भोकले तोडेको निषेधाज्ञा : ‘अनि रिक्सा निकाल्न बाध्य भएँ’

A+ A A-

थाहा छ उनलाई, सरकारले कोरोना नियन्त्रणमा ल्याउन उपत्यकामा निषेधाज्ञा लागू गरेको छ । तर, भोक नियन्त्रणमा ल्याउन के गरूँ ? उनलाई आफैँभित्रको प्रश्नले घरमा बस्न दिँदैन ।

एक महिनादेखि थन्किएको रित्तो रिक्सा हेर्छन् । रिक्सा रित्तो भएको हो या गोजी ?

उत्तर गम्ने फुर्सद सकिएझैँ लागेको दिन उनी रिक्सा लिएर एकाबिहानै ९ बजे डेराबाट ठमेल निस्किएका हुन् ।

रिक्साचालक रत्नबहादुर फुयाँल ।

१२ वर्ष भयो रत्नबहादुर फुयाँलले रिक्सा चलाएरै परिवारको हातमुख जोड्न थालेको । तर, यो १२ वर्षमा कमाएको बैँक ब्यालेन्स भनेको हातभरि कहिल्यै नजाने गरी बनेका ठेलाका दागहरू मात्रै हुन् भन्ने उनलाई लागेको छ ।

ठ्याक्कै एक महिनाको गुप्तवास बसेर निषेधाज्ञा तोडेका रत्नलाई रत्न जस्तै बहुमूल्य लाग्छ समय ! जसका कारण घर बसिरहने धैर्य उनमा रहेन । भन्छन्, ‘हामी बाध्यताले बाहिर आएका हौँ, रहरले होइन ।’

बिहान ९ देखि ४ बजेसम्ममा एक जना पनि ग्राहक पाउन सकेका छैनन्, फुयाँलले । ‘यस्तै ताल हो भने रोगले भन्दा मान्छे भोकले मर्छ अब चाँडै, मलाई त त्यस्तो लाग्छ !,’ उनी भन्छन् ।

रिक्साचालक रत्नबहादुर फुयाँल ।

‘अर्काको घरमा बसेको छ । आज खायो, भरे के खाने भन्ने समस्या छ । कहिले ग्यास, कहिले चामल, कहिले तेल । बच्चाले केके कुरा चाहियो भनिरहेको हुन्छ’, रत्न लामो हिसाबकिताब गर्छन्, ‘तर ब्यालेन्स हुँदैन । त्यसैले हामी रिक्सा लिएर रोडमा आउन बाध्य भयौँ । यस्तो महामारीको बेलामा घरबाट निस्केर आउन हामीलाई नि कहाँ रहर छ र ?,’ सरकारले लागू गरेको निषेधाज्ञा भोकले तोड्न बाध्य गराएको उनी बताउँछन् ।

दुई छोरा र श्रीमान्‌/श्रीमतीको परिवार धान्न धौधौ परेको यस्तो बेलामा रत्नजस्ता रिक्साचालक, मजदुरी गरेर बिहानबेलुकाको छाक टार्ने मजदुरहरूलाई राज्यले सहयोग गर्नुपर्ने उनको धारणा छ ।

रत्न भन्छन्, ‘यस्तो रोगको महामारी छ । तिमीहरूलाई जोखिम छ भनेर हामीलाई रासनपानी दिएको भए पनि हुन्थ्यो ।’ महामारी भए पनि उनले ७ हजार कोठा भाडा र साहुलाई रिक्साको दैनिक १०० रुपैयाँ बुझाउनैपर्ने हुन्छ । महामारी छ भनेर उनले सुख पाउँदैनन् । निषेधाज्ञाका कारण काम भएन, काम नभएपछि पैसा आएन, पैसा नभएपछि अब अहिले बिहानबेलुका चुलो नबल्ने अवस्था आएपछि निषेधाज्ञा तोडेर रिक्सा निकालेका हुन् ।

१५ वर्षअघि दोलखाबाट उपत्यका आएका रत्नले पैसा कमाउने उद्देश्यले क्याटरिङ गर्दागर्दै रिक्सामा मालसामान ओसारपोसार गर्न थालेका थिए । दिनकै तीन/चार हजार रुपैयाँसम्म कमाइ हुने रिक्सा हिजोआज थन्किएको देख्दा उराठ लाग्छ उनलाई ।

पक्नाजोलको बीच सडकमा ग्राहक कुर्दै बसेका फुयाँललाई बेलुकासम्ममा एक जना ग्राहक भए पनि कसो नपाइएला त भन्ने आस लागेको छ । भन्छन्, ‘यत्तिकै बसेर काम पनि त भएन नि !’

हुन पनि यतिखेर ठमेल बजार सुनसान छ । चारैतिर सटरहरू लागेका छन् । होटल रेस्टुरेन्टमा टुरिस्ट छैनन् । रिक्सा चालकहरू भने फाट्टफुट्ट निस्किएका छन् ।

ठमेल बजारमा मात्रै करिब ५ सय रिक्सा चालकहरू छन् । निषेधाज्ञाले पिल्सिएका एकचौथाइ रिक्साचालकहरू यतिखेर रोगले भन्दा पनि भोकले गर्दा निषेधाज्ञा तोड्न विवश भई बाहिर आएका छन् ।

तिनैमध्येका अर्का रिक्साचालक हुन्, ७० वर्षीय ओमनाथ पाठक !

रिक्साचालक ओमनाथ पाठक ।

टिकटिके मोबाइलमा एफएम सुन्दै गरेका पाठक आफू(हरु) समाचारमा कहिल्यै नअटाएको गुनासो गर्छन् । र पनि उनी समाचार सुन्न छोड्दैनन् ।

समाचारप्रति चासो भएका उनले अघिल्लो दिनभरि बजेट भाषण सुने । तर, अहिलेसम्म कुनै पनि वर्षका बजेटले आफूहरूलाई नसमेटेको गुनासो उनले गरे । पाठक भन्छन्, ‘जसले सुनायो, उसैलाई छुने हो । हामीलाई यहाँ केही ल्याएर दिन्छ त ? हामीलाई बजेट भाषणले के छुन्थ्यो ?’

‘केहीले छुँदैन हामीलाई त ?,’ लामो समयको मौनता चिर्दै उनी सुस्केरा हाल्छन्, ‘भोकमरी लागेका जनताका लागि के आयो ?’

रिक्साचालक ओमनाथ पाठक ।

बन्द छ, महामारी छ भन्ने पनि थाहा छ । तर, भोकाएको बेला थाहा हुनुको अर्थ हुँदैन भन्ने बुझ्न बाध्य भएका छन्, पाठक ।

विगत ३७ वर्षदेखि रिक्सा चलाउँदै आएका ७० वर्षीय पाठकले पञ्चायत देखे, जनआन्दोलन देखे, प्रजातन्त्र देखे र गणतन्त्र पनि देखे । तर, परिवर्तन देखेनन् ।

‘यो बीचमा मैले सबै भोगेँ । तर, एकपटक अब गरिब जनताको शासन भोग्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लागेको छ,’ पलाउँदै गरेको आशालाई टेको दिने ठाउँ पनि पाउँदैनन् पाठक । अनि भन्छन्, ‘...त्यो दिन नआउने भयो ।’

रिक्साचालक ओमनाथ पाठक ।

त्यसो त कुनै समय सक्रिय राजनीतिक जीवन पनि बाँचेका हुन् उनले । २०४६ सालको आन्दोलन होस् या २०६२/६३ को जनआन्दोलन ! त्यति मात्रै नभएर जनयुद्धकालमा हेटौँडामा पाँच वर्ष भूमिगत जीवन पनि बिताएका हुन् उनले । समाजवादोन्मुख राजनीतिक चेतले उद्वेलित भएका पाठक त्यस बखत गरिब, मजदुरको दिन आउनेमा निश्चिन्त थिए । तर, जब प्रचण्ड र वैद्य फुटे, त्यसपछि उनी पनि आफ्नो बाटो लागे र उही पुरानो रिक्साको हेन्डिल समाउन आइपुगे ।

नेताको भर नलागे पनि रिक्साको भने भर लागेको छ उनलाई । त्यही रिक्सा ३७ वर्षदेखि उनको सारथि बनेको छ ।

रिक्साचालक ओमनाथ पाठक ।

तर, कोभिड–१९ को महामारी आएसँगै पाठक पनि अन्य मजदुरझैँ बिलखबन्दमा परेका छन् । निषेधाज्ञाको अवज्ञा गर्दै तीन दिनअघि मात्रै रिक्सा निकालेका उनले पनि अहिलेसम्म एक जना पनि ग्राहक पाउन सकेका छैनन् ।

छोराछोरी, श्रीमती अनि भाइसहितको परिवार पाल्नुपर्ने जिम्मेवारी भएका पाठकलाई पनि रोगभन्दा भोककै बढी चिन्ता छ । ४ हजार कोठा भाडामा न छुट पाइन्छ न सहुलियत ।

नुवाकोटबाट काठमाडौं आएका पाठक हाल ठमेलमा बस्छन् । ‘३७ वर्षमा कमाएको यही एउटा रिक्सा हो’, अगाडिका दाँत झरेर बनेको थोतोपनको कुनै पर्वाह नगरी हाँस्दै उनी भन्छन् ।

क्षेत्रपाटी, ठमेलको सोही ठाउँमा अर्का रिक्सा चालक सानुकान्छा तामाङ बाघचाल खेलिरहेका भेटिन्छन् । बाघचाल खेलिरहेका अधिकांश रिक्साचालकको मनको चाल भने ठीक छैन ।

५२ वर्षीय सानुकान्छाले २५ वर्ष भयो रिक्सा चलाउन थालेको । आधी उमेर त रिक्सा चलाएरै बिताएका छन् उनले । तर, आफूले रिक्सा नभएर रिक्साले आफूलाई चलाएको सानुकान्छा बताउँछन् ।

रिक्साचालक सानुकान्छा तामाङ ।

हुन त रिक्सा उनलाई फ्रान्सकी एक पर्यटकीय बहिनीले उपहार दिएकी हुन् । सोही रिक्साले उनको जीवन धानेको छ । तर, महामारी सुरु भएसँगै उनलाई रिक्साले पनि भर दिन छोडेको छ ।

त्यसैले मन बहलाउन अनि दिन कटाउन उनी बाघचाल खेलिरहेका हुन्छन् ।

हुन पनि महामारी रोगले भन्दा भोक र अभावले सानुकान्छालाई हुनसम्म गलाएको छ । गुर्जुधारा बस्दै आएका सानुकान्छालाई निषेधाज्ञाले गर्दा भाडा जुटाउन नसकेपछि केही महिनायतादेखि कोठाभाडा खप्टिएको छ । त्यसैले कोठामा जाने आँट पनि छैन उनलाई । ‘त्यसैले साथीहरूसँग बस्न थालेको छु’, उनी भन्छन् ।

रिक्साचालक सानुकान्छा तामाङ ।

कोरोना कहरको भूमरीमा रोगभन्दा अगाडि भोक छ भन्ने प्रमाण बनेको छन् यतिखेर ठमेलका सुनसान गल्लीहरू । जहाँ भोक, अभाव र गरिबीले पिल्सिएका रिक्साचालक, मजदुरहरू एकै ठाउँमा भेला हुन आइपुग्छन् । अपराह्न ४ः३० बजे !

रिक्साका लागि मान्छे नआए पनि खानाको गाडी भने नियमित आउँछ । त्यसैले पनि अधिकांश मजदुरहरूको मलिन अनुहार उजेलिन थाल्छ । कारण हो, ‘इन्दिरा आमा’को नि:शुल्क खाना !