प्रधानमन्त्री झुट र झुर भाषण गर्छन्

A+ A A-

संसारभरि नै गरिन्छ, भाषण । भाषण गरेरै चर्चित भएका धेरै नेता छन् । हिटलर २०औं शताब्दीका भाषणबाज थिए । उनले बोल्दाबोल्दै आगो ओकल्न र जनतालाई भावुक बनाएर रुवाउन सक्थे भनिन्छ । निवर्तमान अमेरिकी राष्ट्रपति बाराक ओबामा राम्रो भाषण गर्ने नेतामा पर्छन् ।

समकालीन विश्वमा धेरै भाषणबाज छन् । गत अमेरिकी चुनावमा बौद्धिक हिसाबले डोनाल्ड ट्रम्पभन्दा हिलारी क्लिन्टनले राम्रो भाषण गरिन् । भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको भाषण पनि रुचाइन्छ । मुद्दालाई बहकाज्ञएर प्रस्तुत गर्ने कला नरेन्द्र मोदीमा रहेको देखिन्छ । उनी लोभ्याउने भाषण गर्छन् । नेपालको संसद्मा उनले कलात्मक भाषण गरेका थिए ।

पाकिस्तानका प्रधानमन्त्री इमरान खानको भाषण पाकिस्तानमा रुचाइए पनि खेलाडी पृष्ठभूमिका उनी भाषणबाजचाहिँ होइनन् । भारत विहारका पूर्वमुख्यमन्त्री लालु यादव भाषणकै कारण चर्चित भए । पश्चिम बंगालकी ममता बेनर्र्जी र उत्तरप्रदेशकी मायावती पनि भाषणबाटै चर्चित छन् । उनीहरू दुवै त्यहाका मुख्यमन्त्री बने । दलित समुदायकी मायावती भाषणकै कारण मुख्यमन्त्री बन्नु चुनौतीकै कुरा थियो ।

भेनेजुएलाका पूर्वराष्ट्रपति ह्युगो चाभेजले संयुक्त राष्ट्रसंघमा चार घण्टा भाषण गरेका थिए । त्यो भाषण लामो भाषणमध्येको एक थियो । चिलीकी विद्यार्थी नेतृ क्यामिला पनि भाषणकै कारण चर्चित भएकी थिइन् भने भारतीय युवा नेता कन्हैयाकुमार पनि भाषण गरेर चर्चित भएका छन् ।

अमेरिकामा मार्टिन लुथर किङलाई कुशल भाषणबाजका रूपमा लिइन्छ । उनले अमेरिकी काला जातिको पक्षमा लामो संघर्ष गरेका थिए । रुसी भूतपूर्व राष्ट्रपति स्टालिनको एउटै भाषणका कारण लाखौं रुसी सेना जर्मनविरुद्ध युद्ध लड्न मात्रै तयार भएनन् कि लडाइँ लडेकामध्ये धेरैले बलिदान दिए ।

नेपालमा सुशील कोइरालाले भाषण गर्दैनथे भने गिरिजाप्रसाद कोइरालाले अत्यन्तै छोटो भाषण गर्दथे । नेकपा मसालका महामन्त्री मोहनविक्रम सिंहले २०२८ सालमा अमृत साइन्स क्याम्पसमा गरेको भाषण कसैले नबुझेपछि त्यो भाषणलाई एउटा पत्रिकामा प्रकाशित गरिएको थियो । उनी धेरै छिटो बोलेका कारण भाषण बुझिँदैनथ्यो । एमालेका तत्कालीन महासचिव मदन भण्डारी चर्चित भाषणबाज थिए ।

तसर्थ, भाषणमा धेरै शक्ति हुन्छ । के नेपालमा पनि त्यत्तिकै शक्तिशाली भाषण गरिन्छ ? भाषणले नेपाली राजनीतिलाई कुनै एउटा समयमा प्रभावित गरे पनि नेपालमा धेरैले भाषण रुचाउन छोडेका छन् । नेपालमा भाषण प्रभावहीन बन्दै गएका छन् । यद्यपि, नेपालमा पनि केही भाषणबाज नभएका होइनन् ।

प्रधानमन्त्री केपी ओलीले निकै भाषण गर्छन् । हरेक दिन कम्तीमा एक र बढीमा दर्जन कार्यक्रममा उनी सहभागी हुन्छन् । उनी धेरैजसो कार्यक्रममा पुगेर भाषण नै गर्छन् । केपी ओली मात्रै होइन, धेरैजसो मन्त्री दिनहुँ भाषण गर्छन् । त्यही भाषणकै आधारमा सञ्चारमाध्यमको मुख्य समाचार, सहायक समाचार वा समाचार बन्छ । भाषणको समाचार बनाउनु पत्रकारका लागि सबैभन्दा सजिलो हुन्छ । तर, सबैभन्दा काम नलाग्ने समाचार भनेकै भाषणको समाचार हो । भाषणको ९० प्रतिशत सूचना काम नलाग्ने र जनतालाई भ्रम छर्ने खालका हुन्छन् ।

लिखित भाषणको प्रभाव

विश्वमा अहिले लिखित भाषणको प्रभाव बढ्दै गएको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघलगायत अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा लिखित भाषण गर्ने चलन व्यापक बन्दै गएको छ । विषयवस्तुको प्रस्तुति दायाँबायाँ नहुने, भन्न खोजेको कुराको पूर्व तयारी गर्न सकिने, आफ्नो कुरा प्रस्ट राख्न सकिने आदि कारणले लिखित भाषण प्रभावकारी बन्दै गएका छन् । लिखित भाषणको रेकर्ड राख्न पनि सजिलो हुने, त्यसलाई टेपमा उतार गर्नु नपर्नेलगायतका कारणले पनि त्यस्तो हुन गएको छ । लिखित भाषणले जवाफदेही समेत बनाउँदै गएको छ । प्रमाणिक कुराबाहेक अरू बोल्न अप्ठ्यारो हुने भएकाले त्यसो हुन गएको हो । तर, नेपालको संसद्मा पनि लिखित भाषण गर्ने चलन छैन । विषयवस्तुको हिसाबले नेपाली नेताको भाषणकला धेरै कमजोर मानिन्छ ।

किन गरिन्छ भाषण ?

पञ्चायत कालमा जनतालाई संगठित गर्न, विचार सम्प्रेषण गर्न र आन्दोलित गर्न भाषण गरिन्थे र तिनको महत्त्व धेरै हुन्थ्यो । मदन भण्डारीका भाषण अहिलेसम्मै चर्चित छन् । २०६३ सालको आन्दोलनमा भाषणले नै राजाविरुद्ध जनमत जुटाउँथ्यो । त्यसले गणतन्त्रको पक्षमा जनलहर पैदा गथ्र्याे । जनतालाई आन्दोलित हुन थप ऊर्जा मिल्थ्यो । नेताका भाषणमा शक्ति थियो, राजाको निरंकुशताविरुद्ध लड्ने शक्ति । भाषण मन पराइन्थ्यो किनभने जनता देशमा गणतन्त्र ल्याउन चाहन्थे ।

अब गणतन्त्र आइसकेको छ । सत्ताधारी दलका नेताले अब जनतालाई दिने भनेको के हो ? उनीहरूकै शब्दमा विकास र समृद्धि हो । अब भाषणका कारण विकास र समृद्धि आउँछ ? २०६३ सालमा भाषणले जसरी गणतन्त्र ल्याउन सहयोग ग¥यो, अब त्यही भाषणले विकास र समृद्धि ल्याउँछ ? अवश्य पनि ल्याउँदैन ।
नेता तथा मन्त्रीले पुराना भुलेर नयाँ आश्वासन बाँडिरहेका छन् । उनीहरूले विगतमा दिएका आश्वासनबारे आजभोलिका भाषणमा कुनै विषय उल्लेख नै गर्दैनन् किनभने ती पूरा भएका छैनन् । उनीहरू नयाँ विषय प्रस्तुत गर्छन् । ती विषयले जनतालाई अलमल्याउन मद्दत पुग्छ ।

प्रधानमन्त्री ढाँटछलमा मग्न

केपी ओलीले २०७५ पुसमा पानीजहाजको टिकट काट्न पाइन्छ भनेका थिए । अर्काे पुस आउने बेलासम्म पनि पानीजहाज आउने संकेतसम्म देखिएन । त्यसकारण, उनले पुरानो कुरा गर्दैनन् । धरहरा दुई वर्षमा बनाउने भनेका थिए, धरहरा निर्माणको कुनै छाँट देखिँदैन । त्यसैले ती कुरा पनि गर्दैनन् । उनले नयाँ कुरा गरिहाल्छन् । उनले रेल र पानीजहाजको कुरा सँगसँगै गरेका थिए ।

यसपटक जाडोबाट जनधनको धेरै क्षति भएन । तर, उनले सरकारले व्यापक तयारी गरेका कारणले जनधनको क्षति भएन भनेर भाषण गरे । सरकारले त्यसको तयारीका लागि कति थान कम्बल पहिल्यै बाँडेको थियो ? कतिको छानो हालिदिएको थियो ? कति जनालाई न्यानो कपडा वितरण गरेको थियो ? त्यसको सीधा उत्तर हो, कति पनि थिएन । तर, प्रधानमन्त्री केपी ओलीले सरकारको कारण क्षति भएन भने । त्यो जतिको झुट कुरा केही पनि थिएन । जनधनको क्षति हुनुपथ्र्याे भन्न खोजिएको होइन । तर, सत्य कुरा के हो भने तराईमा यो वर्ष धेरै जाडो नभएको कारण जनधनको क्षति नभएको हो ।

कांग्रेसको सरकार हुँदा दुर्घटना भयो भने ‘अलच्छिना’ सरकार भन्थे । तर, अहिले दिनहुँजसो धेरै ठूला दुर्घटना भइरहेका छन् । तर, दुर्घटना न्यूनीकरणका लागि केपी ओलीले सिन्को समेत भाँचेका छैनन् । हिजोआज ओली दुर्घटनाको कुरै गर्दैनन् । यदि कांग्रेसको सरकारको बेलामा दुर्घटनाबारे उनले गरेका भाषण सुन्ने हो भने

उनको नक्कली मुखुन्डो उत्रिन एक मिनेट पनि लाग्दैन । ओलीले सयौं कार्यक्रममा झुटको सहारा लिएर भाषण गर्दै हिँडेका छन् । विदेशमा नेपालीको मृत्युदर घटेको छैन । तर, विदेशमा नेपालीको मृत्यु के कारणले हुन्छ र त्यसको न्यूनीकरणका लागि के कदम चालिएको छ भन्ने विषयमा श्रममन्त्री गोकर्ण विष्ट भाषणमा केही बोल्दैनन् । किनभने उनले त्यसबारे केही गरेकै छैनन् ।

किसानले उत्पादन गरेका अदुवा, अलैंची, दूधलगायत धेरै कृषिजन्य वस्तु बिक्री भएका छैनन् । त्यस्तै तिनले उचित मूल्यसमेत पाएका छैनन् । तर, कृषिमन्त्री यी विषयमा केही भाषण गर्दैनन् । गर्छन् त केवल सपना बाँड्ने भाषण । वास्तविकतामा आधारित एउटा पनि भाषण गर्दैनन् । मन्त्रीले वास्तविकतामा आधारित भएर भाषण गर्ने हो भने तिनीहरू ठाउँको ठाउँ ढँटुवा ठहरिन्छन् ।

खानेपानी मन्त्री विना मगरले गत दसैमा मेलम्चीको पानी आउँछ भनिन् । भाखा सरेर चैत पुग्यो । तर, पानी आएन । जनतालाई के कारणले पानी आएन भन्ने सत्यतथ्य कारणसँग कुनै सरोकार छैन । जनतालाई सरोकार छ, केवल पानीको मात्रै । मेलम्ची योजना दुई दशकसम्म किन सम्पन्न हुँदैन ?
मेलम्चीको कारण सयौं हाकिम, हजारौं कर्मचारी र दर्जनौं मन्त्रीले करोडौ कमाए, विलासी गाडी चढे । तर, जनतालाई आजका दिनसम्म पानी उपलब्ध गराएका छैनन् । तर, हरेक दिन भाषण भने गरिरहे ।

अन्य धेरै मन्त्री छन्, जसले भाषण गरेको विषय कार्यान्वयन गर्नु आवश्यक ठान्दैनन् । सबैजसो मन्त्री समय कटाउन र सहभागिताको औपचारिकता पूरा गर्न भाषण गर्छन् । त्यसैले भाषणको लेखाजोखा गरिन्न । जनताले भाषणलाई बेवास्ता गर्न थालिसकेका छन् ।
भाषणको पाखण्ड

वर्तमानमा गर्न सकिने कामबारे कुनै पनि मन्त्रीले भाषण गर्दैनन् । उनीहरूले दुई दशकपछिको सपना सुनाउँछन् । उनीहरूको भाषणले तत्कालीन राष्ट्रिय आवश्यकतालाई समेट्न सकेन । पूर्वप्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराई ‘मैले यसो गर्न सुरु गरेको थिएँ’ भनेर सयौं ट्वीट गर्छन् । शिलान्यास गर्नु ठूलो कुरा होइन ।

ढाँटको निम्तो खाइ पत्याउनु

नेताहरू ९० प्रतिशत नै ढाँटको राजनीति गर्छन् । नेपाली राजनीतिमा सत्य बोल्ने नेता भेटिन्न । नेताबाटै सिको गर्दै जनतासमेत ढाँटछलमा अभ्यस्त भएका छन् । त्यस्तै, कार्यकर्ता पनि एकले अर्कालाई ढाँट्छन् । कार्यकर्ताले ढाँटेपछि जनताले पनि एकले अर्कालाई ढाँट्छन् । यसरी ढाँटको संस्कृति नेतादेखि जनतासम्म, हाकिमदेखि कर्मचारीसम्म धेरै नै फस्टाएको छ ।

झुटको खेती निरन्तर भाषणबाट सुरु भएको छ । यो सरकारी कार्यालय, सरकारका कामकाज, ठेकदार, विश्वविद्यालयका प्राध्यापक, विद्यालयका शिक्षक, पत्रकारलगायत सबै पेसा र समुदायमा भेट्न सकिन्छ ।

जिम्मेवार र जवाफदेही हुन सिकाउने भनेको देशको सर्वाेच्च निकायबाटै हो । यस विषयमा प्रधानमन्त्री, मन्त्री, देशका उच्च पदस्थ कर्मचारी, विश्वविद्यालयका प्राध्यापकलगायतले बुझ्नु जरुरी छ ।

काम पूरा नभएसम्म कुरा र भाषणलाई पत्याउनुहुँदैन । नेपालीमा एउटा उखान छ, ढाँटको निम्तो खाई पत्याउनु । त्यसैले कुनै पनि भाषण व्यवहारमा कार्यान्वयन नभएसम्म पत्याउनुहुँदैन । सही, सत्य र गर्न सकिने कुरा बोलौं । यदि गर्न सकिएन भने यो कारणले गर्न सकिएन भनेर जनतालाई भन्न सकौं । त्यसले नैतिकता र इमानदारिताको ग्राफलाई माथि लैजानेछ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, जेठ १२, २०७६ २१:३९