झापावासीहरूलाई खुला पत्र : छोराछोरीको गाँस काटेर श्रीमतीको उपचार गराउने व्यवस्थाका पछि कहिलेसम्म लाग्ने ?

झापावासीहरूलाई खुला पत्र : छोराछोरीको गाँस काटेर श्रीमतीको उपचार गराउने व्यवस्थाका पछि कहिलेसम्म लाग्ने ?

A+ A A-

प्रिय झापावासीज्यूहरू,

आजभन्दा छ वर्षअगाडि मैले ‘फेरि यस्तो कहिल्यै नहोस्’ शीर्षकमा एउटा लामो लेख लेखेको थिएँ । त्यसमा एउटा निजी मेडिकल कलेजमा क्यान्सरको उपचार गराएर अनाहकमा घरखेत गुमाएको एउटा परिवारको कथा थियो । त्यो परिवार झापाको थियो ।

पीडित युवतीका बाबु थिए असाध्यै सिधा प्रकृतिका भद्र व्यक्ति । क्यान्सरले हुत्त निस्केको पेट र पहेँला आँखा भएकी छोरीको सेवामा २४ घण्टा एक्लै खट्ने ।

केही दिनमा मलेसियाबाट ज्वाइँ आए र साथी भए । रोजगारीमा गएको केही महिनामै फर्कन विवश ज्वाइँको आँखामा श्रीमतीको ज्यान नबच्ने भयो भन्ने वेदनामाथि पीडाको अर्को पत्र थियो– छोराछोरीको पेट कसरी भर्ने भन्ने ।

क्यान्सर अस्पतालले अब उपचार सम्भव छैन भनेर घर पठाइसकेकी ती युवतीको उपचार गलत दिशामा जान लागेको भेउ पाएपछि मैले उनीहरूलाई सम्झाएँ । तर, उनीहरूले समयमै निर्णय लिन सकेनन् । न उपचार गर्ने चिकित्सकहरूसित समयमै विस्तृत जानकारी माग्ने आँट नै गरे ।

उनीहरूलाई हेर्दै मैले सोचेको थिएँ– झापालीहरू बाठा भनेर बनेको ‘स्टेरियोटाइप’को आखिर खासै तुक रहेनछ । नेपालका अन्य जिल्लामा झैँ झापामा पनि सबै खालका मानिस छन् । तिनका भावना र संवेदना पनि अनेक छन् । तिनका दु:खसुख र जीविकाका लागि तिनको संघर्ष अन्यत्रका मानिसकै जस्ता छन् ।

त्यसमाथि जब एक्लो मानिसमाथि सिङ्गो प्रणालीको भार पर्छ, तब उसले बाठै भए पनि गर्न सक्ने केही रहँदैन । त्यसैले हाम्रा प्रणालीहरू सुसंगत र न्यायदायी हुनुपर्छ, हाम्रा संरचनाहरू भुइँमान्छेको हित हुने गरी निर्माण हुनुपर्छ ।

आज झापास्थित एक प्रस्तावित निजी मेडिकल कलेजको विषय चौतर्फी चर्चामा छ । झापावासीहरूबीच त यो चर्चा र विमर्शको विषय हुने नै भयो । यही विमर्शमा केही थप्दै छु मैले यो खुला पत्रमा ।

केही महिनाअगाडि निजीक्षेत्रको पूर्वाञ्चल क्यान्सर अस्पतालको उद्घाटनका लागि प्रम केपी ओली झापा पुगे । त्यहाँ उनले गरेको भाषणका झण्डै एक घण्टा लामा भिडियोहरू युट्युबमा भेटिन्छन् । पूरै भाषण कति लामो समय चल्यो भन्ने प्रत्यक्ष सहभागीहरूलाई थाहा होला ।

त्यो कार्यक्रम उद्घाटन समारोह कम र चुनावी सभा ज्यादा लाग्थ्यो । त्यतिखेर संसद् विघटित थियो र वैशाखमा चुनाव हुने भनिएको थियो । प्रम ओलीले पौने घण्टाभन्दा बढी समय सरकारका उपलब्धिहरूको सूची वाचन गरेर अनि विपक्षीहरूलाई छेडछाड गरेर बिताए ।

देशको प्रधानमन्त्रीका लागि त्यो शोभनीय कुरा थिएन । निजी क्यान्सर अस्पतालको उद्घाटन र चुनावी अभियान फरक कुरा हुन् । स्वास्थ्य र दलीय राजनीति फरक विषय हुन् । तिनलाई मिसाउनु राम्रो कुरा होइन ।

कर्णालीमा डाक्टर पुर्‍याउनु र टिकाउनु निकै खर्चिलो काम हो । एउटा एमबीबीएस डाक्टर जुम्लाबाट उत्पादन गर्नुभन्दा झापाबाट उत्पादन गर्नु निकै सजिलो र सस्तो हुन्छ । तर, किन झापाभन्दा पहिले जुम्लाले एमबीबीएस पढाउने अनुमति पाएको होला ?

त्यो कार्यक्रमको माहौल कुनै उत्सव वा मेलाको जस्तो थियो । उपस्थित मानिसहरूमा नयाँ अस्पताल खुल्नुको उमङ्ग त थियो नै, आउने चुनाव र त्यसमा प्रम ओलीले जित्ने सम्भावनाप्रति पनि विश्वास भएजस्तो देखिन्थ्यो । खासगरी एसियामै नमुना भनेर प्रचार गरिएको क्यान्सर अस्पताल झापा जिल्लामा आउँदा त्यसले जिल्लावासीका लागि सेवामा पहुँच मात्र नभई आत्मसम्मानसमेत ल्याएको धेरैको विश्वास देखिन्थ्यो ।

प्रिय झापावासीज्यूहरू,

निजी, सरकारी वा गैरनाफामूलक जस्तो भए पनि अस्पताल खुल्नु राम्रो हो । ज्यान खतरामा छ भने घरखेत बेचेर मात्रै नभई पछि तिरौँला भनेर ऋणै काढेर पनि उपचार गराउनुपर्छ । त्यसमाथि नजिकको अस्पतालले त कहिलेकाहीँ नबच्न सक्ने ज्यानलाई पनि बचाइदिन्छ । गृहजिल्लाको अस्पतालप्रति गौरवान्वित हुनु एकदमै स्वाभाविक हो ।

तर कटु यथार्थ के हो भने घरखेत बेचेर मात्रै उपचार गराएर पनि त साध्य चल्दैन, सबैसित बेच्नलाई घरखेत हुँदैन पनि । परिवारको एक जनाको उपचार गराएर बाँकी सबै भोकै बस्ने अवस्था पनि त उचित होइन ।

घरखेत नबेचाई उपचार गराउने स्वास्थ्य प्रणाली विश्वका धेरै देशहरूले व्यवहारमा उतारेका छन् । हामीले पनि गर्नुपर्ने त्यही हो । तत्काल त्यो गन्तव्यमा नपुगे पनि हामी हिँड्नुपर्ने त्यतैतिर हो । तर, अहिले हामीहरू हिँडिरहेका छौँ– त्यसको ठ्याक्कै उल्टो बाटो । त्यो उल्टो यात्राको असाध्य राम्रो उदाहरण थियो, त्यस दिनको कार्यक्रम ।

यति पृष्ठभूमिपछि म तपाईंलाई आत्ममन्थाका लागि केही प्रश्नहरू सोध्छु । प्रधानमन्त्रीले झापा पुगेर निजी अस्पताल उद्घाटन गर्दा यस्ता प्रश्नहरू तपाईंको मनमा उठे कि उठेनन्ः

– यति भव्य निजी क्यान्सर अस्पताल उद्घाटन गर्नुको सट्टा अलि कम भव्य भए पनि सरकारी क्यान्सर अस्पताल उद्घाटन गर्नुपर्ने होइन र देशको प्रधानमन्त्रीले ?

– यता ९० करोडको एउटै मेसिनले सेवा दिन्छ, त्यसैले सेवा महँगो छ । उता धरानस्थित बीपी प्रतिष्ठानको सरकारी अस्पतालमा ९० करोडको घोटाला एउटै आयोजनामा भइरहेको छ । त्यो घोटाला गर्ने पदाधिकारीहरू प्रधानमन्त्रीकै नियुक्ति र संरक्षणमा छन् । यो ९० करोडको मेसिन त उता पनि भए लाखौँ तिर्न नसक्ने नागरिकले पनि यत्तिको सेवा पाउनुपर्ने होइन र ?

अनि प्रधानमन्त्रीले त अर्बौं घोटाला गर्नेहरूलाई दण्डित गर्नुपर्ने होइन र ? प्रधानमन्त्री, उनका मन्त्रीहरू र उनको पार्टीले सरकारी अस्पतालका सेवा डुबाएर निजी अस्पतालको प्रवर्द्धन गर्नु के शोभनीय कुरा हो ?

– प्रधानमन्त्रीले उद्घाटन गरेर प्रशंसा गरेको अस्पतालमा बीपी प्रतिष्ठानजस्ता सरकारी संस्थाको नियम तोडेर र उताको सेवा अवरुद्ध पारेर आएका चिकित्सकहरू छन् । सरकारी अस्पतालबाट पनि उनीहरूले तलब सुविधा लिइरहेका छन् । तर, तिनको सेवा लिन सरकारी अस्पताल पुग्ने बिरामीहरू धमाधम निजीमा पुगेर उपचार लिन बाध्य छन् । तिनले त सरकारी सेवामा रहुञ्जेल सरकारी अस्पतालमै सेवा दिनुपर्ने होइन ? प्रधानमन्त्रीको यस्तो ढाडस पाएपछि तिनका आफ्ना सरकारी संस्थाले कसरी नियमविपरीत जाने चिकित्सकलाई कारबाही गर्न सक्लान् ?

यस्ता प्रश्न उठेका हुन् तर घरमा कसैले ढुंगा हान्ला कि भनेर तपाईंले प्रकट नगर्नुभएको हो भने त्यो बुझ्न सकिने कुरा हो । तर, गगनचुम्बी निजी अस्पताल आएपछि, भ्युटावर र रंगशाला आएपछि हाम्रो जिल्लाको विकास भइहाल्यो भनेर सोच्नुहुन्छ भने त्यसमा तपाईंले पुनर्विचार गर्नु आवश्यक छ ।

प्रिय झापावासीज्यूहरू,

आज नेपालको दक्षिण पूर्वी कुनानजिकै रहेको तपाईंको गृहजिल्ला झापाको अस्पतालले मेडिकल कलेजको सम्बन्धन पाउन सकेको छैन । अर्कोतिर देशको उत्तर–पश्चिमी कुनानजिकै जुम्लामा रहेको कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानले एमबीबीएस पढाउने अनुमति पाएको छ । यो त दुई भौगोलिक क्षेत्रप्रति सरकारको भेदभाव भएन र ? तपाईं सोध्नुहोला ।

जुम्लामा कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान पुग्नुअगाडि एउटा हेल्थ पोस्टसरहको सेवा मात्रै थियो । आज सरकारी तवरबाट खुलेको त्यो संस्थाले सबैजसो विषयका विशेषज्ञ डाक्टरहरूलाई जुम्ला पुर्‍याएको छ । धेरै विषयका विशेषज्ञहरूलाई हुम्ला र डोल्पाजस्ता जिल्लाका अस्पतालमा खटाएको छ । सुर्खेतको प्रदेश अस्पतालमा समेत प्रतिष्ठानका विशेषज्ञ चिकित्सकहरूले नित्य सेवा दिइरहेका छन् ।

कर्णालीमा डाक्टर पुर्‍याउनु र टिकाउनु निकै खर्चिलो काम हो । एउटा एमबीबीएस डाक्टर जुम्लाबाट उत्पादन गर्नुभन्दा झापाबाट उत्पादन गर्नु निकै सजिलो र सस्तो हुन्छ । तर, किन झापाभन्दा पहिले जुम्लाले एमबीबीएस पढाउने अनुमति पाएको होला ?

उत्तर सरल छ । स्वास्थ्य र मेडिकल शिक्षा भनेको उद्यम र व्यापारभन्दा बढी सेवा हो । मानिस स्वस्थ भएर बाँच्न सक्यो भने अनि बल्ल उद्यम र जीविकाको चिन्ता गर्न सक्छ ।

खर्चकै कुरा गर्दा पनि हुम्ला, डोल्पा, जुम्ला र मुगुका मानिसहरूलाई हेलिकोप्टरबाट नेपालगन्ज वा काठमाडौं पुर्‍याएर स्वास्थ्य सेवा दिनुभन्दा जुम्ला खलंगाको अस्पतालबाट सेवा दिनु धेरै सस्तो पर्छ । अनि जो हेलिकोप्टरलाई लाखौँ तिरेर काठमाडौं पुग्न सक्दैनथे, तिनको पनि जुम्लाको उपचारका कारण ज्यान बच्छ । अर्कोतिर काठमाडौं वा झापाका मेडिकल कलेजमा उत्पादित डाक्टरभन्दा जुम्लामा उत्पादित डाक्टरलाई दुर्गममा परिचालन गर्न सहज हुन्छ ।

त्यसैले झापाको एउटा निजी अस्पतालले किन मेडिकल कलेजको सम्बन्धन पाएन भन्ने मुद्दा तपाईंका लागि गौण हुनुपर्छ । देशको कानुन, विधि र प्रक्रियाबाट गयो भने त्यसले कुनै दिन पक्कै सम्बन्धन पाउनेछ ।

९० करोडको एउटै मेसिनले सेवा दिन्छ, त्यसैले सेवा महँगो छ । उता धरानस्थित बीपी प्रतिष्ठानको सरकारी अस्पतालमा ९० करोडको घोटाला एउटै आयोजनामा भइरहेको छ । त्यो घोटाला गर्ने पदाधिकारीहरू प्रधानमन्त्रीकै नियुक्ति र संरक्षणमा छन् । यो ९० करोडको मेसिन त उता पनि भए लाखौँ तिर्न नसक्ने नागरिकले पनि यत्तिको सेवा पाउनुपर्ने होइन र ?

तर, कर्णालीवासीले दशकभर संघर्ष र मेहनत गरेर जे हासिल गरे, त्यो हामीले किन गरेनौँ भन्नेमा झापावासीका रूपमा तपाईंले आत्ममूल्यांकन गर्नु जरुरी छ । अनि त्यस खाले प्रयास अब किन नगर्ने भनेर पनि तपाईं घोत्लिनु जरुरी छ ।

प्रिय झापावासीज्यूहरू,

तपाईंहरूको जिल्लामा अहिले भ्युटावर र रंगशालाको पागलपन सवार छ । त्यस्तो पागलपन त्यहाँ मात्रै होइन, केही दिनअगाडि मात्रै तनहुँमा साढे ५ करोड खर्चमा व्यास ऋषिको १०८ फिट अग्लो मूर्ति बनाउने भनेर व्यास नगरपालिकाले सम्झौता गरेको छ । देशभरका डाँडाडाँडाका टुप्पामा करोडौँ लगानीमा कंक्रिटका भ्युटावरहरू बनेका छन् । सल्लाको सुन्दर वन रहेको कुनै डाँडामाथि कुनै पालिकाले चीनको ग्रेट वालजस्तै कंक्रिटको पर्खाल बनाएको छ ।

केही महिनाअगाडि अक्सिजन, भेन्टिलेटर र बेड नपाएर छटपटिँदै ज्यान गुमाउने तपाईं हाम्रै आफन्तहरू थिए । महामारीको नाटकीय प्रभावका कारण ती सबै कुरा मिडियामा आएका हुन्, नेपालका अस्पतालहरूमा त्यो सधैँको समस्या हो । खास गरी सरकारी अस्पतालमा आईसीयू बेड नपाएर ज्यान गुमाएका आफन्त वा घरखेत बेचेर निजी अस्पतालमा उपचार गराउने मानिसहरू कति छन् कति । सरकारी अस्पतालमा अपरेसनका लागि महिनौँको पालो कुर्न नसकेर लाखौँ खर्चेर निजीमा अपरेसन गराउने मानिस उत्तिकै छन् ।

यो अवस्थामा तनहुँमा बन्ने साढे पाँच करोडको मूर्तिले देशको कुनै पनि ठाउँमा बन्न सक्ने त्यही बजेटको अस्पतालको आर्थिक स्रोत खोसेको भन्न सकिँदैन र ? आखिर बजेट जहाँको जुन सरकारले दिए पनि कर तिर्ने त तपाईं हामी नै होइनौँ र ? कुनै पालिकाको अध्यक्षले आफ्नै डोजरमा सारा विकास खर्च सिध्याएर स्कुल र अस्पताल अलपत्र पार्नु भनेको त्यहाँको शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको स्रोत खोस्नु होइन र ?

यो कोणबाट हेर्दा झापामा बन्दै गरेको तीन अर्बको भ्युटावर अनि बन्ने क्रममा रहेको २५ अर्बको रंगशालाजस्ता आयोजनाले देशका सबै न्युन र मध्यम वर्गका नागरिकलाई कैयौँ वर्षसम्म निःशुल्क उपचार गराउन पुग्ने आर्थिक स्रोत हडपेको भन्न मिल्दैन र ?

झापाको बालुवामा राज्यले तपाईं हामीले तिरेको करबाट त्यतिका रकम खन्याउने तर झापावासी नागरिक घरछेउको अस्पतालमा २ लाख धरौटी राख्न नसकेका कारण गेट बाहिरै मर्नुपर्ने विसंगत अवस्थाले तपाईंको मन पोल्दैन ? कोभिड उपचारमा लागेको १० लाखमध्ये ऋण काढेरसमेत ८ लाख तिर्न नसकेका झापा गौरादहका नारायणचन्द्र राजवंशी बीएण्डसी अस्पतालमा कैयौँ दिन बन्धक भए ।

तपाईंले झापाको गौरवका रूपमा चाहेको अस्पताल यस्तै हो ? भ्युटावरका लागि अर्बौं बजेट आउन सक्दा नारायणचन्द्र राजवंशीहरूको उपचारका लागि किन लाखौँ बजेट पनि आउँदैन भन्ने प्रश्न के तपाईंको मनमा कहिल्यै उठ्दैन ? झापामा भव्य रंगशाला बरु अलि पछि बनाऊँला, अहिले लकडाउनका कारण भोकभोकै रात काटिरहेका लाखौँ नागरिकहरूको भोक मेटिदेऊ भनेर राज्यलाई भन्न मन लाग्दैन ?

प्रिय झापावासीज्यूहरू,

मैले उठाएका यावत् विषयहरू तपाईंले मनन गर्नुहुनेछ र मैले यहाँ सोधेका धेरै प्रश्नहरू तपाईंले आफैँलाई सोध्नुहुनेछ भन्ने मेरो विश्वास छ । त्यसो गरेर विभिन्न तहका सरकारहरूलाई जवाफदेही बनाउँदै सार्वजनिक स्वास्थ्य र मेडिकल शिक्षा फैलाउन सकियो भने मैले सुरुमा उल्लेख गरेका झापावासीको उदाहरणमा झैँ कुनै युवाले श्रीमतीको क्यान्सरको उपचार र छोराछोरीको दुई छाक खानामध्ये एउटा रोज्नुपर्ने विडम्बना दोहोरिने छैन ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, असार २, २०७८ २०:४४