पाठ्यपुस्तक व्यापारमा स्कुल र पसलेबीच मिलिभगत, ठगिँदै अभिभावक

A+ A A-

सेन्ट मेरिज स्कुलमा कक्षा २ मा पढ्ने सुस्मा सुनार (नाम परिवर्तन) लाई स्कुलले तोकेकै ठाउँबाट पुस्तक किन्नुपर्ने बाध्यता छ । उनको स्कुलले कमलपोखरीमा रहेको साहित्य सदन पुस्तकालयमा किताब खरिद गर्न भनेको छ ।

सुस्माकी आमा मनमाया सुनार (नाम परिवर्तन)का अनुसार अन्य स्थानमा किताब खोज्दा झट्ट पाउन मुस्किल हुन्छ । पुस्तक पसलमा सहज रूपमा किताब पाउँदा अभिभावकले छुट पाउँथे । पसलबीच प्रतिस्पर्धा हुन्थ्याे र नाफा कम गरेर भए पनि छुट दिन्थे । तर, विद्यालयले निश्चित पसल ताेकिदिँदा अभिभावक भनेकै मूल्यमा किताब किन्न बाध्य छन् । पुस्तकको अंकित मूल्य जति हो, त्यतिमै किन्नुपर्ने बाध्यता विद्यार्थीको छ । जबकि त्यही पुस्तक अन्य पुस्तक पसलबाट लिँदा १० देखि २० प्रतिशतसम्म छुट पाउने मनमाया बताउँछिन् ।

सेन्ट मेरिजकी सुस्माले कक्षा २ का लागि पुस्तक खरिद गरेको बिल ।

मनमायालाई पाठ्यपुस्तक मात्र होइन, स्कुलको लोगो छापिएका कपिसमेत तोकिएकै पुस्तक पसलबाट किन्नुपर्ने बाध्यता छ । जसलाई स्कुलले सहज गराइदिने बहानामा लुटेको ठान्छिन्, उनी । ‘छुट दिएदेखि त तोकिएकै ठाउँमा सबै किताब किन्न सहज हुन्थ्यो नि,' उनले भनिन्, ‘तर, छुट नै दिँदैन । बरु त्यही किताब अन्त गएर किन्दा छुट पाइन्छ ।'

मोडर्न इन्डियन स्कुलमा कक्षा ८ मा पढ्ने सीमा अधिकारीले पनि स्कुलले नै तोकेको स्थानबाट पुस्तक किन्नुपर्छ । जहाँ उनले एक रुपैया छुट नपाएकाे बताउँछन्, सीमाका बुबा पुरुषोत्तम अधिकारी ।

पुरुषोत्तमका अनुसार मोडर्न इन्डियन स्कुलले पाठ्यपुस्तक खरिदका लागि मखन टोलस्थित एक स्टेसनरी पसल तोकेको छ । स्कुलले उपलब्ध गराएको सूचीका आधारमा ‘लाइन‘ बसेर पुस्तक किन्नुपर्ने बाध्यता रहेकाे उनी सुनाउँछन् ।

त्यति मात्र होइन, स्कुलले आफ्नो लोगो राखिएको कापी पनि त्यहीँबाट किन्न बाध्य बनाएकाे छ । जुन अन्यत्रभन्दा महँगो पर्ने पुरुषाेत्तम बताउँछन् ।

त्यस्तै, गौरीघाटको विश्व शिक्षा सदनमा अध्ययनरत हरि शर्मा पनि उस्तै बाध्यतामा छन् । उनको स्कुलले जोरपाटीस्थित साना स्टेसनरीबाट पाठ्यपुस्तक किन्न भनेको छ । जहाँ केही छुट नपाउने उनको गुनासो छ ।

‘बाहिर खोज्दा हत्तपत्त स्कुलले भनेको किताब पाइँदैन,' हरि भन्छन्, ‘जब स्कुलले भनेको ठाउँमा पुग्छौँ, त्यहाँ छुट पाइँदैन । यो त सिन्डिकेटजस्तै भएन र ?' यसरी विद्यार्थीले पाउने छुट कसले खाइराखेको छ भन्ने उनी बुझ्दैनन् । तर, आफूले छुट नपाउँदा बर्सेनि महँगो रकम तिरेर किन्नुपरेको बाध्यता उनी बताउँछन् ।

यसबारेमा हामीले विभिन्न पुस्तक पसलसँग सम्पर्क गर्‍यौँ । तर, सेन्ट मेरिजको पुस्तक स्टोरले भने यसबारे केही बोल्न चाहेन । आफूलाई त्यति जानकारी नभएको भन्दै उक्त स्टोर पन्छिन खोज्यो । कतिपय पुस्तक पसलले भने स्कुललाई नै कमिसन दिनुपर्ने भएकाले अभिभावकलाई दिन नसकिने प्रस्टसँग बताए । ‘अब ड्रेसमा जस्तै पुस्तकमा पनि स्कुलले कमिसन लैजान्छ । हामीले पनि नाफा लिनुपर्‍याे । स्कुल र विद्यार्थी दुवैलाई छुट दिँदा हामीलाई नाफा हुँदैन,' एक पुस्तक पसल सञ्चालकले भने । उनले स्कुललाई १० देखि २० प्रतिशतसम्म कमिसन दिने गरेकाे दाबी गरे ।

स्कुलहरू भने विद्यार्थीलाई सहज बनाउनकै लागि एउटै स्थान तोकिदिएको बताउँछन् । आफूहरूले गर्दा विद्यार्थीलाई धेरै सहज भएको उनीहरूको दाबी छ ।

‘हामीले अभिभावकलाई नै सहज होस् । एउटै पुस्तक किन्न धेरै भौँतारिनु नपरोस् भनेर स्थान तोकेका हौँ,' एन-प्याब्सनका अध्यक्ष रीतुराज सापकोटा भन्छन्, ‘अब बाध्यकारी नै बनाएको र एक रुपयाँ छुट नदिएको अवस्था हो भने पुस्तक पसल विशेषलाई थाहा होला । हामीले चाहिँ आजसम्म त्यस्तो पाएका छैनौँ, गरेका छैनौँ ।'

विद्यालय आफैँले यहाँ किन्नू भनेर पुस्तक पसल तोकिदिनुको पछाडि नियत खराब रहेको बुझ्नुपर्ने बताउँछन्, अभिभावक संघका अध्यक्ष सुप्रभात भण्डारी । त्यसैले स्कुलले विद्यार्थीलाई पुस्तक सूची दिएर खरिदका लागि स्वतन्त्र छोडिदिनुपर्ने उनको मत छ ।

उनका अनुसार पाठ्यसामग्री विकास तथा वितरण निर्देशिकाले पनि कुनै विद्यालयले विद्यार्थीलाई पुस्तक यहीँ किन्नुपर्छ भनेर बाध्यकारी बनाउन पाउँदैन । त्यसैले अधिकांश स्कुलको व्यवहार नीतिविपरीत भएको उनको टिप्पणी छ ।

‘केही दिनअघि हामी अनुगमनमा गएका पनि थियौँ । कतिपयले छुट दिए पनि अधिकांशले पुस्तकमा छुट दिएका थिएनन्,' भण्डारीले भने, ‘विद्यार्थीलाई सहज बनाउने बहानामा स्कुलले नै कमिसन लिने गरेको बिक्रेताहरू बताउँछन् । त्यसैले अब यो ट्रेण्ड भत्काउन हामी पहल गर्छौं ।'

(समाचारमा उल्लेखित विद्यार्थी र अभिभावकका नाम परिवर्तित हुन् । )

प्रकाशित मिति: बुधबार, असार १६, २०७८ १९:२३