुन लागेको हो ?,’ मैले सोधेँ । थाहा थिएन त्यस कारण सोधेको हुँ । खाली ठाउँ भर्ने कलाकारलाई सबै कुरा थाहा हुने कुरै भएन ।

‘अनि त हो, कोरिया गएर आए, अब अर्काे ठाउँ जानेजस्तो छ,’ बीकेले पनि कुरा प्रस्ट पार्न सकेन । ऊ पनि खाली ठाउँ भर्ने कलाकार न हो, कसरी कुरो प्रस्ट होस् ।

‘अनि माथि के भइरहेको हो र ?,’ फेरि पनि मेरो प्रश्न छोटै थियो ।

‘अनि त हो, मलाई सुरक्षाकर्मी नै भन्ठानिस् कि के हो ?,’ बीकेले प्रतिकार गर्‍यो । उसको भनाइको शैलीले हामी दुवै जना हाँस्यौँ ।

हामी हाँसेको देखेर चिया पसलका साहुसाहुनीसमेत हाँसे ।

निर्देशक आफ्ना अग्रपङ्क्तिका कलाकारसँग आर्ट स्टुडियोको हलमा व्यस्त थिए । हामीलाई त्यहाँ जान अनुमति थिएन । त्यस कारण हो, तल चिया पसलमै बसेका ।

माथिको छलफल सकिएछ क्यारे, सबै जना तल झरे । खुसी हुँदै, जिस्किँदै आएका उनीहरूको मुहारमा अचम्मको प्रसन्नता झल्किन्थ्यो । म पनि उनीहरूतिर जान खोजेँ । उनीहरूको प्रसन्न मुहारले अलिअलि खुसी थपियो ममा पनि ।

सधैँ चिया पिउन पसलमा छिर्ने निर्देशक गाडीमा बसे ।

‘अनि त हो, बुढाको झोला बोक्ने भइसकिछे,’ बीकेले गाडीको अगाडि सिटमा बसेकी नयाँ केटीलाई निर्देशित गरेको हो ।

सबै जना आ–आफ्नो बाटो लागे । समित र विनोद मात्र भए चिया पसलमा उभिने ।

‘तिमीहरू किन यहाँ केटा हो ?,’ समित पनि मसँगैको बेन्चमा बस्दै सोध्यो ।

‘तिमीहरू विदेश घुम्ने, अनि त हो, हामी यहाँ पनि बस्न नहुने भो अब ?,’ बीकेले प्वाक्क बोल्यो ।

‘माथि आएको भए के–के सपना देख्न पाउँथिस्,’ समितले जिस्क्यायो ।

‘भेडोले तिमीहरू माथि नआउनू भनेको छ सरले भन्यो, खान नपाएर आएको जस्तो गर्‍यो त्यसले,’ मैले भन्दा विनोद पनि बसिसक्यो अर्काे बेञ्चमा । चिया मगायो सबैलाई ।

‘ए, त्यसले त्यसो भन्यो ? त्यस्तो गोप्य कुरा केही भएको थिएन,’ विनोद छक्क पर्‍यो ।

‘अनि त हो, कुराचाहिँ के र‘छ ?,’ बीकेले सोध्यो ।

‘के हुनु, सांस्कृतिक कार्यक्रम लिएर बाहिर जाने रे, तिमीहरूलाई पनि भनिहाल्लान् नि,’ समितको प्रतिक्रिया हो यो ।

देख्नेबित्तिकै ‘फार्मर’ भनेर रमाइलो गर्न थाले कलाकारहरू । आफूलाई फार्मर बन्नुपरेको पीडा थियो । त्यही पीडा दबाउनलाई हाँसिदिन्थेँ उनीहरूसँगै । कलाकारहरूको रमझम देखेर संसारकै अभागी ठानेँ आफूलाई । भेट्नेबित्तिकै उनीहरूको प्रश्न हुन्थ्यो– के छ फार्मर ?

विनोदले मगाएको चिया आयो । हामी सबैले चिया पियौँ । सधैँ जिस्किने केटाहरूले पनि कुरा खुलस्त गरेनन् ।

निर्देशकले गोप्य तरिकाले काम गर्दागर्दै पनि आर्ट स्टुडियोमा यो खबर छ्यालब्याल भयो, जब एघार जनाको समूहमध्ये सात जना पासपोर्ट बनाउन आ–आफ्नो जिल्ला गए । बाँकीको पासपोर्ट रहेछ ।

पासपोर्ट शब्द सुन्नेबित्तिकै कस्तोकस्तो लाग्यो ।

कोठामा आएपछिको कुरा हो । दुई वर्षअघिदेखि थन्क्याएको पासपोर्टको औधी माया लाग्यो । पासपोर्ट निकालेँ । सुमसुम्याएँ । पानापाना पल्टाएर अन्तिम पानासम्म पुगेँ । पासपोर्टका पाना उज्याला सफा थिए, कुनै केही छाप नलागेका ।

पहिलो पटक धुलिखेल पुगेर पासपोर्ट किन बनाए हुँला, अहिलेसम्म पनि सम्झिन सक्दिनँ ।

‘सर मेरो पासपोर्ट छ नि’ भन्दै निर्देशकलाई फोन गरेर आफ्नो पासपोर्ट भएको जानकारी गराऊँ कि जस्तो लाग्यो । अहँ, आँट आएन ।

आर्ट स्टुडियो बन्द थियो । बन्द भएर के गर्ने ? आफ्नो कतै जाने ठाउँ थिएन । गौशालाको विरक्तिलो सडक हिँड्दैहिँड्दै चाबहिल पुगेँ । त्यहीँ त थियो आर्ट स्टुडियोको कार्यालय । बीके, जिग्री आइसकेका रहेछन् । चिया पिउँदै थिए उनीहरू ।

‘यसपालि पनि बुढाले हामीलाई हालेनन् ?,’ जिग्री सन्कियो ।

‘तपाईँहरूको सरले जापान लाने रे होइन ?,’ चिया पसलकी साहुनीले मुसुक्क हाँस्दै भनिन् । उनको एउटा हात काउन्टरमा पैसा राख्न र अर्काे हात चिया छान्नेले ताप्केमा उम्लिएको चिया चलाउन व्यस्त । दुवै हातको तालमेल रमाइलो लाग्थ्यो हेर्दा । मीठो नभए पनि उम्लिरहेको चियाको बास्नाले नाकको दुई दुलामा प्रवेश पाइसक्यो । चियाको बास्नालाई भने कुनामा बसेर चुरोट तानिरहेकाहरूले फ्याँकेको धुवाँले जितेको थियो ।

‘हामीलाई पनि लानु भन्द्याओ न हई । जापानमा पनि चिया पकाएर खुवाउँला के रे, हुन्न र ।’ मीठो पश्चिमी लबज बोल्ने, यी मनुष्यचाहिँ हुन् चिया पसल्नीका श्रीमान् । भात पकाएको ठूलो डेक्ची मस्काउँदै गरेका पसले साहुले कुरालाई पनि मस्काउन खोजे । हामी त्यो मुडमा थिएनौँ भन्ने पसलेका बुढाबुढीले बुझेनन् ।

‘वहाँ पुगेर चिया खुवाउने हो कि म:म:, अनि त हो, तिमी आफैँ भन,’ बीकेले एकै पटकमा कुरालाई पखालिदियो । त्यसपछि होटल साहुले विदेश जाने कुराको प्रसङ्ग नै कोट्याएनन् ।

चिया पसलको पारिपट्टि घरमा बाटैबाट देखिने आर्ट स्टुडियोको झ्यालको पर्दा बन्द थियो ।

‘हामी एउटा समूह दर्ता गरौँ, छुट्टै काम गरौँ । सधैँ बुढाको पछिपछि लागेर हुँदैन । बुढाले मन परेकालाई मात्रै च्याप्छन्,’ जिग्रीले कुरा निकाल्यो ।

‘यत्रो अनुभव भइसक्यो काम गर्न सकिहालिन्छ नि । अनि त हो, टंकेले नाटक तयार पार्न सकिहाल्छ, कि सक्दैनस् ?,’ बीकेले आफ्नो कुरासँगै प्रश्न तेर्स्यायो मतिर । दुवै जना मेरो कुरा सुन्न लक्षित भए ।

‘हुन्छ, पहिला खाली ठाउँ भर्नेजति सबैलाई बोलाएर सल्लाह गरौँ । उनीहरूको विचार के रहेछ । के–के काम गर्न सकिन्छ गरौँ,’ मैले भने ।

केही समय बसेर हामी फर्कियौँ । चियाको पैसा ? कसैले तिरेनौँ । तिर्नलाई पैसा हुनुपर्‍यो नि साथमा । बीकेले सरकै खातामा लेखिदिनू भन्यो । उसले भनेको मान्थे चिया पसलका साहुसाहुनी ।

पासपोर्ट बनाउन गएका सजल, उमङ्ग झोलामा पासपोर्ट बोकेर रमाउँदै आए । नजिक जिल्ला हुनेहरूले छिट्टै बनाए, उपत्यकाबाटै बनाउनेहरूले झन् छिट्टै ।

नेपाली कलासंस्कृति झल्किने नाच, गीतको आर्ट स्टुडियोको हलमा रिहर्सल सुरु भयो । एक जना विदेशी र उसको साथमा एक जना नेपाली आए । सबै कुरा थाहा भइसकेपछि हामीमाथिको बन्देज हट्यो । मतलब, हामी पनि माथि जान थाल्यौँ ।

विदेशी र नयाँ मान्छे रिहर्सल हेर्न आएका रहेछन् । विदेशी नै देखेपछि कलाकारहरू मक्ख परे ।

उनीहरूको रिहर्सलले तीव्रता पायो । रिहर्सल चलुञ्जेल म:म: खान छुटेन ।

एक दिन बुढाले मेरो पनि पासपोर्ट मगाए । सपना होइन बिपनाकै कुरा हो । पासपोर्ट लिएर आएँ ।

‘हेर टंक, यो राम्रो अफर हो । १३ जना भनेको थियो अहिले १५ जनासम्म हाल्न सकिएलाजस्तो छ । जापानमा मेरो दाजुको होटलमा बसेर सांस्कृतिक कार्यक्रम देखाउने, त्यहीँ बसेर काम गर्ने हो । तीन वर्षको भिसा पहिल्यै लाग्छ । तिमीले इच्छा देखाएको हुनाले भनेको हुँ । पासपोर्ट पनि बनेको रहेछ । देऊ । अरु कसैलाई चुइँक्क पनि नभन्नू ।’ निर्देशकले कुरा बुझाए । कुरा बुझाउँदा लेनदेन, कमाइ सबै भनेका थिए ।

खुसीको सिमाना नै थिएन । पासपोर्ट दिएँ । अरु रिहर्सलमा व्यस्त थिए । म पछि थपिएको चाहिँ उनीहरूको रिहर्सल हेरेर बस्थेँ । पछि थपिने म मात्रै भएँ ।

नेपाली नाच तयार भयो । केही नयाँ वाद्यवादनहरू किने । नेपाली गीत पनि अभ्यास हुन्थ्यो । म न नाचमा, न गीतमा, न वाद्यवादनमा ।

‘तिमीचाहिँ मेकअप म्यान । हाम्रो झोला बोकिदिनु परेन ?,’ समितले जिस्क्याउन थाल्यो ।

सबैको पासपोर्ट पठाए । खै कहाँ पठाए, हामी कसैलाई थाहा भएन । जापानिज भाषा सिकाउन मान्छे आर्ट सेन्टरमै आए । हामी सबै जापानको सपना देख्न थाल्यौँ । जापानिज भाषामै खान थाल्यौँ, जापानिज भाषामै सुत्न थाल्यौँ, जापानिज भाषामै जिस्किन थाल्यौँ ‘ओहायो गोजाइमास’ र ‘कोन्निचिवा’ खुब हिट भयो ।

अर्थ जे लागे पनि भेट्नेबित्तिकै ‘ओहायो गोजाइमास’ र ‘कोन्निचिवा’ भनेर रमाइलो गर्थ्यौं । सम्झेकै त्यही शब्द थियो त के गर्ने ?

सबै जना पैसा खोज्न थाले । कसैले बुझाइसके । कोहीकोहीले किनमेल पनि सुरु गरे ।

करिबकरिब तेईस दिनपछि मेरो पासपोर्ट फिर्ता आयो ।

‘ह्या मुला फार्मर !’ पासपोर्ट फिर्ता दिँदा निर्देशक खुब झोँक्किए । हलमा भइरहेको रिहर्सल रोकियो । सबै जना छक्क परे । मेरो मात्रै पासपोर्ट फिर्ता किन आयो ? किन निर्देशकले 'फार्मर' भने ? कसैले बुझेनन् ।

‘तिमीले पासपोर्टमा फार्मर लेखाएछौ नि त, मुला विचार गर्नु पर्दैन ? झण्डै मारेन दाइले, कलाकार भनेर जाने अनि फार्मरलाई टिममा हालेपछि हामी सबै जोखिममा परेनौँ ?,’ निर्देशकले फेरि झपारे ।

म ट्वाँ परेँ । सारा सपना एउटै 'फार्मर' शब्दले तुहाइदियो । कहाँ कसले लेखिदियो फार्मर ?

‘ह्या फार्मर, अब खेती गर्न जाऊँ,’ जिस्काइहाल्यो समितले ।

फार्मरको लफडा बुझ्न सकेको थिइनँ । समितले पासपोर्ट मेरो हातबाट खोसेर आफूले लियो अनि दुई पाना पल्टाएर मलाई देखायो ।

‘यहाँ हेर् यी, फार्मर लेख्या'छ त ! फार्मर मान्छे नाटक गर्न आउने ? झण्डै हामीलाई पनि फसाएन यो फार्मरले ।’ त्यहाँ भएका सबै जना हाँसे मबाहेक । हलमा हाँसो गुञ्जियो ।

‘अनि यहाँ के लेख्नुपर्ने त ?,’ मैले अबोध प्रश्न गरेँ । पहिलो पटक देखेको हुँ, त्यो फार्मर शब्द ।

‘कलाकार भएपछि के लेख्ने ? कलाकार लेख्नुपर्ने नि । हामी सबैले कलाकार लेखेको छ,’ निर्देशकले प्रस्ट पारे । पछि बनाउनेहरू सबैले कलाकार लेखाएछन् ।

सबैको पासपोर्ट पठाए । खै कहाँ पठाए, हामी कसैलाई थाहा भएन । जापानिज भाषा सिकाउन मान्छे आर्ट सेन्टरमै आए । हामी सबै जापानको सपना देख्न थाल्यौँ । जापानिज भाषामै खान थाल्यौँ, जापानिज भाषामै सुत्न थाल्यौँ, जापानिज भाषामै जिस्किन थाल्यौँ ।

‘अब फार्मरलाई लिएर गएपछि त शंका गर्छ नि त । हामी जापान खेतीपाती गर्न जाने पनि होइन,’ बिनुले जिस्क्याई । सबै जना हाँसे ।

फार्मर र खेतीकिसानी सम्झिनेबित्तिकै कन्पारो तात्न थाल्यो ।

त्यो दिन मात्रै हो र भन्या, धेरै दिन ‘फार्मर’ उनीहरूको हाँस्ने विषय बन्यो । केही दिनपछि भने आफू पनि हाँस्न थालियो ।

रमाइलो गर्न ‘ओहायो गोजाइमास’ र ‘कोन्निचिवा’ को ठाउँ ‘फार्मर’ ले लियो, केही महिनालाई ।

देख्नेबित्तिकै ‘फार्मर’ भनेर रमाइलो गर्न थाले कलाकारहरू । आफूलाई फार्मर बन्नुपरेको पीडा थियो । त्यही पीडा दबाउनलाई हाँसिदिन्थेँ उनीहरूसँगै । कलाकारहरूको रमझम देखेर संसारकै अभागी ठानेँ आफूलाई । भेट्नेबित्तिकै उनीहरूको प्रश्न हुन्थ्यो, ‘के छ फार्मर ?’

‘ठीक छ कलाकार,’ आफू निरस जवाफ दिन्थेँ ।

कलाकारहरूले नेपाली पोशाक पनि सिलाए ।

हाँस्न ‘फार्मर’ र ‘कलाकार’ शब्दको प्रयोग निकै समय सेलाएन ।

यो लेख यहीँनेर सकिनुपर्ने हो । पढ्नेहरूलाई त्यति रुचि पनि भएन होला । अलिकति धैर्य राख्नुस्, थोरै अगाडि बढाउँछु ।

सबैले निर्देशकले तोकेको पैसा बुझाए । हुनेले आफ्नै पैसा बुझाए । नहुनेले ऋण गरेर ल्याए । तयारी पूर्ण रूपमा भयो ।
‘ओहायो गोजाइमास’ र ‘कोन्निचिवा’ रन्कियो सबै कलाकारको मुखमा, कोठामा ।

फार्मरलाई जिस्क्याउन किन छोड्थे ? फार्मरको के इज्जत यो देशमा ? आफूहरू कलाकार भएको गर्व गर्नका लागि पनि फार्मर भनेर जिस्क्याउँथे ।

प्लेन चढ्ने मिति नाघ्यो । उनीहरू काठमाडौंमै भए । नयाँ मिति आयो । जापान जाने प्रतीक्षा केही लामो भयो । रिहर्सल रोकियो ।

उनीहरूले जापान पुग्न कति समय पर्खिनुपर्‍यो ? पढ्नेहरूको मनमा यही प्रश्न उठेको होला । यिनीहरू जापान जान पाउँदैनन् भनेर धेरैले अनुमान पनि गरिसके होलान् ।

हो, फार्मर त पहिल्यै छुटिसकेको थियो नै, कलाकारहरू कोही पनि जापान जान पाएनन् । यो नतिजामा पनि यति सजिलै पुग्न सकेनन् । उनीहरूको पर्खाई हामी देख्नेहरूलाई समेत असहज भयो । फार्मर भएकैमा सन्तुष्ट भएँ । जापानको घिडघिडो वर्षाैंसम्म रह्यो ।

‘के छ कलाकार ?,’ एक दिन जिस्क्याउन खोजेको, समित रोयो । निर्देशकलाई मुख छाड्यो ।

‘नजिस्काऊ न भाञ्जा । पीडा पर्नेलाई मात्र थाहा हुन्छ । ऋण खोजेर ल्याएको पैसा हो, यस्तै हो भने त यही आर्ट सेन्टरमा त्यसलाई पनि मार्छु र आफू पनि आत्महत्या गरेर मर्छु,’ भाञ्जा सम्बोधन मात्रै हो, नाता होइन ।

जिस्किने जिस्क्याउने सबै बन्द भयो ।

केही वर्षपछि जापानको त्यो च्याप्टर बन्द भयो । कोही पनि जान पाएनन् । पैसा पनि कसैले फिर्ता लिन सके, कसैले सकेनन् ।

कलाकारिताबाट पलायन भएको समित क्यानडा पुगेछ ।

‘के छ फार्मर ?,’ करिब–करिब १६ वर्षपछि समितले क्यानडाबाट हिजो फेसबुकमा म्यासेज लेख्यो, दुवै जना मज्जाले हाँसियो ।

‘ठीक छ नि त कलाकार,’ मैले जवाफ दिएँ ।

समयले छिट्टै फड्को मार्‍यो, अहिले देशमा सबैभन्दा इज्जत फार्मरकै छ । नाममै सही, फार्मर हुनुमै गर्व लाग्छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन ५, २०७८ ०६:४५