अनि, गुल्जार मेलम्ची बजार एकाएक बगर बन्यो

A+ A A-

मेलम्ची बजारबाट १ सय मिटर तल सडक किनारमा खाना पकाउने ग्यासकाे सिलिण्डर, केही थान कुर्सी र ओढ्ने ओछ्याउने पोको पारेर राखेका छन्, केदार दुलालले । साढे चार तलाको घरबाट उनले झिक्न सकेको सामान जम्मा यति मात्रै हो ।

उर्लिरहेको ईन्द्रावती नदी हेर्दै सडककाे छेउमा उभिएर उनी सुस्केरा काढिरहेका छन् ।

हुन पनि उनले आफ्नो जीवनकालमा जोडेको सबै सम्पत्ति बगेर गइसकेको छ । भूकम्पछि ऋण गरेर बनाएको घर पुरिएको छ । पुर्ख्यौली खेत बगर भइदियो ।

सिन्धुपाल्चोककाे मेलम्ची बजारमा रहेको साढे चार तलाको घर मेलम्ची नदी र ईन्द्रावती नदीमा आएको बाढीले डुबाएपछि उनी घरबारविहीन भएर सडकमा आइपुगे । ‘यत्ति हो सामान झिक्न पाएको,’ सडक किनारमा राखिएको ग्यास र ओढ्ने ओछ्याउनेकाे कुम्लाे देखाउँदै दुलालले भने ।

बाढीले ५२ वर्षका दुलालको चार रोपनी खेत र भूकम्पपछि बनाएको घरको नामो निसाना नरहने गरी डुबायो, बगायो । ‘सबै चौपट भयो । अहिले हेर्‍यो भने त्यहाँ घरखेत थियो भन्ने पत्यारै लाग्दैन्,’ दुलाल चिन्तित सुनिन्छन्, ‘बस्ने घर त गयोगयो, खेत पनि बगायो, अब के खाने ?’

१ असार दिनभरजसो मेलम्चीक्षेत्रमा ठूलो पानी परेको थिएन । स्थानीय मोहन गिरीका अनुसार केही बेर सिमसिम पानी पर्ने र रोकिने भइरहेको थियो । ‘बाढी नै आउनेगरी ठूलो पानी नै परेकै थिएन,’ गिरीले भने ।

मेलम्चीक्षेत्रमा ठूलो पानी नपरे पनि ईन्द्रावती र मेलम्ची नदीको माथिल्लो क्षेत्रमा भने घनघाेर वर्षात् भयाे । मेलम्ची र ईन्द्रावती दोभानको उत्तरी कुनामा रहेको मेलम्ची बजारमा दुवै नदीको बाढी पस्दा सयौँ मानिसको बिचल्ली भयो । ६० भन्दा बढी घर डुबानमा परे ।

मेलम्ची बजारको दक्षिण पूर्वी भागबाट ईन्द्रावती र उत्तरपूर्वी भागबाट मेलम्ची बगेर आउँछ । ईन्द्रावतीमा धमिलो पानी बगेको प्रस्टै देख्न सकिन्छ तर, मेलम्चीमा भने पानी नभई ढुंगा, माटो र काठ मिसिएको लेदो बगिरहेको छ ।

मेलम्चीमा बगिरहेको लेदोले जमिन नै हल्लाएको छ । मेलम्चीको बाढीले भूकम्प आएजसरी जमिन हल्लाउन थालेपछि गोविन्द श्रेष्ठ, राजकुमार श्रेष्ठ, धनकुमारी श्रेष्ठ आफ्नो पसल र घर छाडेर टहरोको आगनमा शरण लिन पुगेका छन् ।

टहरोको ओतमा पाँच परिवारले घरबाट झिक्न सकेजति सामान थुपारेका छन् । गुन्द्री ओछ्याएर बालबालिकालाई सुताएका छन् । अताल्लिएको आफ्नो परिवारलाई सम्झाउँदै गोविन्द भन्छन्, ‘नडराऊ, नडराऊ, केही पर्‍यो भने यो पनि छाडेर भागौँला ।’

परिवारलाई सम्झाए पनि उनी आफैँ भने त्रसित छन् । ‘घरको आँगन काटिसक्यो,’ गोविन्द भन्छन्, ‘खेतबारी सबै बगर बनाइसक्यो । अब त खाने लाउने केही छैन ।’

१ असारकाे साँझदेखि मेलम्चीवासीहरू एक झिमिक पनि निदाएका छैनन् । साँझ ७ बजेतिर ईन्द्रावती र मेलम्चीमा बाढी आयो । सुरुमा बाढी बजारक्षेत्रमा पसेको थिएन । तर, रात छिप्पिँदै गएपछि दुवै नदीले धार मोडेर बजारतर्फ सोझिए ।

मेलम्चीले बगाएर ल्याएको गेग्र्यान र काठले ईन्द्रावती र मेलम्चीको सतह बढाउँदा झोलुङ्गे र पक्की दुवै पुल भत्किए । यी पुल र गेग्र्यानले पानीको सिधा बहाव रोकियो र बजारक्षेत्रमा पस्यो । त्यसपछि मेलम्ची बजारक्षेत्रमा रहेकाहरूले घर छाडे ।

बाढीले गर्दा मेलम्चीक्षेत्रमा विद्युत् सेवा पनि अवरुद्ध भएको छ । सञ्चार सेवाले पनि ठीकसँग काम गर्दैन । ‘यताबाट मेलम्चीले जमिन हल्लाउने, उता ईन्द्रावतीको बाढीको गर्जन । मेराे त सातो नै गयाे । बत्ती गएर चारैतिर अध्याँरो छ । बल्लबल्ल त छोराछोरी र श्रीमतीलाई घरबाट निकालेर यहाँसम्म ल्याएँ,’ सिमसिम पानी परिरहेको रातको अन्धकारमा घर छाड्दाको सकस सुनाउँछन् गोविन्द ।

छवर्षे छोरालाई काखमा राखेर सुताउने प्रयास गरिरहेकी गोविन्दकी श्रीमती धनकुमारी सामान झिक्न नपाएको गुनासो गर्दै भन्छिन्, ‘सबै सामान घरमै छुट्यो । लाउने लुगाधरी छैन ।’

उनका छिमेकी राजकुमार श्रेष्ठ धनकुमारीलाई सम्झाउँदै भन्छन, ‘भाउजू, हामी बाच्यौँ । यही ठूलो कुरा हो । घरखेत त जोडौँला न फेरि ।’

घरखेत डुबाएको पीडा र अब के हुने हो भन्ने अन्योलमाझ यस्ता आश्वासनले एकछिन त शान्त हुन्छिन् धनकुमारी । ‘भूकम्पपछि ऋणपान गरेर बनाएको सबै खोलामा गयो,’ उनी थाप्लाे हातले ठाेक्दै भक्कानिन खाेज्छिन् ।

बाढी प्रभावित मेलम्चीवासी कोही आफन्तको घरमा शरण लिन पुगेका छन् भने कोही अग्लो पाखामा रहेका टहरा र छाप्रोमा बास खोज्दै गएका छन् । कतिपयलाई भने उद्धार गरेर ईन्द्रेश्वरी विद्यालयमा राखिएको छ ।

विद्यालयको आँगनमा उद्धारकर्मीले दिएको खानासमेत खान सकेकी छैनन्, नन्दाकुमारी श्रेष्ठले । ‘हामी आफैँ माग्नेहरूलाई दिन्थ्यौँ । अहिले आफैँ माग्ने भएर खानुपर्‍यो,’ श्रेष्ठ रुँदै भन्छिन् ।

भूकम्पपछि नन्दाकुमारीको परिवारले गाउँको खेतबारी बेचेर मेलम्ची बसपार्कछेउमा घर बनाएका थिए । घरको तल्लो तलामा होटल थियो । माथिल्लो तलामा उनीहरू बस्थे । ‘दुवै खोलाले हान्यो । अब त केही छैन, केही बाँकी रहेन,’ यो झरीजस्तै आँखाबाट अविरल आँसु झारिरहेकी उनले भनिन्, ‘भएको त्यही घर थियो सम्पत्ति । हेर्दाहेर्दै सबै स्वाहा भयाे ।’

मेलम्चीक्षेत्रमा बाढी प्रभावित अधिकांशले भूकम्पछि घर बनाएका थिए । भूकम्पपछि विस्तारै जीवन नियमित लयमा फर्काउने प्रयासमा थियाे बजार । तर, बाढीले उनीहरूलाई फेरि सडकमा पुर्‍याइदिएकाे छ । नन्दाकुमारीले घरबाट केही सामान झिक्न पाइनन् । ‘८ बजेतिर दुवै खोला एकैचोटि पसिहाले,’ श्रेष्ठ भन्छिन्, ‘जिउमा लगाएको लुगा मात्र हो । अरु त केही झिक्नै पाएनौँ ।’

यसरी छिर्‍यो बाढी बजार क्षेत्रमा

मेलम्ची बजारका ८४ वर्षे दुमप्रसाद दुलालले आफ्नो जीवनकालमा मेलम्ची र ईन्द्रावतीमा यति ठूलो बाढी देखेकै थिएनन् । उनको अनुभवमा ईन्द्रावतीभन्दा मेलम्ची शान्त प्रकृतिको खोला हो । उनी भन्छन्, ‘ईन्द्रावतीले कहिलेकाहीँ बगरतिरका खेत काट्थ्यो । मेलम्चीले त यस्तो कहिल्यै गरेको थिएन ।’

‘मेलम्ची र ईन्द्रावतीमा २०१२ सालमा ठूलो बाढी आएको थियो,’ दुलाल भन्छन्, ‘तर, त्यतिखेर पनि यसरी बजारमा छिरेको थिएन । छेउछाउका अलिअलि खेत बगाएको थियो । अहिले त बाढीको पानी पनि कस्तो गन्ध आउने आएको !’

मेलम्ची बजार ईन्द्रावती र मेलम्ची नदीको दोभानमा छ । मेलम्चीभन्दा ईन्द्रावती ठूलो नदी हो । मेलम्ची र ईन्द्रावती मिसिएपछि बग्ने नदीलाई पनि ईन्द्रावती नै भन्ने गरिन्छ । तर, यस पटक ईन्द्रावतीलाई पनि मेलम्चीले बजारक्षेत्र पस्न बाध्य पार्‍यो ।

मेलम्चीवासीले ईन्द्रावतीमा बाढी आउने खबर पाइसकेका थिए । स्थानीय मोहन गिरी भन्छन्, ‘ईन्द्रावतीमा बाढी आयो भनेर माथितिरबाट खबर आएको थियो । तर, मेलम्चीमा बाढी आउँछ भन्ने त खबर थिएन ।’

खबरै नभएको मेलम्चीमा बाढी आउँदा अम्बाथानबाट उनको सालालाई बगायो । मेलम्चीमा साँझ ७ बजेतिर बाढी आइपुगेको बताउँछन् गिरी । ‘मेलम्चीमा बाढी पनि अच्चमको आयो,’ उनी सुनाउँछन्, ‘पानी देखिँदैन । हिलो, ढुंगा र काठका मुढा मात्र देखिन्छ । काठ, ढुंगा जमिनमा ठोक्किएर भूकम्प आएजस्तो भयो ।’

मेलम्चीमा आएको गेग्र्यानले मेलम्चीको मात्र होइन, ईन्द्रावतीको धार पनि परिवर्तन गरिदियो । ‘मेलम्चीले ल्याएको ढुंगा, माटो र काठले नदीको सतह उच्च बनाएपछि पानी मेलम्ची बजारको बसपार्क क्षेत्रमा छिर्‍यो,’ स्थानीय गणेश श्रेष्ठ भन्छन्, ‘आफ्नो सतहभन्दा करिब एक सय मिटर माथि उठेर मेलम्ची बजारक्षेत्रमा छिर्‍यो ।’

मेलम्चीले बगाएर ल्याएको गेग्र्यान थुप्रिँदा ईन्द्रावतीमा पनि पानीको सतह बढ्दै गयो । बढिरहेको पानीले सबैभन्दा पहिले मेलम्ची नगरपालिकाको ‘कभर्ड हल’ भत्कायो ।

मेलम्चीले ल्याएको गेग्र्यान थुप्रिँदै जाँदा ईन्द्रावतीमा रहेका पक्की र झोलुङ्गे दुवै पुल भत्किए । ‘भत्किएका पुल र गेग्र्यानले पानी रोके,’ गणेश भन्छन्, ‘त्यसपछि ईन्द्रावती नदी पल्लो कुनाबाट वल्लो कुनामा आइपुग्यो ।’

ईन्द्रावती नदी मेलम्ची बजारको अर्को कुनाबाट बग्थ्यो । तर, गेग्र्यानले पानीको बहाव रोकिँदा नदी बजारको फेदमा हान्निन आइपुग्यो । जसले गर्दा बजारक्षेत्रका घर डुबे, बगे ।

मेलम्चीमा ढुंगा, माटो र काठसहित आएको बाढी हेर्दा माथिल्लो क्षेत्रमा पहिरो गएको वा हिमताल फुटेको अनुमान गरिएको छ । मेलम्चीको बाढीमा अनौठो प्रकारको गन्ध पनि आइरहेको छ ।

सन् २०१३ मा भारतको केदारनाथमा हिमताल विस्फोट भएर बाढी जाँदा पनि नदीमा अनाैठाे गन्ध आएको थियो । मेलम्चीमा अहिले पनि यस्तै ढुंगा, माटो र काठ मिसिएको कालो लेदो बगिरहेको छ । मेलम्ची खोलाकाे मुहान लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्जक्षेत्र हाे । यो खोलाको मूल स्रोत हिमताल र पहाडबाट आउने ससाना खोला हुन् ।

मेलम्चीमा आएको गेग्र्यान र लेदोसहितको बाढीका कारण मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको ड्याम भत्किएको छ । मेलम्चीले माथिल्लो क्षेत्रका पुल भत्काउँदा मेलम्ची बजारभन्दा माथि सम्पर्क टुटेकाे छ भने हेलम्बु र पोखरी–थाङ्पाल गाउँपालिकाको सडक सम्पर्क विच्छेद भएकाे छ ।

अम्बाथानमा रहेको मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको बाँध नै फुटाउने गरी माथिबाट नै मेलम्चीमा बाढी आएको हो । सिन्धुपाल्चोकक्षेत्रमा २०७२ को भूकम्पले समेत ठूलो असर गरेको थियो ।

त्यस क्षेत्रका पहाडमा भूकम्पले पहिरो गएको थियो र कतिपय पहाडमा चिरा परेका थिए । अत्यधिक मात्रामा पानी परेपछि भूकम्पले छियाछिया बनाएका पहाडमा पहिरो गएको हुन सक्ने अनुमान स्थानीयले गरेका छन् । मेलम्ची नगरपालिका– ११ का वडाअध्यक्ष रुद्रप्रसाद दुलाल भन्छन्, ‘यहाँ (मेलम्ची बजार)भन्दा ३० किलोमिटर माथि ठूलो पहिरो गएको छ । मेलम्चीमा यस्तो लेदो पहिरोबाट नै आएको हुनुपर्छ ।’

गेग्र्यान थुप्रिनुअगाडिसम्म ईन्द्रावती र मेलम्ची दुवै नदी आफ्नो पुरानो बहावमार्गमै बगिरहेका थिए । मेलम्चीसँग सडक सम्पर्कविच्छेद भएका हेलम्बु, किउल, तिम्बुलगायतका क्षेत्रमा कति क्षति भएको छ भन्ने विवरण अझै आएको छैन । जल तथा मौसम विज्ञान विभागको बाढी सूचना केन्द्रको मापनअनुसार मेलम्ची नाकोटे जलमापन केन्द्रमा १ असार साँझ पौने ७ बजेतिर जल सतह बढेर ६ मिटर पुगेको थियो ।

‘बाढी सँझ ५/६ बजेतिर आए पनि बजारक्षेत्रमा भने राति पसेको थियो,’ वडाअध्यक्ष दुलाल भन्छन्, ‘मेलम्चीले बगाएर ल्याएको गेग्र्यान थुप्रिएपछि राति ईन्द्रावती र मेलम्ची दुवै बजारक्षेत्रमा छिरे ।’

अनि एकाएक यो गुलजार बजार बगरमा परिणत भयो ।