ट्विटर स्पेसमा विष्णु सापकोटा, दोभान राई र जेबी विश्वकर्माको लाेकतन्त्र विमर्श

ट्विटर स्पेसमा विष्णु सापकोटा, दोभान राई र जेबी विश्वकर्माको लाेकतन्त्र विमर्श

A+ A A-

आजभोलि ट्विटर स्पेसमा विभिन्न विषयमा छलफल भइरहेका भेटिन्छन् । शनिबार अर्थात् आज पनि एउटा त्यस्तै बहस चल्यो । उक्त बहस मानवशास्त्री सञ्जीव पोखरेलले चलाएका थिए । गणतन्त्र दिवसको छेको पारेर चलाइएको ‘बलिया दल र कमजोर लोकतन्त्र’ शीर्षकको उक्त बहस गणतन्त्र दिवसको छेको पारेर सञ्चालन गरिएको हो । बहसमा वक्ताहरू विष्णु सापकोटा, दोभान राई र जेबी विश्वकर्माले आ–आफ्नो धारणा राखे ।

बहसमा हाम्रो देशको लोकतन्त्र कमजोर हुनुको कारण, त्यसको भविष्य र सुधारका लागि चालिनुपर्ने कदमका विषयमा केन्द्रित भई छलफल गरिएको थियो । कार्यक्रममा वक्ताहरूले नेपालमा लोकतन्त्रको अवस्था अझै १०–२० वर्ष यस्तै रहने सम्भावना देखिएकाले निर्मम समीक्षा गरेर सुधार गर्नुपर्ने निचोड निकालेका छन् ।

सिद्धान्ततः समानुपातिक समावेशीकरण स्वीकार गरिएको तर त्यसलाई नै खारेज गर्ने षड्यन्त्र भइरहेको उनीहरूको आरोप छ । तर पनि नेपालीमा अझै लड्ने क्षमता रहेकाले लोकतन्त्रप्रतिको आशा भने रहेको उनीहरूको भनाइ छ । तर, त्यसका लागि जनता सचेत रहनु आवश्यक रहेको उनीहरूको सुझाव छ । लोकतन्त्रको मूल्यमान्यतालाई स्थापित गर्न मिडिया र जनताको ठूलो भूमिका रहने वक्ताहरूले बताए । प्रस्तुत छ, वक्ताहरूको भनाइका सम्पादित अंश:

विष्णु सापकोटा

लोकतन्त्र कमजोर हुनुको कारण : नेपाली जनताले राजनीतिक दललाई अति नै सहुलियत दिएकाले यस्तो अवस्था आएको हो । २०५२ सालमा बनेको मिलीजुली सरकारको बेला संसदीय प्रजातन्त्रका धेरै निकृष्ट नमुना देखिए । तर, त्यसबेला राजा र सेना एक भएको अवस्थामा दलहरू कमजोर भए भने हाम्रो लोकतन्त्र कमजोर हुन्छ भन्दै दलहरूलाई सहुलियत दिइयो ।

त्यस्तै, माओवादी द्वन्द्व चर्कंदा पनि लोकतन्त्र जोगाउन संसदीय दलहरू बलियो हुनुपर्छ भनेर अर्को सहुलियत जनताले दिए । त्यस्तै, २०६२–०६३ को जनआन्दोलनताका सात दल मिलेपछि ‘खास खतरा भनेको राजतन्त्र रहेछ’ भन्दै जनताले दलहरूलाई नै माफी दिए । त्यसपछि पनि सबै शान्ति प्रक्रियामा आएपछि ‘दलहरू भए भने यिनले शान्ति दिन्छन्’ भन्ने ठानेर फेरि अर्को सहुलियत दिए, जनताले ।

यसरी जनताले नेपाली राजनीतिक दलहरूलाई पटक–पटक सहुलियत दिएकाले नै यो अवस्था आएको हो । त्यसैले नेपालका विवादित भनिएका व्यक्तिहरूको घरमा बसेर खुलेआम मिटिङ गर्ने दुस्साहस अहिले दलका नेताहरूले गरेका छन् ।

हुँदाहुँदा अब जे गरे पनि हुन्छ भन्ने मनस्थितिमा दलहरू पुगे । जसले गर्दा अहिले तिनै दल बलिया र अपारदर्शी तथा भ्रष्ट भएर निस्के । दलभित्रै लोकतन्त्र नभएका दलले कसरी लोकतन्त्र बलियो बनाउन सक्छन् ?

राजनीतिक दलमा देखिएको पदीय सिन्डिकेट अति नै निराशाजनक गतिविधिको रूपमा देखिएको छ । त्यसैले अब राजनीतिक दलहरू बलियो होइन, राम्रो हुनुपर्छ ।

लोकतन्त्रको भविष्य : नेपालमा लोकतन्त्र खोसिने सम्भावना एकदमै कम छ । तर, कस्तो लोकतन्त्र भन्ने कुरा मुख्य हो । प्राविधिक रूपमा यसलाई लोकतन्त्र भनिए पनि नेपाली जनताले चाहेको लोकतन्त्र यस्तो होइन ।

दलहरूको प्रवृत्ति नफेरिएसम्म नेपाली जनताले चाहेजस्तो र खोजेजस्तो लोकतन्त्र पाउने अवस्था पनि छैन । सिर्जनात्मक काम गर्न नसके पनि कम्तीमा आफू सोच्छ बस्दिने, खुलेआम कुकृत्य नगर्ने, राष्ट्रिय संस्थाहरूलाई बलियो बनाइदिने गरे त हुन्छ नि । त्यो पनि गर्ने छाँट देखाएनन् नेपालका राजनीतिक दलहरूले । हुँदाहुँदा भएको संविधानको व्याख्या पनि विकृत रूपमा गरिरहेका छन्, जुन दु:खलाग्दो कुरा हो ।

सुधारका लागि चालिनुपर्ने कदम : लोकतन्त्रको रक्षामा मिडिया र जनताको प्रमुख भूमिका रहन्छ । नेपाली मिडियाले लोकतन्त्रको रक्षार्थ आफ्नो भूमिका जसरी निभाइरहेका छन् त्यो एकदमै सकारात्मक छ । लोकतन्त्रको मूल्यमान्यतालाई स्थापित गर्न मिडिया र जनताले ठूलो भूमिका खेल्न सक्छन् ।

यद्यपि सबै समाधान सडकबाटै मात्र हुन्छ भन्ने भ्रममा हामीले रहनु पनि हुन्न । दलहरूको आन्तरिक लोकतन्त्रलाई नै सबैभन्दा पहिले बलियो बनाउनुपर्छ । अहिले भइरहेको महाधिवेशनको तरिकादेखि सबैमा निर्मम समीक्षा गरेर सुधार गर्नुपर्छ ।’

दोभान राई

लोकतन्त्र कमजोर हुनुको कारण : समाधान दिन्छु भनेर आएकाहरू नै समस्या बनेर प्रस्तुत भए । राजनीतिक दलहरूले एकअर्कातिर औँला देखाएर आफू पन्छिन खोज्नाले समस्या उत्पन्न भएको हो । भ्रष्टाचारको विरोध गर्ने नै झन् बढी भ्रष्ट भएर खुले । सामन्तवादको विरोध गर्ने झनै सामन्ती भएर निस्किनाले अवस्था झनै डरलाग्दो भएर आएको छ ।

गहन विषयहरूका बारेमा सोच्नुपर्ने बेलामा एकदमै सतही र सस्तो नारामा दौडिनाले यस्तो अवस्था आएको हो । यो बीचमा हामीले धेरै समस्याहरू पत्ता लगायौँ । सामन्तवाद, पुँजीवाद, भालेवादलगायतका समस्या नै अहिलेका समस्या हुन् भनेर पत्ता पनि लगायौँ । तर, हामी एउटा कुरा समातेर यो नै सही भनेजसरी सस्तो र सतही सोच बोकेरै बसिरह्यौँ । जसले गर्दा अहिले देशमा यो समस्या आएकव हो ।

लोकतन्त्रको भविष्य : नेपालको सन्दर्भमा लोकतन्त्रको तस्वीर आशावादी नै छ । पहिला राजा फाल्ने कुरा गर्दा त्यसलाई असम्भव देख्नेहरू पनि थिए । यो व्यवस्थामा सुधार ल्याउन असम्भव छैन । थुप्रै राजनीतिक संक्रमण झेलिसकेकाले लड्ने क्षमता हामीमा अझै छ । त्यसैले पनि अझै केही आशा भने छ ।

सुधारका लागि चालिनुपर्ने कदम : सबैले आफैँले आफैँलाई प्रश्न गर्न आवश्यक छ । अहिलेको स्थितिमा सबैले आफूतिर पनि फर्किएर हेर्न आवश्यक छ । शासक, आन्दोलनकारी र त्यसका टिप्पणीकर्ताहरूको पनि निर्मम समीक्षा हुनुपर्छ । अब आउने १०–२० वर्ष यस्तै अवस्था रहने सम्भावना देखिएकाले जनता सचेत भएर बस्नुपर्ने बेला आएको छ ।

जेबी विश्वकर्मा

लोकतन्त्र कमजोर हुनुको कारण : राजनीतिक दलको अस्पष्टता नै लोकतन्त्र कमजोर हुनुको जड मुख्य जड हो । दलहरूले कस्तो खालको लोकतन्त्र स्थापित गर्न खोजेका हुन्,त्यो नै स्पष्ट छैन । भोट हाल्ने कुरा र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको गफभन्दा फरक ढङ्गले दलहरूले लोकतन्त्रको अभ्यास गर्न सकिरहेका छन्जस्तो लाग्दैन ।

हाम्रा दलहरूको बहस नागरिकका विषयमा नभएर शक्ति कसरी हत्याउने भन्नेमा केन्द्रित छ । आफ्नै आन्तरिक लोकतन्त्रलाई अभ्यास गर्न नसकिरहेका दलहरूले नेतृत्व गर्ने आन्दोलनको परिणाम लोकतान्त्रिक कसरी हुन सक्छ ? यिनले लोकतन्त्र बलियो बनाउन सक्दैनन् ।

लोकतन्त्रको भविष्य : एक/दुई दशकको राजनीति हामीले सोचेजस्तो लोकतान्त्रिक नहुन सक्ला । हामीले हासिल गरेका कैयौँ उपलब्धिको अभ्यास नभइसकेकाले त्यसलाई झनै विकृत बनाउन सक्ने शङ्का छ । तर, यसैमा टेकेर सकारात्मक परिवर्तन गर्न सकिने सम्भावना छ ।

सीमान्तकृत समुदायलाई पाखा लगाएर लोकतन्त्र संस्थागत हुन सक्दैन । सिद्धान्ततः समानुपातिक समावेशीकरण स्वीकार गरिएको छ तर त्यसलाई नै खारेज गर्ने षड्यन्त्र भइरहेको छ । यो सीमान्तकृत समुदायका लागि अर्को प्रतिगमन हुने दिशातिर गइरहेको छ ।

तथापि जनसरोकारको मुद्दा लिएर राज्यमाथि प्रश्न गर्ने जमात बढ्दै गएकाले केही सुधारको अपेक्षा गर्न सकिन्छ ।

सुधारका लागि चालिनुपर्ने कदम : लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउन नागरिकले प्रश्नमार्फत पार्टीहरूलाई जिम्मेवार बनाउन भूमिका खेल्नुपर्छ । सबैको समीक्षा गरेर भएका राम्रा कुराको प्रशंसा र नराम्रा कुराको आलोचना गर्दै अघि बढ्नुपर्छ ।

असमानता रहेसम्म लोकतन्त्रको अनुभूत गर्न सकिन्न । त्यसका लागि सामाजिक सत्ताले राजनीतिक सत्तासँगको पुनःसंरचनाबारे अझै घनीभूत छलफल गर्न आवश्यक छ । अब राजनीतिक मात्र नभएर सामाजिक तहमा भइरहेका प्रतिगमनबारे पनि छलफल गर्नुपर्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ १५, २०७८ २१:१५