घट्दै छ माटोको उर्वराशक्ति, तराईमा क्षारीय पहाडमा अम्लीयपना बढी

A+ A A-

उत्पादन बढाउन रासायनिक मल र विषदीको अनियन्त्रित प्रयोगले रूपन्देहीका खेतीयोग्य जमिनको उर्वराशक्ति घट्दै गएको छ । कम लगानीमा बढी प्रतिफल खोज्न रासायनिक मल र विषदीको अनियन्त्रित प्रयोगले माटोको उर्वराशक्ति घट्दै गएको छ ।

मल तथा माटो परीक्षण प्रयोगशालाका अनुसार तराईका जिल्लाहरूमा मोटोमा क्षारीय र पहाडको माटोमा अम्लीयपना बढ्दै गएको छ । जसका कारण माटोको उर्वराशक्ति घट्दै गएको छ । प्रयोगशालाले गरेको माटो परीक्षणका क्रममा क्षारीय, अम्लीयपनासहित माटोमा नाइट्रोजन, प्रङ्गारिक पदार्थ र फस्फोरसको मात्रा पनि कम देखिएको छ । त्यस्तै मोटोमा पोटासको मात्रा पनि कम भेटिएको छ ।

मल तथा माटो परीक्षण प्रयोगशाला खजुराका कार्यालय प्रमुख अमरराज शर्मा घिमिरेले तराईका जिल्लामा क्षारीय र पहाडका जिल्लाहरूमा माटोमा अम्लीयपना अत्याधिक रहेको बताए ।

माटोमा क्षारीय र अम्लीयपना बढी भएमा उत्पादन कम हुँदै जान्छ । माटोमा क्षारीय र अम्लीयपना तटस्थ हुनुपर्नेमा तराईका जिल्लाको मोटामा ५० प्रतिशतसम्म क्षारीयपना रहेको उनले बताए । नाइट्रोजन, प्रङ्गारिक पदार्थ र फस्फोरसको तुलनामा माटोमा अम्लीयपना १५ प्रतिशतभन्दा बढी रहेको उनको भनाइ छ ।

माटोमा अम्लीयपना बढी हुँदा बिरुवा हुर्कन पाउँदैनन् । अम्लीयपनालाई सुधार गर्न सकिने भए पनि क्षारीयलाई सुधार गर्न नसक्दा तराईमा माटोको अवस्था चिन्ताजनक रहेको उनले बताए ।

‘क्षारीय बढ्दै गएपछि खेती हुन छाड्छ । अनि किसानले जमिन बाँझै राख्छन् । यसले उत्पादन ठप्प हुन्छ,’ उनले भने ।

त्यस्तै प्रङ्गारिक पदार्थ माटोमा ५ प्रतिशत हुनुपर्नेमा १ प्रतिशत मात्र रहेको परीक्षणका क्रममा देखिएको छ । यसैगरी नाइट्रोजन पनि ५० प्रतिशत छ । ५० प्रतिशत धेरै कम रहेको उनले बताए । माटोमा फस्फोरसको अवस्था भने मध्यम रहेको उनी बताउँछन् ।

पोटासको मात्रा पनि घट्दै गएको प्रयोगशालाले जनाएको छ । कृषकहरूले युरिया, डीएपी लैजाने तर पोटास नलैजाँदा पनि माटोमा पोटासको कमी भएको कार्यालय प्रमुख घिमिरेले बताए ।

बालीनालीका बोट खेतमा जलाउँदा माटोको गुणस्तर तथा उर्बरा सन्तुलन कायम गर्ने सूक्ष्म जीवहरू मर्नाले र एउटै किसिमको बाली पटक–पटक लगाइरहनाले पनि माटो बञ्जर बन्दै गएको र अब सुधारका कार्यक्रमलाई थप व्यवस्थित बनाउनुपर्ने उनले बताए ।

रासायनिक मल र विषादीको अधिक प्रयोगले माटोको जैविक गुण घटाएको भन्दै किसानहरूलाई कम्पोष्ट मलतर्फ आकर्षित गराउन सके मात्र माटोलाई बचाउन सकिने उनको भनाइ छ ।

तराईका अधिकांश भागमा पराल, भुस, गहुँको नललाई थ्रेसिङ गरी खेतमै आगो लगाएर जलाउने चलन छ । यसले पनि माटोको गुणस्तर तथा उर्बरा सन्तुलन कायम गर्ने जीव र सूक्ष्म जीबहरू मर्ने गरेका छन् ।

प्रयोगशालाले दाङको गढवा गाउँपालिका, गुल्मीको मालिका गाउँपालिका ३, धुर्कोट गाउँपालिका ७, रेसुङगा नगरपालिका वरपरको क्षेत्रको माटो नमुनाको रूपमा परीक्षण गरेको थियो । हाल प्रयोगशालाले मोबाइल भ्यान र कीटबाट माटो परीक्षण गर्दै आएको छ । कीटबाट प्राङ्गारिक तत्व जाँच गर्न नसकिने भएकाले शिविरमार्फत जिल्ला जिल्लामा भ्यान लगेरै माटो परीक्षण गरिरहेको उनले बताए ।

प्रयोगशालाले माटो परीक्षण गरेको रिपोर्टको आधारमा संघ, प्रदेश र स्थानीय तहले माटोको उर्वराशक्ति बढाउने खालको योजना ल्याएमा मात्र माटोलाई बचाउन घिमिरेको भनाइ छ ।

जनशक्ति नै छैन

प्रदेशका १२ जिल्लामा माटोको चेकजाँच गर्ने प्रयोगशाला भने माटोविज्ञविहीन छ । दुई जना प्राविधिककै भरमा प्रयोगशला सञ्चालनमा छ । बाँकेको खजुरामा रहेको प्रयोगशालामा ११ जनाको दरबन्दी भए पनि अहिले कार्यालय सहयोगीसहित ५ जना कर्मचारी छन् ।

प्रयोगशाला प्रमुख नवौँ तहको वरिष्ठ माटोविज्ञ हुनुपर्नेमा उक्त दरबन्दी खाली छ । त्यस्तै दुई जना माटो विज्ञ, तीन जना माटो प्राविधिकहरूको दरबन्दी पनि पूर्ति नभएको कार्यालय प्रमुख घिमिरेले बताए ।

‘जिल्ला जिल्लामा पनि हामी नै दौडनुपर्छ । म स्वयं पनि विज्ञ होइन । विज्ञहरू नहुँदा रिजल्ट राम्रो दिन सकिएको छैन,’ उनले भने ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, जेठ ३१, २०७८ ०८:३५