नेपालका हिमालमा भारतीय फाैजकाे बाक्लो आवागमन, उच्च हिमाली भेगको सुरक्षाबारे छलफलमा राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्

नेपालका हिमालमा भारतीय फाैजकाे बाक्लो आवागमन, उच्च हिमाली भेगको सुरक्षाबारे छलफलमा राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्

A+ A A-

मानव बस्ती अत्यन्त न्यून रहेको मुलुककाे उत्तरी भेगको सुरक्षा निगरानी बढाउने उपायको खोजी गर्दै राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्ले दुईदिने सेमिनार आयोजना गर्ने भएको छ । १३ र १४ असारमा हुने सेमिनारमा चारवटै सुरक्षा अंगका प्रमुखसहित सरोकारवाला मन्त्रालयका सचिवहरू सहभागी हुनेछन् ।

भर्चुअल माध्यमबाट गरिन लागेको सेमिनारको नाम ‘नेपालको हिमाली पर्यावरण र पर्वतारोहणमा सुरक्षा तथा व्यवस्थापनमा सम्बन्धित निकायहरूबीचको समन्वय’ राखिएको छ । कठिन भौगोलिक अवस्थितिका कारण उत्तरी क्षेत्रका कतिपय ठाउँमा राज्यका निकायको भौतिक उपस्थिति छैन । त्यसैले ती क्षेत्रका गतिविधिबारे जानकारी नहुँदा सुरक्षा चुनौती बढ्न सक्ने अनुमानसहित सुरक्षा परिषद्ले सेमिनार आयोजना गर्न लागेको हो ।

एक उच्च सैनिक अधिकारीका अनुसार, पर्यटकका रूपमा आएका विदेशीले ती क्षेत्रमा के गर्छन् भन्ने राज्यको निगरानी नहुँदा सुरक्षा हिसाबले खतरा छ । त्यही भएर कुन क्षेत्रमा कसको जिम्मेवारी के हुने भनेर छलफल गर्न लागिएको हो । सगरमाथा क्षेत्रमा छिमेकी मुलुक भारतको सुरक्षा संगठनको आउजाउ बाक्लो बन्दै गएको तथ्यांक छ । त्यसलाई उत्तरतिरको छिमेकी चीनले रुचाएको छैन । ‘पर्यटकको भेषमा आउने पश्चिमा र भारतीयले आफूमाथि निगरानी बढाएको चीनले ठान्दै आएको छ,’ ती सैनिक अधिकारी भन्छन्, ‘सुरक्षा व्यवस्थापनका हिसाबले त्यसमा हामीले सचेत हुनुपर्ने विषय हो । त्यसैले सेमिनार गर्न लागिएको हो ।’

रक्षासचिव रेश्मीराज पाण्डेले सुरक्षालगायत ती क्षेत्रमा काम गर्ने सरकारी निकायहरूबीच समन्वय मिलाउन सेमिनार राखिएको बताए । ‘उक्त क्षेत्रमा काम गर्ने संघसंस्था र सरकारी निकाय छन् । तर, कसको के भूमिका भन्ने प्रस्ट नभएकाले आपसी समन्वय गरेर अगाडि बढ्नुपर्ने देखियो,’ उनले भने, ‘त्यसैले सुरक्षादेखि सरसफाइसम्मका बृहत् उद्देश्य पूरा गर्न सेमिनार आयोजना हुन लागेको हो ।’

केही समयअघि नेपाली सेनाले ‘सफा हिमाल’ अभियान चलाएको थियो । गत ३१ चैतदेख १५ जेठसम्म सञ्चालन भएको सो अभियानमा सगरमाथा, ल्होत्से, मकालु, धौलागिरि, पुमोरी र आमादब्लाम हिमालबाट साढे २७ हजार केजी फोहोर संकलन भएको थियो । हिमाल आरोहणलगायतका पर्यटकीय गतिविधिलाई सामरिक हिसाबले समेत विश्लेषण गर्नुपर्ने ठहरसहित सुरक्षा परिषद्ले सेमिनार गर्न लागेको हो । खासगरी एक दशकयता दक्षिणी छिमेकी राष्ट्रका सुरक्षा अंगका व्यक्तिहरू हिमाल आरोहणमा बढ्ता रुचि राख्न थालेका छन् ।

हिमालतिर भारतीय फौजको लर्काे

गत ९ जेठमा भारतीय अर्धसैनिक फौजको एउटा डप्फाले ल्होत्से हिमाल चढ्यो । आरोहण दलको नाम सीएपीएफ एभेरेस्ट ल्होत्से एक्स्पेडिसन थियो । ३० जनाको आरोही दलले सगरमाथा र ल्होत्से हिमाल चढ्ने लक्ष्य लिए पनि तीन जनाले मात्र चढे, त्यो पनि ८ हजार ५ सय १९ मिटर अग्लो ल्होत्से मात्र । सम्भवतः एकैपटक यति ठूलो संख्यामा भारतीय सुरक्षा संगठनको टोली हिमाल आरोहणमा आएको यो नै पहिलो हुनुपर्छ । यद्यपि आरोहण दलका बहुसंख्यक भने चुचुरो नपुगी फर्कियो । यसअघि ०७३ मा भारतीय सेनाको २९ जनाको टुकडी सगरमाथा उक्लिएको थियो ।

बीएसएफका सुरेश क्षत्री र आइटीबीपीका रतनसिंह सोनाल सगरमाथामा । तस्वीर सेभेन समिट र एसियन ट्रेकिङको फेसबुक पेजबाट ।

पाँचवटा अर्धसैनिक बलबाट छानेर सेन्ट्रल आर्म्ड पुलिस फोर्स (सीएपीएफ) हिमाली आरोहण टोलीको नाम राखिएको हो । इन्डो–तिब्बती बोर्डर पुलिस (आईटीबीपी), केन्द्रीय औद्योगिक सुरक्षा बल (सीआईएसएफ), बोर्डर सेक्युरिटी फोर्स (बीएसएफ), सेन्ट्रल रिजर्भ पुलिस फोर्स (सीआरपीएफ), सशस्त्र सीमा बल (एसएसबी)का आरोही टिममा सामेल थिए । तर, आईटीबीपीका रतनसिंह सोनाल, सीआईएसएफका सुमित सोम्रा र बीएसफका सुरेश क्षत्रीले मात्र ल्होत्से हिमाल चढे ।

अर्धसैनिक बलको ठूलो डप्फाबाहेक आरोहणको यो याममा भारतीय सुरक्षा निकायको अर्को टोली पनि सगरमाथा क्षेत्र पुगेको थियो । भारतीय सेनाका उच्च अधिकारीसहितको आरोही टोलीले सगरमाथा क्षेत्र टेक्यो । नेहरू इन्स्टिच्युट अफ माउन्नेटनरिङ (निम) र जवाहर इन्स्टिच्युट अफ माउन्टेनरिङ एन्ड विन्टर स्पोर्ट्स (जिम एन्ड डब्लूएस)को संयुक्त टोलीले सगरमाथा टेकेको हो ।

निम र जिम एन्ड डब्लूएस दुवै भारतीय सेनाका अंग हुन् । निम उत्तराखण्ड राज्यको उत्तर काशीमा पर्छ भने जिम एन्ड डब्लूएस जम्मु काश्मिर क्षेत्रमा पर्छ । निमका प्रिन्सिपल कर्णेल अमित विष्टको अगुवाइमा छ जनाको यो टोलीले १८ जेठमा सगरमाथामा पाइला राखेको थियो । आरोही सबै भारतीय सेनामा कार्यरत हुन् । यद्यपि उनीहरू आफूलाई सैनिक अधिकारी भनेर नचिनाई आरोहणमा आएका थिए ।

बर्सेनि भारतीय सुरक्षा अधिकारीहरू यसैगरी नेपाली हिमाल आरोहणमा आएर फर्किने गरेका छन् । एक दशकअघिसम्म भारतीय सुरक्षा निकायको आरोही दल केही वर्ष बिराउँदै पर्वतारोहणमा आउने गर्थे । तर, दशकयता भने भारतीय सुरक्षा फौजको वार्षिक गन्तव्यमा नेपालका हिमाल पर्न थालेका छन् । पर्यटन विभागको तथ्यांक केलाउँदा भारतीय सेनाले ०६८ सालदेखि यता आरोहण बन्द भएका वर्षबाहेक निरन्तर हिमालतिर पाइला चालेको देखिन्छ । ०६८ मा भारतीय वायु सेनाको सात सदस्यीय टोलीले सगरमाथा टेक्दा निवेदिता चौधरीले कीर्तिमान राखेकी थिइन् । उनको नाममा भारतीय वायु सेनाबाट सर्वोच्च शिखर पुग्ने पहिलो महिलाको कीर्ति छ ।

त्यसको पछिल्लो वर्ष भारतीय सेनाका सात महिलाले सगरमाथा चढेका थिए । ‘इन्डियन आर्मी वुमेन माउन्ट एभरेस्ट एक्स्पेडिसन’ नाम दिइएको उक्त आरोहण दललाई सघाउन कर्णेल अजय कोथियाल नेपाल आएका थिए । यो आरोहणबारे डिस्कभरी च्यानलले वृत्तचित्र पनि बनाएको थियो । ०७० मा भने नेपाली सेना र भारतीय सेनाको संयुक्त टोलीले सगरमाथा चढ्यो । ०७१ मा हिमपहिरो र ०७२ मा भूकम्पका कारण आरोहण बन्द भयो ।

त्यसपछिका वर्षमा फेरि भारतीय सुरक्षा टोलीको पर्वतारोहणमा आगमन टुटेको छैन । ०७३ मा तीनवटा र ०७४ मा दुईवटा भारतीय सैन्य आरोहण टिमले सगरमाथा चढ्यो । ०७५ मा सैनिक, अर्धसैनिक र प्रहरी तीनवटा सुरक्षा अंगका आरोहीले बेग्लाबेग्लै आरोहण गरेको तथ्यांक छ । ६ जेठ ०७५ मा भारतीय सेनाका कर्णेल सरफ्राज सिंहको नेतृत्वमा ६ सैनिक र दुई गैरसैनिकले सगरमाथा आरोहण गरे । कर्णेल सिंह एलिट फौज प्यारासुट रेजिमेन्टका हुन् । सिंह नेसनल इन्स्टिच्युट अफ माउन्टेनरिङ एलाइड स्पोर्ट्सका निर्देशकको हैसियतमा आरोहण गरेका हुन् । रक्षा मन्त्रालयअन्तर्गतको यो संस्था सेनाकै एउटा अंग हो । भारतीय अर्धसैनिक फौज बीएसएफको १५ सदस्यीय टोली पनि ६ जेठ ०७५ मा सगरमाथा शिखर पुग्यो, जसको नेतृत्व लभराज सिंह धर्मशक्तुले गरेका थिए । यसको पर्सिपल्ट उत्तराखण्ड राज्य पुलिस प्रमुख सञ्जयकुमार गुञ्ज्यालको आठ सदस्यीय टोली सगरमाथामा पुग्यो । उत्तराखण्ड पुलिस टिम नाम राखेर उनीहरू सगरमाथा आरोहणमा गएका थिए ।

सगरमाथा शिखरमा भारतीय सेनाका कर्नेल अमित विष्टकाे टाेली । तस्वीर विष्टकाे फेसबुकबाट ।

त्यस्तै, ०७६ मा पनि यी तीन सुरक्षा अंगले नेपाली हिमाल आरोहणमा टोली पठाए । लेफ्टिनेन्ट कर्णेल रोमिल बार्थवालको नेतृत्वमा १३ जनाको आरोहण दल सगरमाथा पुग्यो, ८ र ९ जेठमा । त्यसको दुई दिनअघि मात्रै भारतीय प्रहरीमा सेवारत श्रीधर पोखरियालको अगुवाइमा ११ जनाको समूहले सगरमाथा टेक्यो । ‘इन्डियन पुलिस माउन्ट एभेरेस्ट एक्स्पेडिसन २०२०’ नामक आरोही टोली ७ जेठमा सगरमाथा पुगेको थियो ।

प्रतिआतंकवादविरुद्ध लड्ने अर्धसैनिक फौज नेसनल सेक्युरिटी गार्ड (एनएसजी) को टोलीले पनि दुई २ जेठ ०७६ मा सगरमाथा आरोहण गर्‍यो । यो टिममा ११ जना सम्मिलित थिए । कमान्डो तालिम लिने एनएसजीले वर्ष दिनअघिसम्म अतिविशिष्ट व्यक्तिको सुरक्षा समेत गर्थ्यो । सन् २०२० देखि भने उसलाई यो जिम्मेवारीबाट अलग गरियो ।

गत वर्षको आरोहण भने कोभिड–१९ महामारीका कारण रोकिएकाले पर्वतारोहणका लागि भारतीय सैन्य आगमन भएन । तर, यो वर्ष आरोहण खुल्नासाथै भारतीय सैनिक अधिकारी हिमाल चढ्न नेपाल ओर्लिए ।

समकक्षी निकायले चाल पाउँदैनन्

भारतीय सुरक्षा फौजले ६ जेठ ०२० मा पहिलो पटक सगरमाथामा पाइला राखेको थियो, जुन जलसेनाको टोली थियो । त्यसयताका ३८ वर्षसम्म भारतीय सैन्य टोली आरोहणका लागि नेपाल फर्किएन । एकै पटक ०५७ मा भारतीय सैन्य टोलीको ५ सदस्यीय टोली सगरमाथा पुग्यो । यसको दुई महिनापछि अर्को १० सदस्यीय समूहले सगरमाथा टेक्यो । त्यसपछि एकैचोटि ०६० मा सगरमाथा आरोहणको स्वर्ण जयन्तीको अवसरमा नेपाल र भारतको संयुक्त टोलीले सगरमाथा चढेको थियो । त्यसपछि एकैचोटि ०६८ मा भारतीय सेना सगरमाथा पुगेको थियो । त्यसयता बर्सेनि दक्षिणी फौज सगरमाथा उक्लिरहेको छ, अक्सर एकल आरोहणमा ।

अर्थपूर्ण त यो छ कि एकल आरोहणमा आउँदासमेत भारतीय सेनाले नेपाली सेनासँग अनौपचारिक भए पनि समन्वय गर्ने अभ्यास थियो । पछिल्ला केही वर्ष भने भारतीय सेना नेपाली समकक्षीलाई थाहै नदिई शिखरमा पुग्ने गरेका छन् । समन्वयको क्रम टुटेको छ ।

एक महिनाअघि मात्र भारतीय सैनिकको निम–जिम एन्ड डब्लूएस नामक आरोही टोली सगरमाथा चढ्न आएको यहाँको समकक्षी निकायले थाहै पाएन । पर्यटन विभागले ०७४ सम्म विदेशी सेना आरोहणमा आउँदा नेपाली सेनाबाट सम्पर्क अधिकृत तोकेर पठाउँथ्यो । ०७४ मा विभागका निर्देशक दुर्गादत्त ढकालले यो संवाददातासँग भनेका थिए, ‘भारतीय सेना भएको खुलेमा वा स्वयम् उनीहरूले मागेमा जनसम्पर्क अधिकृत नेपाली सेनाबाट पठाउँछौँ ।’ ०७४ मै सेनाका प्रवक्ता सहायक रथी झंकरबहादुर कडायतले नेपाली सेनाको प्रतिनिधिबिना भारतीय सेना आरोहणमा जान नसक्ने दाबी गरेका थिए ।

जंगी अड्डा । तस्वीर : नेपाली सेनाकाे फेसबुकबाट ।

सैनिक प्रवक्ता सहायक रथी सन्तोषवल्लभ पौडेल अहिले भारतीय सेना हिमाल आरोहणमा आएकोबारे जंगी अड्डामा जानकारी नभएको बताउँछन् । ‘आफ्नो पासपोर्ट प्रयोग गरेर पर्यटकका रूपमा आएका हुन सक्छन् । अन्यथा भारतीय सेनाको टोली नै हो भन्ने खुलेपछि त हाम्रो प्रतिनिधि जाने चलन छ,’ पौडेल भन्छन् । भारतीय सैनिक अधिकारी सहभागी भएको निम–जिम आरोहण दलसँग सगरमाथाक्षेत्रमा सम्पर्क अधिकृतका रूपमा संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयका टीकाराम निरौलालाई तोकिएको थियो, सैनिक अधिकारीलाई होइन ।

अर्धसैनिक बल सीएपीएफको टोली सगरमाथा आरोहणमा आउँदा पनि विभागले ल्होत्सेका लागि जयन्ती श्रेष्ठ र सगरमाथाका लागि मोहन घिमिरेलाई सम्पर्क अधिकृत तोकेर पठाएको थियो । उनीहरू दुवै पर्यटन मन्त्रालयका कर्मचारी हुन् । कुनै पनि सुरक्षा अंगलाई सीएपीएफको टोली पर्वतारोहण सिध्याएर फर्किएको जानकारी छैन । ‘यो स्थितिले समेत हामीले हिमाली भेगको सुरक्षा व्यवस्थापनमा नयाँ ढंगले सोच्नुपर्ने भएको छ,’ सुरक्षा परिषद्का एक सैनिक अधिकारी भन्छन् ।

भूराजनीतिक जोखिम

सगरमाथा मात्र होइन भारतीय सुरक्षा संगठनको पर्वतारोहणमा आकर्षण अन्य हिमालमा पनि छ । कञ्चनजंघा, मनास्लु, अन्नपूर्ण, धौलागिरिजस्ता शिखारोहण पनि भारतीय सेनाले गरिसकेको छ ।

भारतीय अर्धसैनिक फौजले ०६१ देखि नै नेपालको हिमाल आरोहणमा रुचि देखाउन थालेको पर्यटन विभागको तथ्यांकले देखाउँछ । २४ असोज ०६१ मा एसएसबीको छ जनाको समूहले ८ हजार ५ सय ८६ मिटर उचाइको कञ्चनजंघा हिमाल चढेको थियो । अर्को वर्ष एसएसबीको आरोही दल सगरमाथा पुगेको थियो, जुन क्रम आजसम्म निरन्तर चलिरहेको छ ।

सुरक्षा फौजमा हिमाल आरोहण तालिमको एउटा अंगसमेत भएकाले यो नियमित अभ्यासको भाग हो । तर, नेपाली सुरक्षा अंगको जानकारीबिनै निर्वाध चल्ने गतिविधिले भने भूराजनीतिक जोखिमसमेत बढाउन सक्छ । त्यसमाथि भारतीय सुरक्षा फौजको प्राथमिकता एकल आरोहणमा केन्द्रित भएको तथ्यांकले छर्लङ्ग पार्छ । भारतीय सेनाले सगरमाथा टेकेको छ दशकको इतिहासमा जम्मा दुईपटक ०६० र ०७० मा मात्रै संयुक्त आरोहण गरेको छ । दर्जन पटकभन्दा बढी भारतीय सेनाले एकल आरोहण गरेको छ । तर, एकल आरोहणबारे पछिल्ला चार वर्ष जंगी अड्डा पूर्णत: बेखबर छ ।

भारतीय सेनाकाे टाेली सगरमाथामा ।

चीनको स्वशाषित क्षेत्र तिब्बतसँग साँध जोडिएको नेपालको हिमाली भूभागलाई सामरिक हिसाबले संवेदनशील मानिन्छ । ०७२ को विनाशकारी भूकम्पका बेला नेपालमा उद्धारका लागि आएको भारतीय वायु सेनाको विमानले हिमाली क्षेत्रमा उड्न रुचि देखाएको थियो । सगरमाथा क्षेत्रमा उद्धारका लागि भारतीय फौज जाँदा चीनले कूटनीतिक तहबाट असन्तुष्टि व्यक्त गरेको थियो । नेपालको हिमाली क्षेत्रमा भारत र पश्चिमा जगत्‌को उपस्थितिलाई चीनले आफूविरुद्ध लक्षितका रूपमा अर्थ्याउँदै आएको छ । तिब्बत मामिलामा चीनलाई कमजोर तुल्याउने हतियार पश्चिमा मुलुकले बनाउँदै आएको ज्ञात नै छ ।

सैनिक सूत्रका अनुसार भारतीय सुरक्षा संगठनका आरोही परिचय लुकाएर आउन थालेपछि नेपालले उत्तरसँगको कूटनीतिक सन्तुलन कायम राख्न पनि हिमालीक्षेत्रको सुरक्षा चासो बढ्न थालेको हो ।

लाेकतन्त्रकाे देन : सामरिक सुरक्षामा चुक

पर्यटन विभागले प्रतिआरोही टिममा एक जना सम्पर्क अधिकृत खटाउने गर्छ । आकर्षक भत्ताको व्यवस्था हुने भएकाले सम्पर्क अधिकृत बनेर जान सरकारी कर्मचारीबीच प्रतिस्पर्धा हुने गर्छ । आरोहण टोलीसँगै गएर आधार शिविरमा बसेर उनीहरूको गतिविधि नियमन र सहजीकरण गर्ने सम्पर्क अधिकृतको दायित्व हो ।

तर, आरोही टोलीसँगै सगरमाथाक्षेत्र पुग्नुपर्ने अधिकांश कर्मचारी सुगममै बसेर भत्ता बुझ्ने गर्छन् । प्रधानमन्त्री केपी ओली एउटा अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा दुई वर्षअघि यही विषयमा गालसमेत परेका थिए । ०७६ जेठको तेस्रो साता बेलायत भ्रमणका बेला बीबीसी विश्व सेवासँग अन्तर्वार्ता दिँदा आरोहण नियमनका लागि आधार शिविरसम्म पुग्नुपर्ने कर्मचारी गयल भएकाबारे प्रश्न सोधेपछि ओली अप्ठेरोमा परेका थिए ।

भारतीय अर्धसैनिक फाैज एनएसजीकाे टाेली सगरमाथामा ।

त्यसबेला सगरमाथा आधार शिविरमा पुग्नुपर्ने ६० जना सम्पर्क अधिकृतमध्ये जम्मा पाँच जना मात्रै हाजिर भएका थिए । अनुगमनको जिम्मा पाएका कर्मचारी ‘फिल्ड’मा नगई हस्ताक्षर गरेर भत्ता मात्र बुझ्ने रोग व्याप्त छ । मुलुकका प्रधानमन्त्री नाजवाफ बनेको लज्जाजनक प्रकरणपछि पर्यटन मन्त्रालयले छानबिन गरे पनि कारबाही भएन । पर्यटन मन्त्रालयका एक अधिकारीका अनुसार अहिले पनि स्थलगत अनुगमनमा नगई वा केही दिन गएर र गएकाहरूसमेत आधार शिविरभन्दा तलै बसेर भत्ता बुझ्ने विकृति कायमै छ ।

हिमालमा हुने गतिविधि निगरानी नहुने यो विषयलाई नेपाली सेनाले ‘गम्भीर चुक’ मानेको छ । नियमन नभएकाले नै हिमाली क्षेत्रमा अनधिकृत गतिविधि हुँदै आएको छ । सन् २०१७ मा भारतीय दम्पती दिनेश राथोड र तारकेश्वरीले फोटो सप गरेर बनाइएको तस्वीर पेस गरेर सगरमाथा आरोहणको प्रमाणपत्र बुझेका थिए । तर, उनको कीर्ते थाहा भएपछि सरकारले दुवै जनालाई आरोहणमा १० वर्षको प्रतिबन्ध लगाएको थियो । सम्पर्क अधिकृतको अनधिकृत कार्यका यस्ता फेहरिस्त थुप्रै छन् । ‘गर्ने काम गरिरहेको छ कि नगर्ने काम गरिरहेको छ भनेर निगरानी गर्नु राज्यको दायित्व हो,’ जंगी अड्डाका ती सैनिक अधिकृत भन्छन्, ‘त्यसमाथि चीनसँग सीमा जोडिएको संवेदनशील भूमिबारे पनि हामीले ख्याल गर्नुपर्छ ।’

पूर्वसहायक रथी दिलीपजंग रायमाझी पर्यटकीय गतिविधिका लागि आउनेहरूले अनावश्यक क्रियाकलाप नगरून् भनेर सुरक्षा निकाय चनाखो बन्नुपर्ने र यस्ता कार्यमा ती निकायलाई समेट्ने संयन्त्र चाहिने बताउँछन् । ‘भारतीय सुरक्षा अंगका मानिस आए भनेर हामी आत्तिनुपर्दैन । तर, त्यहाँ जाने पर्यटकको गतिविधिबारे भने जानकार हुनुपर्छ,’ उनले भने ।

लोकतन्त्रको स्थापनापछि सेनालाई विदेशी सुरक्षा अंगका मानिस आउँदा पनि थाहा नदिने परम्परा बसेको जंगी अड्डाका एक उच्च सैनिक अधिकृतले बताए । ‘लोकतन्त्रपछि परराष्ट्र र पर्यटन मन्त्रालयको मात्रै अनुगमन भयो,’ ती सैनिक भन्छन्, ‘हामीलाई जानीबुझीकनै रणनीतिक महत्त्वको यो प्रक्रियाबाट अलग गरियो ।’

हिमाली भेगको मौसमी गतिविधि, पर्यावरणीय चक्रजस्ता विषय अनुसन्धानका नाममा ती क्षेत्रमा विभिन्न उपकरण जडान गरिएको र त्यसबारे पर्याप्त जानकारी राज्यका निकायमा नहुने सैनिक अधिकारीको दाबी छ । ‘ती तथ्यांक कहाँ जान्छन् र कसले प्रयोग गर्छ ? यसबारे निगरानी हुनुपर्ने हो,’ जंगी अड्डाका ती सैनिक भन्छन् ।

पर्यटन विभाग पर्वतारोहण शाखाकी निर्देशक मीरा आचार्य भने विदेशबाट आएका सैनिक नै भए पनि यहाँको सुरक्षा निकायसँग समन्वय गराउने कानुनी दायित्व आफूहरूको नभएको बताउँछिन् । ‘यो पाटोबाट हेर्ने हाम्रो कानुन संरचना छँदा पनि छैन,’ उनी भन्छिन्, ‘सम्पर्क अधिकृत कानुनी मापदण्ड पुगेकालाई बनाउने हो ।’

आफ्नो मुलुकमा जुनसुकै निकायमा काम गर्ने भए पनि नेपाल आएपछि पर्यटकको रूपमा मात्र चिनिने भएकाले हिमाल आरोहणमा आउनेहरूको पासपोर्टबाहेक अन्य परिचयपत्र नखोजिने बताउँछिन् । ‘सेना, प्रहरी जहाँ काम गर्ने भए पनि ऊ रणनीतिक व्यक्ति होइन,’ आचार्यको जवाफ छ, ‘ऊ जम्माजम्मी पर्वतारोहणका लागि आएको हो । वार्ताका लागि होइन । त्यसरी आएको व्यक्तिलाई रणनीतिक दृष्टिकोणबाट हेर्ने कानुनी पद्धति पनि छैन ।’

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असार १०, २०७८ ०७:२०