काठमाडौं छाड्नेहरू भन्छन् - रोगै लागे पनि गाउँ पुगे एक छाक खान त पाइन्छ

A+ A A-

राजधानीबाट बाहिरिने मुख्य नाका कलंकीमा आजभोलि हरेक साँझ घर फिर्नेहरूको लर्को हुन्छ । कोरोना संक्रमितले अस्पताल भरिरहँदा नाकामा शहर छाड्नेहरूको भिड बढेको छ । काठमाडौं खाल्टोमा रोजगारी गुमाएपछि शहर छाड्न बाध्य छन् मानिसहरू । कलंकी चोकमा प्रहरीले निषेधाज्ञा उल्लंघन गर्नेहरूलाई राख्न बनाएको ‘होल्डिङ जोन’को किनारमा बालबच्चा र परिवारसहित गाडी पर्खिरहेका छन् चेतन महरा ।

सर्लाहीको कवलासी नगरपालिकास्थित आफ्नो घर जान भनेर उनी टोखादेखि हिँड्दै कलंकी आइपुगेका हुन् । बालबच्चा र बुढी आमासहित कलंकीमा गाडी पर्खिरहेका उनलाई ८ बजे गाडी आइपुग्छ भनिएको छ । दिउँसो ३ बजे टोखादेखि उनी हिँडेरै आएका हुन् । उनी भन्छन्, ‘साँझ ८ बजे आउँछ भनेको थियो, कतिखेर आउँछ, थाहा छैन, ७ बजिसक्यो ।’

उनी जुत्ता सिलाउने र ग्यासचुल्हो मर्मत गर्ने काम गर्थे । निषेधाज्ञाले उनको रोजगारी खोस्यो । रोजगारविहीन भएपछि शहरमा बस्न सकिँदैन । अनि उनले शहर छाड्ने निधो गरे । ‘काम छैन, यहाँ भोकै बस्नुपर्छ । घर गए कमसेकम खान त पाइन्छ,’ महरा भन्छन्, ‘हामीलाई त कसैले राहत पनि दिँदैन ।’

हप्ता दिनमै निषेघाज्ञा खुल्छ भनेर काठमाडौंमै रोकिएका उनी निषेधाज्ञा लम्बिँदै गएपछि अत्ताल्लिए । गत वर्षको लकडाउनमा त उनले राहत पनि पाएका थिए । ‘यो पटक त राहत पनि दिएनन्,’ महरा गुनासो गर्छन् । शहरको सत्ताले उनको गुनासो सुन्दैन् ।

कोरोना कहरको यो जोखिममा परिवारसहित भिडभाडको यात्रा गर्न त उनलाई कहाँ मन थियो र ? ‘यहाँ बसे त भोकै मर्ने भइयो,’ महरा बाध्यता सुनाउँछन्, ‘रोगै लागे पनि गाउँ गइयो भने एक छाक त खान पाइन्छ ।’

शहरवासीले झिना, मसिना ठानेका काम गरेर शहरवासीको जीवन सहज बनाउन पसिना बगाउने यी परिश्रमी मानिसहरूलाई संकटमा शहरले उपेक्षा गर्छ । राज्यले उपेक्षा गर्छ ।

गत वर्षको लकडाउनमा हिँडेरै गएका उनी यस वर्ष गाडी चढ्न पाइने आसमा छन् । स्थानीय तहबाट सिफारिस लिएर आएका सवारी साधनले उपत्यकाबाट फर्किनेहरूलाई ओसारिरहेका छन् ।

फुटपाथको रेलिङमा अडेस लागेर उभिएका छन् कर्मुल मिया मन्सुर । बारा, पथलैया जाने गाडी पर्खिरहेका उनलाई गाडी आउँछ कि आउँदैन ? आउँछ भने पनि कतिखेर आउँछ भन्नेसमेत थाहा छैन ।

तीन महिनाअघि काठमाडौं आएका उनी सामाखुसीको लुगा सिलाउने पसलमा काम गर्थे । निषेधाज्ञा लम्बिँदै गएपछि उनलाई साहुले तलबै नदिईकन जागिरबाट निकाल्यो । उनलाई आज जसरी पनि गाडी चढ्नु छ । ‘आज गाडी चढेन भने त कहाँ बस्नु ?,’ मन्सुर चिन्ता व्यक्त गर्छन् ।

घर जानका लागि उनले १५ सय रुपैयाँ सापटी मागेका छन् । काठमाडौं बस्नुपर्‍यो भने त्यही पैसा पनि सकिन्छ । रोजगारी गुमाएर यसरी दैनिक सयौँ मजदुरले आजभोलि शहर छाड्दै छन् ।

राजु स्याङ्तानले ‘छाडेर जाने’ शीर्षकको कवितामा लेखेजस्तैः

‘...विपत्मा शहर
झनै बिरानो बनेपछि
चिउरा र दालमोठ
चपाउँदै चपाउँदै गए
उनीहरू गए
खाली हात गए
रित्तो रित्तो गए......।’

सामाखुसीदेखि हिँड्दै कलंकी पुगेका मन्सुरलाई अब काठमाडौं फर्कन मन छैन । काम गरेको पैसा पनि नपाइने यो निर्दयी शहरमा फर्किनुपर्ने कुनै कारण छैन उनीसँग । त्यसैले त उनी भन्छन्, ‘बरु वीरगञ्ज जान्छु, पारि (भारत) जान्छु, यहाँ त आउँदिनँ ।’

तलब नपाएकै कारण उनले आज खाना पनि खाएका छैनन् । भोक मेटाउन शहर छिरेका उनी उल्टै भोकले बटारिएको आन्द्रा लिएर घर फिर्दै छन् । निषेधाज्ञाको समयमा दोब्बर भाडा तिर्नुपर्ने भएकाले उनले १५ सय रुपैयाँ जुगाड गरेका हुन् । सामान्य समयमा भए त उनी ७ सय रुपैयाँमै घर पुग्थे ।

जागिर गुमाएर जाने उनी एक्लो भने होइनन् । आजभोलि हरेक साँझ कलंकी चोकमा जागिर गुमाएर रित्तो हात घर फर्किन लागेका मजदुरहरू प्रशस्तै भेटिन्छन् । इस्माइल अन्सारी र उनका सात जना साथीहरू पनि जलेश्वर जान भनेर गाडी पर्खिरहेका छन् ।

गार्मेन्ट उद्योगमा काम गर्ने उनीहरूलाई पनि साहुले पूरा तलब दिएन । काम रोकिएको, उद्योग नचलेको बहाना बनाएर साहुले उनीहरूको तलब काट्यो ।

निषेधाज्ञा भएको दिनयताको तलब नै नदिने उर्दी जारी गर्‍यो साहुले । ‘केही दिनमा त बन्द खुल्छ भनेर बसेका हौँ,’ अन्सारी सुनाउँछन्, ‘बन्द लामै हुने भयो, काम पनि रोकियो ।’

बेकाम भएर शहरमा बस्दा खर्च लाग्छ, गाउँमा लाग्दैन । त्यसमाथि यो विरानो शहरमा आपत् पर्‍यो भने सहयोग गर्ने पनि त कोही हुँदैन । ‘यहाँ आफ्नो मान्छे छैन, केही भइहाल्यो भने गाउँमा त आफ्ना मान्छे हुन्छन् नि,’ अन्सारीले भने । दुःखमा साथ नदिने शहरमा उनीहरूलाई बस्न सकस भयो ।

संकटमा बाहिरियालाई दोस्रो दर्जाको व्यवहार गर्ने शहरप्रति उनीहरूलाई कुनै मोह छैन । शहर निको नलागेर पनि के गर्नु, ‘कमाउन त यही आउनुपर्छ,’ अन्सारी र उनी जस्ता धेरै बाध्य छन् यो शहरमा आउन् । दुःखमा फेरि आफ्नै घर फर्किन अभिसप्त पनि छन् ।

रोजगारी गुमाउने मात्र होइन, एसईई र उच्च माध्यमिक तहको परीक्षा स्थगित भएपछि घर फर्किने विद्यार्थीहरूको भिड पनि उस्तै छ कलंकीमा । दैलेख आठबिस नगरपालिका जाने गाडी पर्खिरहेका छन् हिक्मत रोकाया र उनका साथीहरू । उनीहरू १२ जनाको समूहमा छन् ।

भोक, रोग र शोकबाट छुटकारा पाउन शहर छाडिरहेका यी र यीजस्तै तमाम मानिस अवस्था सामान्य भएपछि फेरी शहर फर्किनेछन् । उनीहरूले छाडेर गएपछि शुनसान भएको यो शहरलाई फेरि गुल्जार बनाउनेछन् । शहरमा महल ठड्याउन पसिना बगाउनेछन्, कपडा सिलाउन मेसिन चलाउनेछन्, सडक किनारमा बसेर जुत्ता सिलाउनेछन् । अहिले शहर छाडेर जानेहरू नै त हुन् यो शहरको जीवनचक्र चलाउने । उनीहरू नहुँदा शहरको जीवनचक्र अधुरो हुन्छ ।