युवा नेतृत्वको सपना मर्दै त छैन ?

A+ A A-

सबसे खतरानाक होता है मुर्दा शान्तिसे भर जाना
तडपका न होना, सबकुछ सहन कर जाना
घरसे निकलना काम पर
और कामसे लौटकर घर आना
सबसे खतरनाक होता है, हमारे सपनोका मर जाना -पाश

केही दिनअघि एक कार्यक्रममा सहभागीका रूपमा उपस्थित नेकपा स्थायी कमिटीका सदस्य घनश्याम भुसाललाई नागरिक समाजका एक वक्ताले भ्रष्टाचारको अजंगको जञ्जाल चिर्ने जिम्मा लिनुपर्ने बताए । विचारको लडाइँमा कहिलेकाहीँ एक्लो बृहस्पतिझैं देखिन्छन्, पार्टीभित्र उनी । किनकि, सत्ताको खेलोमेलोमा लेनदेन र अवसर हत्याउन त नेतृत्वको वरिपरि गणेशचक्कर नलगाई शक्तिमा टिकिराख्न सजिलो छैन । तर, यस मामिलामा अहिलेसम्म नेतृत्वविरुद्घ खरो प्रतिरोधमा उत्रिने उनी सधंै स्थायी प्रतिपक्षजस्तो पनि देखिन्छन् । तर, पार्टी र नेतृत्वको विकृतिविरुद्घ डटेर लड्ने र बोल्ने आँट गर्ने उनी जतिको जोखिम उठाउने नेताको नेकपाभित्र र अन्य कम्युनिस्ट पार्टीभित्र खडेरी नै छ । तर, समग्रमा भन्नुपर्दा युवा सबै राजनीतिक धारको पार्टीभित्र कर्नरमा रहनु आमचरित्र हो, भुसाल एक प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् ।

सैद्धान्तिक रूपमा युवाको नेतृत्व र विचारको लडाइँ कति सफल, असफल भयो, छलफल गर्न सकिएला । भुसालजस्ता वैचारिक नेता पनि सत्ता स्वादमा गए भने कति पानीमा उत्रिन्छन्, त्यो हेर्न बाँकी छ । तर, यहाँ उठाउन खोजिएको सन्दर्भ भुसाललगायत युवा नेता हालसालै मुलुक वा पार्टीको नेतृत्व सम्हाल्ने गरी सर्वोच्च कमान्डर हुनु फलामको चिउरा चपाउनुजत्तिकै गाह्रो छ ।

सैद्धान्तिक रूपमा युवाको नेतृत्व र विचारको लडाइँ कति सफल, असफल भयो, छलफल गर्न सकिएला । भुसालजस्ता वैचारिक नेता पनि सत्ता स्वादमा गए भने कति पानीमा उत्रिन्छन्, त्यो हेर्न बाँकी छ । तर, यहाँ उठाउन खोजिएको सन्दर्भ भुसाललगायत युवा नेता हालसालै मुलुक वा पार्टीको नेतृत्व सम्हाल्ने गरी सर्वोच्च कमान्डर हुनु फलामको चिउरा चपाउनुजत्तिकै गाह्रो छ । किनकि, केपी ओलीपछि ६० नाघेका र ७० को हाराहारीमा पुगेका प्रचण्ड, माधवकुमार नेपाल, झलनाथ खनाल, वामदेव गौतमलगायत कम्मर कसेर लाइनमा छन् । त्यसपछि प्रधानमन्त्री बन्न गुट, उपगुट, देशीविदेशी आशीर्वाद, आन्तरिक निर्वाचन आदि अनेक खेलोमेलो त छँदै छ । त्यसैले नेकपाका घनश्याम भुसाल, योगेश भट्टराई, राम कार्की, ठाकुर गैरे, लेखनाथ न्यौपाने, गरिमा शाह, अमृता थापा, विन्दा पाण्डेलगायतका युवा नेताको आफ्नै दुःख छन् ।

संसार बदल्ने युवा सपना
कार्ल माक्र्सले सन् १९४८ देखि हालसम्म संसारमै उथलपुथल ल्याउने कम्युनिस्ट मेनोफेस्टो ३० वर्षमा लेखेका थिए । समाज रूपान्तरणका लागि आफ्नो जीवनभर जेल, निर्बासन, अभाव, कष्ट र गरिबी सामना गरेका माक्र्स सत्ताका नाइकेबाट सताइए । जीवनमा बाउन्न हन्डर त्रिपन्न घुस्सा खाएर पनि अविचलित माक्र्स संसारलाई उज्यालो सपना देखाउन सफल भए ।

सन् १९८१ सालमा जन्मिएका पुष्पलाल २५ वर्षमा कम्युनिस्ट पार्टीका संस्थापक भएका थिए । त्यस्तै, मदन भण्डारी ३५ वर्षमा तत्कालीन मालेको महासचिव भएका थिए । धेरै नेताले युवा अवस्थामा समाज रूपान्तरणको सपना देखेर आफ्नो सारा जीवन क्रान्तिका लागि सुम्पिए । तर, लगानी र योगदानको ब्याज कतिसम्म खाने भन्ने हो । अथवा, हिजो परिवर्तनका लागि जनताका नाममा जे गरियो, त्यो केवल निजी र आफ्नै सन्तानका लागि मात्रै थियो ? शक्ति र द्रव्य जम्मा गर्नलाई थियो त ? कहिलेकाहीँ वृद्ध (ज्येष्ठ नागरिक) नेताको पार्टी र सत्ता मोहको ताहुरमाहुर देख्दा युवाका सयौं सपना अझै निकट भविष्यसम्म क्षणक्षणमा धुलोपिठो हुने संकेत देखिन्छ ।

मृत्युपर्यन्त सत्तामोहको कम्युनिस्टीकरण

चीनका राष्ट्रपति सी जीन पिङले सन् २०१८ मार्चमा सम्पन्न तेह्रांै नेसनल कंग्रेसबाट दुई राष्ट्रपतीय कार्यकालको हदम्याद हटाएर आफूले चाहेसम्म राष्ट्रपति बन्न सक्ने प्रावधान खुला राखे । यसले नयाँ पुस्तालाई नेतृत्वमा आउन प्रत्यक्ष छेकबार लगायो । सेना, पार्टी र चीन सरकारको मुख्य कमान्डको शक्ति रहने राष्ट्रपति पदमा आसिन पिङ ६६ वर्षका भए । चीनमा संविधान नै संशोधन गरेर ‘सी सिद्धान्त’ बनाएर राष्ट्रपतिको दुई कार्यकालको अवधि खुला गरेपछि पिङ बाँचुन्जेल राष्ट्रपति हुने भए । यसले चीनमा व्यक्तिकेन्द्रित मान्यतालाई प्रश्रय दिने प्रणालीलाई स्वतः कायम राख्न बाटो खोल्छ ।

नेपालका कम्युनिस्ट पार्टी र यसको नेतृत्व पुस्तान्तरणको अहिलेसम्मको अभ्यास हेर्दा एकाध पार्टीलाई छोडेर आमकम्युनिस्ट पार्टीमा एउटै नेतृत्व दशकौंदेखि कायम छ । मसालका मोहनविक्रम सिंह, नेपाल मजदुर किसान पार्टीका अध्यक्ष नारायणमान बिजुक्छे र नेकपाका प्रचण्ड ३० वर्षदेखि मसाल, माओवादी, माओवादी केन्द्र हुँदै नेकपासम्म आइपुग्दा पनि अध्यक्ष नै छन् ।

नेपालका कम्युनिस्ट पार्टी र यसको नेतृत्व पुस्तान्तरणको अहिलेसम्मको अभ्यास हेर्दा एकाध पार्टीलाई छोडेर आमकम्युनिस्ट पार्टीमा एउटै नेतृत्व दशकौंदेखि कायम छ । मसालका मोहनविक्रम सिंह, नेपाल मजदुर किसान पार्टीका अध्यक्ष नारायणमान बिजुक्छे र नेकपाका प्रचण्ड ३० वर्षदेखि मसाल, माओवादी, माओवादी केन्द्र हुँदै नेकपासम्म आइपुग्दा पनि अध्यक्ष नै छन् । त्यस्तै, उनी नै भावी दिनमा पनि अध्यक्ष हुने सम्भावना प्रबल देखिन्छ ।

दक्षिण एसियामा परिवारवादको विरासत (लिगेसी)मा राज्यको राजनीति चल्छ । भारतमा गान्धी परिवारको राज चल्यो । त्यस्तै, भुटान र नेपाल व्यक्ति विशेषको वर्चस्व छ । नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापनापश्चात् कोइराला परिवारको कांग्रेसी राजनीतिमा लामो र सशक्त वर्चस्व रह्यो । तर, कम्युनिस्ट पार्टीमा परिवारवाद र नेतृत्व पुस्तान्तीकरणको व्यवस्थित अभ्यास वा नीति देखिँदैन । बरु पछिल्लो समयमा कम्युनिस्ट पार्टीमा श्रीमती वा नाताभित्रको व्यक्तिलाई नेतृत्वमा ल्याउने प्रवृत्ति हुर्किंदो अवस्थामा छ ।

कम्युनिस्ट नेताहरुका सन्तानमा राजनीतिप्रति खासै मोह देखिँदैन । त्यस्तै, नेतृत्वले पनि आफ्ना सन्तानलाई राजनीतिमा टिकाउने व्यवस्थित योजना बनाएका छैनन् ।

तर, प्रचण्डले छोरी रेनु दाहाल र बुहारी बिना मगरलाई सत्तामा आफ्नो उत्तराधिकारीका रुपमा अगाडि सारेका छन् ।

युवा नेतृत्व सर्वस्वीकार्यताका तगारा

दक्षिण एसियाको हकमा खासगरी दक्षिणपन्थी हुन् वा वामपन्थी सबैको आमचरित्र भनेको राजनीति विशेष जात, वर्ग र लिंगकै वरिपरि घुमेको देखिन्छ । भारतको ७० वर्षको राजनीतिक इतिहासमा गान्धी परिवार, पाकिस्तानको भुट्टो लिगेसी हुँदै बंगलादेशसहित नेपालमा पनि त्यो अझ बढी हुर्किंदो छ । सरसर्ती हेर्दा राजनीतिक पार्टीमा नीतिगत रुपमा युवा नेतृत्वको सुनिश्चितता संरचनागत र सिस्टमका रुपमा छिटो स्थापित हुने छेकछन्द देखिँदैन ।

युवाले भूमिका पाएनन्, उनीहरुको योगदानको मूल्यांकन भएन भनिरहँदा वर्तमान सम्भावना र भविष्य भनिएका युवाकै हविगत के छ त ? यसबारे पनि गम्भीर छलफल गर्न सकिन्छ । पछिल्लो समय युवाहरु आत्मकेन्द्रित हुने, शक्तिकेन्द्र धाउने, पार्टी र सत्ताकै लेनदेनमा बिचौलियाको भूमिकामा देखिन थालेपछि झन् झन् खुम्चिँदै छ । चाकडीमा लिप्त र दिशाविहीन पुस्ताका रुपमा अहिलेको युवाले बाटो बिराएस्तो देखिन्छ ।

भुसालले केही साताअघि मिडियामा पार्टीको वर्तमान अवस्था देख्दा छाती पिटीपिटी रोऊँजस्तो भएको बताए । अर्की युवा नेतृ रामकुमारी झाँक्री त पार्टीको अवस्थाबारे टिभी कार्यक्रममा रोएकै देखियो । यसले मुलुकमा अवस्थित पार्टीहरुभित्र युवाका सपना, भिजन र उनीहरुको लिडरसिपको प्रतिबद्घ कार्यक्षमतामाथि नै सयौं प्रश्न गर्न सक्ने ठाउँ छन् ।

भोलिको पार्टी सत्ता र राज्यसत्तामा नेतृत्व लिन तम्तयार युवाहरु नै मुलुक र जनताको मुक्तिको पक्षमा पार्टीभित्र जोखिम लिनेभन्दा पनि आफू सुरक्षित कसरी हुने भन्ने कुरामा केन्द्रित देखिन्छन् । अहिलेसम्म लगानी गरियो, समय लगाइयो, अब के गर्न सकिन्छ र ? बरु जे छ, त्यसैमा कोअप्ट हुने भन्ने बाटोमा धेरै युवा नेता लागेको देखिन्छ ।

भारतीय कवि पाशको शब्दमा सपना मर्नुचाहिँ सबैभन्दा डरलाग्दो हो । राजनीति सबै नीतिको मूल नीति हो । त्यसैले ऊर्जाशील र मुलुक रूपान्तरणको सपना बोकेका युवाको काँधमा नेतृत्व आउनु र युवाले देशलाई रूपान्तरण गने प्रतिबद्घता गर्नु खाँचो छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, जेठ १३, २०७६ २२:२४