काेराेना जितेँ भनेर ढुक्कले बस्दा दीर्घराेगकाे जाेखिम, चिकित्सक भन्छन्- नियमित उपचार र परामर्श लिनु राम्राे

काेराेना जितेँ भनेर ढुक्कले बस्दा दीर्घराेगकाे जाेखिम, चिकित्सक भन्छन्- नियमित उपचार र परामर्श लिनु राम्राे

A+ A A-

करिब एक महिना लामो उपचारपश्चात् कोरोनामुक्त भएकी भारती भेटवाल हालसम्म पनि कोरोनाको असरबाट भने मुक्त हुन सकेकी छैनन् ।

‘संक्रमण त सञ्चो भयो तर असर अझै बाँकी नै छ’, भारती भन्छिन्, ‘भर्‍याङ चढ्दा पनि थकाइ लाग्छ । हुँदाहुँदा दुई/तीन जोर लुगा धुँदा पनि फतक्कै गल्छु म त ।’

गएको २८ वैशाखमा संक्रमित भएकी भारतीलाई संक्रमण नेगेटिभ देखिन पनि ठ्याक्कै एक महिना लागेको थियो ।

कोरोनामुक्त भइसकेपछि पनि त्यसको असरजन्य लक्षण भोग्न बाध्य भारती एक मात्र पात्र होइनन् । कोरोनाबाट मुक्त भएको लामो समयपछि पनि अधिकांश संक्रमितहरूमा यसको शारीरिक, मानसिक तथा मनोवैज्ञानिक असर दीर्घकालीन रूपमै रहेको पाइएको छ ।

सरुवा रोग विशेषज्ञ एवं भाइरोलोजिष्ट डा. शेरबहादुर पुन भन्छन्, ‘पोस्ट कोभिड असर लिएर उपचार गराउन आउनेको संख्या निकै नै बढी छ ।’

कलाकार मदनकृष्ण श्रेष्ठसहित परिवारमा पनि सो असर देखिएको उनका छाेरा एवं कलाकार यमन श्रेष्ठ बताउँछन् । २ वैशाखमा सपरिवार संक्रमण पुष्टि भई निको भएका थिए, श्रेष्ठ परिवार । तर, निको भएको एक महिनाभित्रै मदनकृष्णको मुटुमा समस्या देखियो । त्यसैले हाल चिकित्सकको सल्लाहमा एक महिना आराम गर्दैछन् मदनकृष्ण ।

‘संक्रमण सकिए पनि पोस्ट कोभिड असर देखिन थालेको छ’, यमन भन्छन्, ‘मलाई पनि सास फेर्न कहिलेकाहीँ अप्ठ्यारो महसुस हुन्छ । पहिलेभन्दा निकै बढी थकान हुन्छ ।’

पोस्ट कोभिड असर स्वरुप यस्तै थकान महसुस गरिरहेका छन्, हास्य कलाकार मनोज गजुरेलले पनि । मुटु ढुकढुक भइरहने, अल्छीपना, थकानलगायतका समस्याबाट अझै पार पाउन नसकेको गजुरेल बताउँछन् ।

मनोज भन्छन्, ‘धेरै समय बोल्न पर्‍यो भने अहिले पनि थाक्छु । घाँटी दुख्ने, बोल्दाबोल्दै थाक्ने समस्या छ ।’ त्यसो त निको भएर घर आएको लामो समयसम्म पनि मनोजको स्वर खुल्न सकेको थिएन ।

यसरी आफ्नो स्वभावविपरीत शरीरमा स्फूर्ति कम भएको अधिकांश पूर्व संक्रमितहरूको अनुभव छ । कोभिड-१९ को संक्रमणपछि उनीहरूमा मुटु, फोक्सोलगायत विभिन्न अंगमा शारीरिक समस्या देखिन थालेको छ ।

गत वर्ष दशैंमा पहिलोपटक संक्रमण भएका रोमस खतिवडामा ६ महिना नबित्दै १५ वैशाखमा पुनः संक्रमण देखियो । पहिलोपटक संक्रमण भएयता नै जीउ गल्ने र साइक्लिङ गर्न नसक्ने भएका उनी दोस्रोपटक पनि पोस्ट कोभिड असर भोगिरहेका छन् ।

महामारीजन्य संकटमा संक्रमण निकाे भइसक्दा पनि भाइरसका कारण पोस्ट कोभिड असर देखिनु स्वाभाविक भएको विज्ञहरूको भनाइ छ । हुन पनि कोभिड-१९ को पहिलो लहरमा पनि पोस्ट कोभिडको असर अधिकांश संक्रमितहरूले भोगेका थिए ।

मनोवैज्ञानिक असर

त्यसो त कोभिड–१९ को संक्रमणपछि संक्रमितहरूमा शारीरिक मात्रै नभएर मानसिक तथा मनोवैज्ञानिक असर पनि देखिन थालेको पाइएको छ । काठमाडौं ताहाचलकी ६० वर्षीया रमिला रञ्जित तिनै मध्येकी एक हुन् ।

झण्डै एक महिना लामो उपचारपश्चात् घर फर्किएकी रमिला रात परेपछि अक्सिजनविना सुत्न नसक्ने भएकी छन् । ‘रातिमा एकदमै डर लाग्छ’, रमिला भन्छिन्, ‘राति १० बजे अक्सिजन पाइप लगाएर मात्रै सुत्छु ।’ आईसीयू र भेन्टिलेटरको सहयोगमा सास फेरेर काेभिड जितेकी रमिला डरसँग भने जुधिरहेकी छन् ।

मनोचिकित्सक डा. सरोज वझा भन्छन्, ‘संक्रमितहरूमा कोरोना सिर्जित एन्जाइटी एकदमै बढेको छ । निद्रा नलाग्ने, हतास हुने, डर लाग्ने, थकान हुने, चिन्ता लिने, सास फेर्न गाह्रो हुनेलगायतका समस्या देखिएका छन् ।’

दीर्घकालीन असरको जोखिम

संक्रमणमुक्त भइसकेपछि पनि उनीहरूमा शारीरिक, मानसिक तथा मनोवैज्ञानिक असर दीर्घकालीन रूपमा हुन सक्ने जोखिम रहेको विभिन्न अध्ययनहरूले पनि पुष्टि गरेका छन् । कोरोनाका कारण शरीरमा धेरैखाले असरहरू संक्रमितमा देखिएको छ ।

त्यसो त कोरोनासँगै बाँच्नुपर्ने बाध्यतालाई नै ‘न्यू नर्मल’का रूपमा आत्मसात गर्नुपर्नेबारे बहस भइरहेका बेला कोरोनाले पार्न सक्ने प्रत्यक्ष एवं परोक्ष असरलाई नजरअन्दाज गर्दा यसको मूल्य दीर्घकालीन रूपमै चुकाउन बाध्य हुनुपर्ने डा. शेरबहादुर पुनको भनाइ छ । त्यसैले यसलाई सम्बोधन गर्दै सरकारले पोस्ट कोभिडको उपचार एवं परामर्शका लागि विशेष प्याकेज ल्याउनुपर्ने उनको सुझाव छ ।

गत ७ जनवरीदेखि २९ मेसम्ममा कोरोना संक्रमणमुक्त भएका १ हजार ७ सय ३३ बिरामीमा गरिएको फलोअप सर्वेक्षणअनुसार २५ जनामा श्वासप्रश्वास र मुटुको समस्या भई पुनः अस्पताल भर्ना भएका थिए । संक्रमणमुक्त भइसकेपछि पनि ७६ प्रतिशतले कोरोनाको कम्तिमा पनि एउटा लक्षण भोगिरहेको बताएका थिए । साथै थकान, आलस्यता, एन्जाइटी, डिप्रेसन, अनिदोपन जस्ता समस्या अधिकांश बिरामीमा पाइएको उक्त अध्ययनले देखाएको छ ।

सार्स महामारी फैलिसकेपछि गरिएको फलोअप अध्ययनमा जस्तै मिल्दोजुल्दो लक्षण देखिएको समेत सर्वेक्षणमा उल्लेख गरिएको छ ।

त्यस्तै गएको जुन २०२० मा बेलायको युनिभर्सिटी अफ इडिनवर्गमा गरिएको कार्डियोभास्कुर इमेजिङ नामक एक अध्ययनका अनुसार १ हजार २ सय १६ संक्रमितहरूमा गरिएको अध्ययनमा ५५ प्रतिशतको मुटुको ईसीजी असाधारण पाइएको थियाे । टेक्सास चिल्ड्रेन अस्पतालमा ५ सय ८१ जना बालबालिकाहरूमा गरिएको अध्ययनमा ३ सय १४ मा पनि सो समस्या देखिएको थियो ।

इन्टरनेशनल सोसाइटी अफ नेफ्रोलोजीअनुसार २५ देखि ५० प्रतिशत बिरामीहरूमा मिर्गौलामा गम्भीर असर गरेको समेत पाइएको छ ।

नेपालमा पनि कोरोना संक्रमित भएकामा पोस्ट कोभिड असर लिएर आउनेको संख्या उल्लेखनीय रहेको टेकु अस्पतालका चिकित्सक डा. अनुप बाँस्तोला बताउँछन् । फलोअपमा आउने अधिकांश बिरामीमा थकान, खोकी, श्वासप्रश्वासमा समस्या, छाती दुख्ने, खाना अरुची हुनेलगायतका समस्या देखिएको उनको भनाइ छ ।

‘सिकिस्त कोभिड निमोनिया हुनेहरू फलोअपमा आइरहेका छन्’, डा. अनुप भन्छन्, ‘थकान, जीउ दुखिरहने, मुटुले काम नगर्नेदेखि मनोवैज्ञानिक समस्या भएर फलोअपमा बिरामीहरू परामर्शका लागि आउने गर्छन् ।’

पोस्ट कोभिड असरजन्य लक्षण प्राकृतिक नै भएको डा. पुन बताउँछन् । सामान्यतः संक्रमण भएको तीनदेखि चार हप्तापछि सम्म पनि स्वभाव विपरीत कोभिडजन्य समस्या देखिनुलाई पोस्ट कोभिड असर मानिने विभिन्न अध्ययनले पुष्टि गरेको उनको भनाइ छ ।

कोभिड निमोनियाले सिकिस्त भएका बिरामीको निमोनियाले बिगारेको फोक्सो फिर्ता आउँदैन । उनीहरूलाई चिसो, धुलो, धुँवा वा कुनै ब्याक्टेरियल संक्रमण भएर न्यूमोनिया भएको खण्डमा श्वासप्रश्वासमा गाह्रो हुने, ज्वरो आउनेलगायतका समस्या हुने गर्छ । सोही कुरालाई मध्यनजर गर्दै टेकु अस्पतालमा उपचाररत् हरेक संक्रमितलाई सुरुवाती समयदेखि नै मनोपरामर्श दिने गरेको डा. बाँस्तोला बताउँछन् ।

कोभिड–१९ जस्तो विश्वव्यापी महामारीमा पोस्ट ट्रमाटिक समस्या देखिने हुनाले यसमा लामो समयका लागि निरन्तर मनोपरामर्शको आवश्यक हुने मनोविद् डा. गंगा पाठकको भनाइ छ । उनी भन्छिन्, ‘मनो/परामर्श एक निरन्तर प्रक्रिया हो ।’ त्यसमा पनि पटकपटक कोरोना लाग्ने हो कि भन्ने डर लिएर परामर्शमा आइरहनुले पनि कोरोनाको दीर्घकालीन असरबारे व्याप्त चिन्ता र चासो चुलिएको छ ।

कोरोनासँग मनोवैज्ञानिक रुपमा लड्नका लागि उचित खानपान, आहारविहार तथा योगमा ध्यान दिनुपर्ने पाठकको सुझाव छ । कोभिड सिर्जित मनोवैज्ञानिक असरका लागि औषधि सेवन गर्न जरुरी नभएको पाठक बताउँछिन् । ‘मनोपरामर्श नै पोस्ट कोभिड असरको उपचार हो’, पाठक भन्छिन्, ‘औषधि त जैविक डिसअर्डर हुँदा मात्रै खाने हो, पोस्ट कोभिड असर हुँदा मनोवैज्ञानिक उपचार खोजिनुपर्छ ।’

जरुरी छ नियमित फलोअप

यसरी संक्रमितहरूमा भएको देखिएको पोस्ट कोभिड असरलाई समयमै सम्बोधन गर्न नसक्दा कार्य क्षमतामा नै ह्रास आउने जोखिम बढ्ने मनोविद्हरूको भनाइ छ । त्यसैले क्रियाशील जनशक्तिमा पोस्ट कोभिड असरलगायत सम्भावित दीर्घकालीन असरलाई सरकारले बेलैमा सम्बोधन गर्नुपर्नेमा डा. पाठकको जोड छ ।

हालसम्म संक्रमतिहरूको मानसिक स्वास्थ्य र कोरोनाले पार्नसक्ने दीर्घकालीन प्रभावबारे अध्ययन अनुसन्धान गर्न सरकारले ढिला गरेको पाठक बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘चिकित्सक, मनोविद् तथा मनोचिकित्सकहरूको प्रत्यक्ष परामर्श लिन संक्रमितहरूले जरुरी छ ।’

संक्रमण लाग्नुभन्दाअघि र लागिसकेपछि मृत्युपर्यन्त नागरिकलाई आवश्यक पोस्ट कोभिड स्वास्थ्य सुविधा तथा मनोपरामर्श दिनु राज्यको दायित्व भएको चिकित्सा मानवशास्त्री सचिन घिमिरे बताउँछन् । ‘कुनै पनि देशको स्वास्थ्य प्रणाली कत्तिको उत्तरदायी छ भन्ने कुरा उसको फलोअप सिस्टम छ कस्तो छ भन्नेबाट निर्धारण हुन्छ’, घिमिरे भन्छन्, ‘उत्तरदायी स्वास्थ्य सुविधा भएको देशमा हरेक बिरामीको उपचार खर्च, स्वास्थ्य सुविधा र फलोअप हुने संस्कार रहँदै आएको छ । तर नेपालमा संक्रमित एवं बिरामीको फलोअप नहुने पुरानै समस्या हो ।’

कोरोना संक्रमणबाट मुक्त भइसकेपछि पनि उनीहरूलाई पोस्ट कोभिडमा के कस्तो परामर्श चाहिन्छ, प्रत्येक बिरामीलाई समष्टिगत उपचार दिन सकेमा मात्रै राज्य उत्तरदायी हुन सक्ने उनको भनाइ छ । पोस्ट कोभिड रिह्याभिलिटेशन हब सरकारले निर्माण गर्नुपर्ने डा. पुनको सुझाव छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, असार ६, २०७८ १७:२२