'पशुपतिमा आजभोलि आरतीको धुन होइन, कोरोनाबाट ज्यान गुमाएका आफन्तको रोदन सुनिन्छ'

'पशुपतिमा आजभोलि आरतीको धुन होइन, कोरोनाबाट ज्यान गुमाएका आफन्तको रोदन सुनिन्छ'

A+ A A-

कुनै यज्ञको धुनि बलेझैँ आँखैअगाडि हरेक दिन चिता जलिरहन्छन् । एउटा ज्यान बलेर खरानी हुन पाएको छैन, उसैमाथि थपिन्छ अर्को ।

पशुपतिको विद्युतीय शवदाह गृहभित्र र बाहिर चौबिसै घण्टा निरन्तर चलिरहेको शवदाह । बिहान बिउँझेदेखि राति ननिदाउँदासम्म जलिरहेका चिता देख्नुपर्छ सुमन महराले । मृत्युको नमीठो गन्ध बोकी उड्ने बतासमा जीवनको सास फेर्नुपर्छ उनले ।

‘राति पनि कहाँ चैन छ र हजुर ! धुँवा आइरहन्छ, गन्ध आइरहन्छ,’ महराले भने । विद्युतीय शवदाह गृहले मात्र कोरोना संक्रमणबाट ज्यान गुमाएका व्यक्तिको शव जलाउन नसकेपछि अहिले बागमती किनार र शवदाह गृह पछाडिको चौरमा अस्थायी ओदान बनाएर शव जलाउन थालिएको छ ।

शवदाह गृहको पारिपट्टी रहेका छाप्रामा बस्छन् महरा र उनको सात जनाको परिवार । परिवारमा चार महिनाको बच्चा पनि छ । शवदाह गृह बाहिरै कोरोना संक्रमणबाट मृत्यु भएकाहरूको अन्तिम संस्कार गर्न थालिएपछि महरा र उनको परिवार आत्तिएका छन् । ‘कोरोना पो लाग्छ कि भन्ने डर लाग्छ,’ महरा चिन्ता व्यक्त गर्दै भन्छन्, ‘खोई किन हो त्यसै, त्यसै डर लाग्छ ।’

१५ वर्ष भयो उनी बागमती किनारमा बस्न थालेको । तिलगंगा पुल आसपास शव जलाएको उनले अहिलेसम्म देखेका थिएनन् । खोला किनारैभरि, चौरभरि सामूहिक दाहसंस्कार गरिएको उनले अहिलेसम्म देखेका थिएनन् ।

सामान्य मृत्यु र सामान्य दाहसंस्कार जस्तो छैन कोरोना मरण । प्लास्टिकमा बेरिन्छन् शव । शव जलाउँछन् पीपीई लगाएका कर्मचारीले । आफन्तले देख्दैनन् मृतकको अनुहार, न दिन पाउँछन् दागबत्ती ।

ठेलामा पसल राखेर शहर डुलाउँथे महरा । निषेधाज्ञाले ठेलाको व्यापार रोकियो । शवदाहको धुँवाले सासै रोक्ला जस्तो भइसक्यो । ‘दिनरात नभनी लाशका धुनि बालेका छन्, धुँवाले त टाउको दुखाउँछ,’ महरा भन्छन् ।

जनकपुर उपमहानगरपालिका-४ का महरा आँखैअगाडि दैनिक सयौं शव जलेको देखेर अत्तालिने एक्ला होइनन् । महराकै छिमेकी नारायण गिरीलाई त झन् सामूहिक दाहसंस्कारको यो दृश्य देख्दा चक्कर नै लाग्छ । ‘दिनभर यो हेर्दा टाउको दुख्छ,’ गिरी सुनाउँछन्, ‘चक्कर लागेर ढलौंला जस्तो हुन्छ ।’

कवाडी संकलनको काम गर्ने गिरीको घरमा खाद्यान्न पनि छैन । पाँच जनाको परिवार छ यहाँ उनको । ‘घरमा खाना छैन, यता अगाडि यस्तो देख्दा त यो ठाउँबाट भागेर जाउँ जस्तो लाग्छ,’ उनी सुनाउँछन् ।

उनलाई रौतहट गरूडाको आफ्नै गाउँ जान मन छ । तर, मन भएर मात्र सबै कुरा कहाँ हुन्छ र ? डा. कृष्णहरि बरालले लेखेको गीतझैँ, ‘भागेर जाउँ कुन ठाउँ जाउँ, मान्छे नमर्ने शहर हुँदैन ।’ गाउँ गएर पनि त उनलाई सताउने त भोकले नै हो । भोकले त यहाँ पनि सताएकै छ । यहाँ भोकसँगै दैलोमा देखिने दृश्यले गिरीलाई तर्साएको छ ।

‘सरसापट गरेर खानाको जोहो गरेपनि खानै मन लाग्दैन,’ गिरी सुनाउँछन् । यहाँ बस्नेहरूले अधिकतम ३५ सय न्यूनतम १५ सय भाडा तिर्छन् । ‘पैसा भए त यो मसानघाट अगाडि किन बस्थ्यौं र ?,’ मुन्ना पासवान प्रश्न गर्छन् । पसलमा भारी बोक्ने काम गर्ने पासवानको पनि काम रोकिएको छ । उनी भन्छन्, ‘यो बन्द अझै चल्छ रे ! हामी त मर्ने भयौं ।’

उनलाई पनि दोहोरो चिन्ता छ । परिवारलाई कसरी खुवाउने भन्ने पीर छ । अर्कोतिर आँखैअगाडि जलिरहने चिताले दिएको अदृश्य तनाव छ । ‘यो देख्यो कि विरक्त लाग्छ,’ पासवान भन्छन्, ‘भारी बोक्ने बलियो मान्छे हुँ, यस्तो (बाहिरै शव जलाउन थालेदेखि) भएदेखि त तागत हरायो ।’

शव जलेका उनीहरूले यसअघि पनि देखेका हुन् । शव जलेका, जलाइएका दृश्य उनीहरूका लागि नौला होइनन् । तर, खोई किन हो यसपटक उनीहरूलाई शव जलेको अनौठो लाग्दैछ ।

चिताबाट उड्ने धुँवा मिसिएको हावामा सास फेर्न अभ्यस्त भइसकेका उनीहरूलाई यसपटक भने गाह्रो भइरहेछ । ‘सधै देखेकै हो तर, यो पटक राम्रो लागिरहेको छैन,’ पासवानले भने ।

निषेधाज्ञाले छाएको सन्नाटामा उनीहरू चितामा दाउरा जलेको चरपर आवाज र मृतकका आफन्तजनको क्रन्दन मात्र सुनिरहेछन् । शवदाह गृह भएतर्फबाट चिता जलेको नदेखिने भएपछि मृतकका आफन्तहरू बागमतीको पूर्वी किनारामा जान्छन् । जहाँ पासवान, महरा, गिरी र अरु थुप्रैको बसोबास छ ।

उनीहरूकै आँगनमा बसेर मृतकका आफन्त बिलौना गर्छन् । ‘यस्तो बेला नआउ भन्न मिल्दैन,’ पासवान मानवीयताको दुहाइ दिँदै भन्छन्, ‘बहुत तकलिफ छ हजुर ।’ मरेर जाने त गइसके, तकलिफ त बाँच्नेहरूलाई छ ।

जस्तो कि शवदाहमा खटिएका विनायक मैनाली भन्छन्, ‘महामारी त्यसै भन्या होइन रैछ । यस्तो अवस्था पो हुँदो रैछ ।’ चिताको राप र थकाइले असिनपसिन भएका मैनालीले पीपीईको टोपी फुकाल्दै भने, ‘बच्चा, बुढो, जवान केही भन्या छैन । सब मर्‍या छन् ।’

शवदाहमा खटिएका यी नौजवानलाई एकछिन सुस्ताउने समेत फुर्सद छैन । चिता बनाउने, शव जलाउने काममा खटिएका मैनाली भन्छन्, ‘अहिले त अस्तु पनि आफैँले बटुलेर दिनुपर्छ ।’ कोरोना संक्रमणबाट ज्यान गुमाएकाहरूको शव जलाउन दुई सिफ्टमा कर्मचारी खटिएका छन् । एक सिफ्टका कर्मचारीले बिहान ७ बजेदेखि राति १० बजेसम्म शव जलाउने काम गर्छन् । अर्को सिफ्टका कर्मचारीले राति १० देखि बिहान ७ बजेसम्म ।

अनव राम पशुपति मन्दिरको आँगनमा टिका लगाउने काम गर्थे । संकटको यो कठोर समयमा पशुपतिकै आँगनमा दिनकै सयौंको हाराहारी शव जलाइन्छन् । ‘कतिको दीर्घायुको कामना गर्दै मैले टिका लगाए,’ राम सुनाउँछन्, ‘आज आफैँले आर्यघाट भरिएर, बागमती किनार र चौरमा लाश जलाएको देख्नुपर्‍यो ।’ उनले दीर्घायु र सुस्वास्थ्यको कामना गर्दै टीका लगाइदिएका मानिस पनि शव बनेर चौरमा जलाइन्छन् कि ?

जवाफमा राम भन्छन्, ‘बाबा पशुपतिनाथको कृपाले यस्तो नहोस् ।’ मन बलियो बनाउँदै उनी कोरोना र पशुपतिमा देखिएको दृश्यसँग डर लाग्दैन भन्छन् । एकैछिनमा उनले मनको कुरा भने, ‘तर, हजुर बिहान, बेलुका खाना खाने बेलामा भने मन अमिलो हुन्छ । आफ्नै आँखाले यस्तो देख्दा नराम्रो लाग्दो रैछ ।’

मृतकका आफन्तको विरह र हरेक शवको चिताको रापमा पिल्सिरहेका बागमती किनार छेउमा बसोबास गर्ने मानिसहरू एउटै कामना गर्छन्, ‘कोरोना छिटै खत्तम होस् ।’

पशुपतिमा आजभोलि आरतीको धुन सुनिँदैन । कोरोना संक्रमणबाट ज्यान गुमाएका आफन्तको रोदन सुनिन्छ । शव जलाएर थकित भएकाहरूको सुस्केरा सुनिन्छ । पशुपति क्षेत्रको बतासमा मृत्युको नमीठो गन्ध आउँछ ।