'छोराले आज पनि अघाइनँ पापा भन्दा मरेजस्तै हुन्छु अनि निषेधाज्ञा छ भनेर घर बस्न कुन मनले मान्छ ?'

'छोराले आज पनि अघाइनँ पापा भन्दा मरेजस्तै हुन्छु अनि निषेधाज्ञा छ भनेर घर बस्न कुन मनले मान्छ ?'

A+ A A-

काठमाडौंको चाबहिल । शनिबार बिहान १० बजे । निषेधाज्ञा भएकाले औषधिबाहेकका पसलहरू बन्द थिए । सडकमा ‘पासवाला’ सवारी साधन फाट्टफुट्ट चलिरहेका थिए । ओसिलो दिन भएकाले निषेधाज्ञा अवज्ञा गरी हिँडडुल गर्ने मानिसहरूको चहलपहल पनि कमै देखिन्थ्यो ।

सुकेधारातिर जाँदा चक्रपथ सडककाे देव्रेतिर जुटको बोराले छोपेको सानो थुप्रो देखियो । निर्माण सामग्री हुनलाई वरिपरि त्यहाँ कुनै संरचना बनिरहेको देखिएन ।

त्यो थुप्रोतिर अघि बढ्दै जाँदा छेउकै मेडिकेयर हस्पिटलको बलेँसीबाट एक पुरुष खुरुरु कुदेर आइपुगे । अनि शंकालु नजरमा सोधे, ‘के थियो होला ?’ फेरि उनले तलदेखि माथि, दायाँबायाँ हेरे ।

‘त्यो बोराभित्र.....’ यति सुन्नासाथ उनले खुलाए, ‘किन्नुहुन्छ ?.. राम्रो छ । टिकाउ छ ।’ खासमा त्यो बोरामुनि सिलौटो, त्यसको बत्ता... यस्तै यस्तै ढुंगाका सामग्री रहेछन् । र, उनीचाहिँ पत्थरकट्टा । बिहान ७ देखि ९ बजेसम्म अत्यावश्यक सामग्रीका लागि किनमेल र आउजाउ सहज पारिएको मौका छोपेर उनी ढुंगाका ती सामग्री ल्याएर सडक किनारमा राख्दा रहेछन् हरेक दिन । अनि दिनभर उसैगरी लुकामारी शैलीमा व्यापार गर्दा रहेछन् ।

प्रहरीले थाहा नपाओस् भनेर बाेराले छाेपिएका पत्थरका सामग्री ।

त्यसैले उनको पसल निर्धक्क नखुलेजस्तै त्यहाँ आउने ग्राहकसामु अरुबेला झैं मन पनि नखोली हाल्दा रहेछन् । उनलाई डर छ, ‘कतै सादा पोशाकमा आएको पुलिस त होइन ?’

'काेराेनासँग भन्दा बढ्ता डर जिउँदै मर्नबाट लाग्छ'

ती व्यापारी थिए, आशीष पत्थरकट्टा । ‘पुलिसबाट त तपाईं जोगिनुहोला, यसै गर्नुभयो भने कोरोनाबाट जोगिन सक्नुहुन्न । तपाईंलाई डर लाग्दैन ?’

आशीष भावुक सुनिए, ‘कोरोनाले हदै के गर्छ, मार्छ होइन ? मारिहाल्छ नि ! तर, परिवारलाई पेटभरि खान दिन नसक्दा जिउँदै मरिने रहेछ । अनि बाँच्दाबाँच्दै मर्न कसलाई रहर होला र ?’

पत्थर अर्थात् ढुंगालाई कुँदेर/काटेर/खापेर विभिन्न आकार दिई बेच्ने भएकाले उनीहरू पत्थरकट्टा भनेर चिनिन्छन् । आशीष मात्र होइन, उनीजस्ता आधा दर्जनभन्दा बढी पत्थरकट्टाले निषेधाज्ञालाई केही दिन पालना गरे । तर, डेरामा चुल्न निभ्ने स्थिति आएपछि उनीहरू यसैगरी लुकामारी गर्दै पत्थरहरू बेचिरहेका छन् ।

अरू के गराैँ

‘हामीसँग अरु कुनै सीप छैन । हुन्थ्यो भने सडकमा यसरी पानीमा भिज्दै २/४ सयको लोभमा किन बस्थ्यौँ ?’, आशीष भन्छन् ।
उनको डेरामा आमा, छोरा र श्रीमती छन् । बिहान डेराबाट बोरोमा हालेर पत्थरहरूलाई सडकपेटीसम्म ल्याउन उनलाई श्रीमतीले सघाउँछिन् । ९ बजेसम्म उनी आफ्नो पसर (पत्थरहरू राखेको ठाउँ) छेउछाउ नै बस्छन् । त्यसपछि भने मेडिकेयर अस्पतालनजिकै गएर चिहाउँछन् । त्यो थुप्रोतिर कोही अघि बढेको देखे भने दौडिएर सोध्न पुगिहाल्छन् ।

आशीषले यसरी सडकपेटीमा पत्थरको कारोबार गर्न थालेको बाह्र वर्ष भइसकेको छ । उनका बुवा त यही व्यापार गर्दागर्दै बितेका थिए । ‘लकडाउन नहुँदा त मुस्किलले खानलाउन पुग्नेगरी व्यापार हुन्थ्यो । तर एक महिनायता ग्राहक नै आउँदैनन् । बरु पुलिस आउँछन्’, आशीषले दुखेसो पोखे, ‘लक भएको दिन एक दुई जनाले किनिदिन्छन् । र, त्यही मेरो जहान परिवारका लागि खुसीको कुरा हुन्छ ।’

प्रहरी आएको सुइँकाे पाएलगत्तै यसरी छाेप्छन् पत्थरका सामग्री ।

उनीसँग एउटा महँगो सपना छ, लाउन खान नै ठीक्क हुने यही व्यापारबाट पैसा बचाएर छोरालाई इन्जिनियरिङ पढाउने । भन्छन्, ‘पत्थर काट्दा निस्किएको घातक धुलोले बिस्तारबिस्तारै मेरा बुवालाई लगेको थियो । मैले पनि दुःख धेरै खेपेँ । अब मेरो छोरालाई यो पेसामा आउनबाट रोक्नु छ । जसरी हुन्छ, उसलाई इन्जिनियर बनाउनु छ । उसलाई ठूलो मान्छे बनाएँ भने बूढेसकालमा मैले पनि सुख पाउँछु कि !’

त्यसैले आशीष हिजोआज एउटै प्रार्थना गरिरहेका छन्, ‘अब यो निषेधाज्ञा नथपियोस् ।’ ....‘हेरौँ के हुन्छ’, उनले रुन्चे हाँसो हाँसे । ०००

इना पत्थरकट्टा २६ वर्षकी भइन् । सरासरी पढ्न पाएको भए, उनले यति बेला उच्च शिक्षा पूरा गरिसकेर सायद कुनै जागिर गरिरहेकी हुन्थिन् । तर, गरिबीले उनलाई यो अवसरबाट छेक्यो । त्यसैले निषेधाज्ञामा आज आशीषजस्तै ‘चोरपुलिस’ शैलीमा पत्थर बेचिरहेकी छन् उनी । हेल्पिङ ह्याण्ड्स अस्पतालको ठीक अगाडि चक्रपथ सडकमा उनले पनि पत्थरका सामग्रीहरू फिजाएकी छन् । तर, त्यो पसलको छेउमा बस्न उनलाई डर छ, ‘कतै पुलिस आइहाल्यो भने !’

त्यसैले पसललाई परैबाट नियाल्छिन्, ग्राहक आए भने जान्छिन् । उनी पनि त्यही ७–९ कौ मौका छोपेर पत्थरहरू साइकलमा हालेर बाटोसम्म ल्याइपुर्‍याउँछिन् । अनि साँझ सात बजेतिर उही साइकलमा लैजान्छिन् । ‘कमाइ भएको दिन तरकारी र खानेकुरा पनि लैजान हो, नत्र यही सामान मात्र लाने हो’, उनले भनिन् ।

भाेकले मर्नु छैन

उनी रातको समयमा छिनो र हथौडा लिएर ढुङ्गा हिर्काउन बस्छिन् । अनि बुट्टेदार सिलौटो, चनौटो, लोहोरो तयार गर्छिन् । तर, अहिले यसरी बनाइएका सामग्री बेच्न उनलाई निकै सकस परिरहेको छ । भन्छिन्, ‘शरीरको माया त हाम्लाई पनि छ नि ! यसरी जोखिम मोलेर सामान मैले केका लागि बेचेकी, बाँच्नकै लागि होइन ?’, उनी प्रश्न गर्छिन्, ‘कोरोनादेखि डराएर भोकले मर्न कसरी तयार हुनु ?’

पत्थरका बुट्टेदार सामग्री ।

लकडाउन हुनुअघि इनालगायत पत्थरकट्टाहरूले पत्थरहरू तराईका विभिन्न जिल्ला र भारतबाट समेत ल्याएका हुन् । कालो, सेतो, रातो र पहेँलो ढुङ्गालाई खोपेर उनीहरू काम लाग्ने वस्तु बनाउँछन् । इनाका अनुसार सबै कुरा ठीकठाक हुन्थ्यो भने, उनीहरूले बनाएका सामान मधेशदेखि विदेशसम्म पुग्थे । तर, कोरोनाका कारण दुई वर्षयता चित्तबुझ्दो गरी व्यापार भएको छैन । ‘यो लकडाउन कहिले खुल्छ, थाहा भएन । तर, हामीलाई थाहा छ, यो धेरै लम्बियो भने हाम्रो आयुचाहिँ घट्छ’, उनी चिन्तित छन् ।

साहुजीहरू सम्पर्कविहीन भए

पत्थकट्टाहरूले बनाएका सिलौटो, जाँतो, लोहोरोजस्ता सामग्री अलि ठूला साहुजीहरूले किनेर विदेश पनि पठाउने गरेका छन् । अस्ट्रेलिया, बेलायत, अमेरिकालगायत मुलुकमा साहुमार्फत आफूले बनाएका सामान निर्यात हुँदा दाम पनि चित्तबुझ्दो पाउने गरेको पत्थरकट्टाहरू बताउँछन् । तर, हिजोआज साहुजीहरू सम्पर्कमै नरहेको इना बताउँछिन् ।

यही पेसा गर्ने उनका श्रीमान् ७ वर्षअघि बितेका थिए । र, यसको कारण थियो पत्थरबाट निस्किएको घातक धुलो । इना डाक्टरले भनेका कुरा सम्झिन्छिन्– बाहिरको धुलोधुवाँभन्दा पत्थर कुँध्दा निस्किएको धुलो बढी खतरनाक हुन्छ । ‘तर, मैले जानेकै यही छ । के गरौँ ?’, उनी आफू बाँच्नुपर्ने बाध्यतामा बाँधिएको बताउँछिन् ।

छेउछाउमा काखमा बच्चा च्यापेर पत्थरका सामान बेच्न बसेका महिलाहरू पनि देखिए । तर, उनीहरूले बोल्नमा रुचि देखाएनन् । आशीषचाहिँ कुराको बिट मार्न हतारिए, ‘ल ल, अहिले पुलिस आयो भने समात्छ ।’ उनी फेरि मेडिकेयरतिर झरे । इनाचाहिँ सडकको परैबाट आफ्नो पसल नियालिरहेकी थिइन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, जेठ ३०, २०७८ १७:४५