उज्वल भन्थे– काेही नेताले चमत्कार गरिदिनेवाला छैन, आफैँ गर्नुपर्छ

A+ A A-

उज्वल थापाले पछिल्लाे प्लेकार्डमा लेखेका थिए– पहिले जनता बचाउ । सरकार बचाउन जनता आफैँ लागिपर्नेछन् ।

जनताकाे जीवनकाे चिन्ता गर्दागर्दै थापा आफैँ सिकिस्त भएर अस्पताल पुगे । भेन्टिलेटरको सहारा । स्वास्थ्यकर्मीको नियमित निगरानी । अनि बाहिर आफन्तको पट्यारलाग्दाे पर्खाइ ।

हो, यस्तै अवस्थामा मेडिसिटी अस्पतालमा जीवनसँग संघर्ष गरिरहेका थिए, थापा । अन्ततः उनी हारे । मूलधार भनिएकाे राजनीतिको विकल्पकाे दियाे बालेर उनी आफैँ भने अल्पायुमै निभे । विवेकशील नेपाली अभियानका संस्थापक एवं विवेकशील साझा पार्टीका नेता थापाको विगत केही दिनयतादेखि कोरोना संक्रमणका कारण उनको स्वास्थ्य अवस्था जटिल बन्दै गएको थियाे ।

जसका कारण समाजिक सञ्जालतिर उनका नाममा पोस्टिएका विभिन्न शुभेक्षाहरू भेटिन्छन् । त्यति मात्र होइन, उनको परिवारले थप उपचारका निम्ति आर्थिक सहयोग मागेको २४ घण्टाभित्रै ५० लाखभन्दा माथिको रकम संकलन भएकाे थियो । ती सब अब सम्झना मात्र भए । तर, उनले देखाएकाे सपनाकाे छाप दूरगामी बन्न सक्नेछन् ।

यो स्नेह उज्वलले त्यसै पाएका होइनन् । यसका लागि उनले जीवनभर थुप्रै संघर्ष गर्नुपर्‍यो । सदैव देश बनाउने हुटहुटीले उनलाई दौडाइरह्याे । र, यही हुटहुटीप्रतिको प्रेम थियो, उनका शुभचिन्तकको ।

काठमाडौंको बूढानीलकण्ठ स्कुलबाट विद्यालय शिक्षा लिएका थापालाई नजिकका साथीहरूले स्कुलदेखि नै विद्रोही स्वभावको रूपमा चिन्थे ।

एक दिन कक्षा ११ को अंग्रेजी परीक्षामा सोधिएका केही प्रश्नको उत्तर उनले जानेनन् । कारण, उनले अरुले झैँ किताब रटेका थिएनन् । प्रश्नको सार बुझे पनि उनले अक्षरमा उत्तर लेख्न सकेनन् । उत्तर लेख्न नजानेपछि उनले कार्टुन बनाएरै उत्तरपुुस्तिका भरे । उक्त कार्टुन बनाउँदै गर्दा उनलाई खिसी गर्नेहरू थुप्रै थिए । यद्यपि उक्त कार्टुन भने प्रश्नसँगै मिल्दोजुल्दो थियो ।

केही महिनापछि बेलायतको क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयले उनीहरूको नतिजा पठायो । नतिजा हेर्दा भने सबै दङ्ग परे । थापा स्वयम् आश्चर्यमा परे । कारण, उनले आधाभन्दा धेरै साथीलाई जितेका रहेछन् । र, यही कारण उनलाई चिनेजानेकाहरू ‘म्यभरिक‘ (अपरम्परागत विद्रोही स्वभावको) ठान्थे ।

यही सिलसिलामा उनले अमेरिकामा छात्रवृत्तिमा पढ्ने मौका पाए । खगोल तथा भौतिक विज्ञान विषय पढ्न भन्दै उनी अमेरिका हानिए । तर, केही समयपछि पढ्दापढ्दै उनलाई भौतिकवादी जीवनदेखि वाक्क लाग्न थाल्यो । र, क्षत्रीय सम्प्रदायका उनी २१ वर्षको उमेरमै बौद्धधर्मी भिक्षु बनेर हिँडे ।

दुई/चार वर्ष बौद्ध भिक्षु संगठनमा रहेर ध्यानमा बस्ने भन्दै अमेरिकाको स्यान फ्रान्सिस्को शहरमा पुगे, थापा । तर उनले भिक्षुहरू बस्ने स्थान फेला पार्न सकेनन् । 'कम्तीमा छ वर्ष त्यहाँ बस्छु र त्यसपछि सामान्य जीवनमा फर्किंदिनँ भन्ने साेचेर गएको थिएँ,' थापाले शिलापत्रसँग केही समयअघि भनेका थिए, 'तर ध्यानस्थल केही गरी भेटिनँ । अनि जाेगी जीवन जिउन हिँडेकाे म सामान्य जीवनमै फर्किएँ ।'

भिक्षु नबने पनि त्यही दर्शनअनुरुप सादा जीवन बिताउने प्रण बाेकेर फर्किएका थिए, थापा । त्यसताका अमेरिकामा रहँदा कहिले साथीहरूकोमा शरण लिए त कहिले न्यूयोर्कको बाटैमा सुतेर समय व्यतित गरे । 'तीन रात सडकमा सुतेँ,' उनले हामीसँग भनेका थिए ।

पछि आफैँ वाक्क भएपछि नेपाल फर्किने निधो गरे । र, अन्ततः खगोल तथा भौतिक विज्ञान पढ्न गएका उनी वेबसाइट डिजाइनरकाे परिचय बाेकेर नेपाल फर्किए । ‘अरु अमेरिकाको सपना देखेर त्यता पुग्न मरिहत्ते गरिरहेकाे समयमा म मुलुक बनाउने सपना देखेर फर्किएँ, यो सुन्दा तपाईंहरू मलाई पक्कै मूर्ख भन्नुहुनेछ,’ थापाले शिलापत्रसँग भनेका थिए ।

नेपाल फर्किएपछि पनि आफूले पढेको विषयमा भन्दा समाजसेवामै आकर्षित भए, थापा । नेपाल फर्किएपछि उनले समाज सेवाका अलावा द्वन्द्व व्यवस्थापन विषयमा ट्रेनिङसमेत लिए । नेपालमा जनयुद्ध चरमोत्कर्षमा चलिरहेको बेला थापा द्वन्द्व व्यवस्थापनको पाठ सिकाउँदै देश दौडाहामा निस्किए । सरकार र द्वन्द्वरत पक्षबीच संवाद कसरी गर्ने भनेर सिकाउँदै गृहयुद्धको मूल थलो रोल्पासम्मै पुगे ।

कहिले भिक्षु त कहिले द्वन्द्व व्यवस्थापन गर्ने भन्दै हिँड्ने थापा फेरि उद्यमी पनि बने । सन् २००३ को पहिलो दिनमै ‘डिजिटल म्याक्स सलुसन्स‘ नामक सूचना–प्रविधि कम्पनी खोले । सँगसँगै अन्य युवामा पनि उद्योग खोल्न उत्प्रेरणा जगाउन थाले । विस्तारविस्तार उनको टिमले कैयौँ उद्यमशील नेपालीहरूको सञ्जाल ‘आन्ट्रोप्रनियोर्स फर नेपाल' पनि खडा गरे ।

सन् २००८ मा साथीको घरमा भएको सानो जमघटबाट जन्मिएको थियो, उक्त सञ्जाल । सुरुमा सात जनाबाट सुरु भएको यो समूहमा अहिले करिब ४० भन्दा बढी मुलुकका उद्यमशील युवा आवद्ध छन् । हरेक महिना एकआपसमा भेटेर साथीहरूको समस्या समाधानमा उनीहरू केन्द्रित हुन्छन् । जुन अहिले पनि चलिरहेको छ ।

‘अहिले नगरे कहिले, हामीले नगरे कसले गर्ने ?', यही हुट्हुटीले उनलाई जीवनभर दौडाइरह्याे । उनी सधैँ भन्ने गर्थे, ‘हामीले यो धर्तीमा आएपछि केही गरेरै जानुपर्छ । काेही नेता आएर चमत्कार गरिदिनेवाला छैन । हामी हरेकले आ–आफनै एउटा विशेष कर्तव्य बोकेर आएका हुन्छौँ । यदि त्यसो गरेनौँ भने जिन्दगी अधुरै भएर भौँतारिदैँ हिँड्छौँ ।'

कुनै समय भिक्षु बनेर एक्लै बस्छु भन्दै हिँडेका थापा पछिल्लो समयमा भने हजारौँ युवालाई एउटै सञ्जालभित्र जोड्नमा व्यस्त थिए । विभिन्न सिर्जनात्मक अभियान चलाइरहन्थे । उनका अभियानमा लाग्नेहरू ध्यानमा नतमस्तक ध्यानीहरूझैँ थिए, दत्तचित्त ।

थापाको अर्को स्वभाव भनेको कसैको नियन्त्रणमा बस्न नरुचाउनु हो । त्यसैले विभिन्न राजनीतिक दलले गरिरहने ‘नेपाल बन्द‘ देखि पनि उनलाई वाक्क लाग्न थाल्यो । र, सन् २०१० को अन्तिमतिर बन्दविरुद्धको समूह गठन गरे । नेपाल खुल्ला छ भन्दै बन्दको अवज्ञा गर्न थाले ।

यी भोगाइबाट थापाले एउटा कुरा पत्ता लगाए । त्यो थियो– ‘जो पहिले थाक्छ, उसैले त्यो दौड हार्छ ।' यस कारण उनी थाकेनन्, बरु दौडिरहे । सधैँ नेपालको विकृत राजनीति सुधार्न भन्दै लागिपरिरहे ।

नेपाललाई असफल राष्ट्र हुनबाट जोगाउनुपर्छ भन्दै अघि सरे । विवेकशील नेपाली दल गठन गरे । जुन उनको जीवनको अर्को मोड थियो । देशभित्रै केही नयाँ गर्ने हुटहुटी लिएर उनी दौडिइरहे । त्यही सिलसिलामा युवाहरूमाझ उनी सधैँ भन्ने गर्थे, ‘नेपालमा अब बोल्ने दिन गए, गर्ने दिन आएका छन् ।'

हुँदाहुँदा आफूले पद ओगटेर बस्नु युवाका निम्ति न्यायोचित नहुने भन्दै पार्टी अध्यक्षबाट राजीनामा दिए । त्यसपछि पनि विभिन्न अभियानमा भने सहभागिता जनाउन छोडेका थिएनन्, थापाले । पछिल्लो समयमा बृहत् नागरिक आन्दोलनमा समेत उनले सक्रिय सहभागिता जनाइरहेका थिए ।

तर, देशमा उज्यालो ल्याउन जीवनभर सक्रिय उज्वल आफैँ अस्पतालको बेडमा धिपधिप गर्दागर्दै अस्ताए पनि उनले देखाएकाे निकै दूर–भविष्यकाे सपना भने अस्ताउने छैन । राजनीतिकाे वैकल्पिक शक्ति खडा गरेर उनले छाेटाे समयमै प्रभाव देखाएका थिए । यद्यपि यसका थुप्रै परीक्षण बाँकी हुँदै उनी बिदा भए । तर, उनका सपनाले झकझक्याइरहनेछ, ‘अहिले नगरे कहिले, हामीले नगरे कसले गर्ने ?'

प्रकाशित मिति: मंगलबार, जेठ १८, २०७८ १८:२८