डाेल्पामा निर्घात कुटिएका लेखकको प्रश्न- परिवर्तनका लागि ज्यान गुमाउनै पर्ने हो ?

डाेल्पामा निर्घात कुटिएका लेखकको प्रश्न- परिवर्तनका लागि ज्यान गुमाउनै पर्ने हो ?

A+ A A-

हामी सबै पुलिसथानामा छौँ । सबै गाउँकै दाजुभाइहरू हौँ तर आजको परिस्थितिले पक्ष विपक्षमा विभाजित गरेको छ । म पक्षका दाजुभाइहरू मेरो नाजुक स्थितिलाई लिएर चिन्तित छन् । विपक्षमा उभिएका गाउँले दाजुभाइहरू मात्तिएर एकमाथि अर्को घिनलाग्दो गाली बकिरहेका छन् । सामुन्नेमा छन् वडा अध्यक्ष कर्णबहादुर रोकाया जो 'गाउँलेलाई भड्काउने ? विकासमा अवरोध गर्ने ? म तँलाई सिध्याउँछु' भन्दै बम्किरहेका छन् ।

'हामीलाई सिध्याउने तिमी को ?,' प्रतिप्रश्न गर्दै मसँगै बसेका हरि दाइ वडा अध्यक्षलाई प्रतिकार गर्छन् । टाउकोबाट भलभली रगत बगिरहेको छ । रगतपिच्छे भएको मलाई रिङ्गटा लागिरहेको हुन्छ ।

'म यहाँको राजा हुँ । म जे पनि गर्न सक्छु । मेरोविरुद्धमा लाग्नेलाई सिध्याउँछु,' वडा अध्यक्ष झन् आक्रोशित हुँदै कराउँछन् ।

अभियन्ता प्रेमबहादुर बोहरा ।

टाउकोमा लागेको चोटले रगतपच्छे भएको म त्यो घम्साघम्सी निरीह भएर हेरिरहेको छु । हामीलाई घेरा हालेर उभिएका सुरक्षाकर्मी पनि मूकदर्शक नै भएको छ । मलाई ढु्रंगा प्रहार गरी सख्त घाइते बनाउनेहरूको कोकोहोलो रोकिएको छैन । सुरक्षार्थ खटेको पुलिसका अगाडि उनीहरू भनिरहेका थिए, 'हामीले जे गरेका छौँ, ठीक र साहसिक काम गरेका छौँ ।'

त्यही होहल्लाका बीच प्रहरी चौकी इन्चार्ज बोल्छन्, 'गाउँमा उग्र गर्ने ? गाउँलाई भड्काउने ? अनि उल्टै पुलिसकोमा आउने ?'

ती इन्चार्ज सिधै पीडकको पक्षमा बोलेपछि हाम्रो ५ नम्बर वडामा इलाका प्रहरी चौकी रहनुको अर्थ रहेन ।

डोल्पा जिल्ला ठूलीभेरी नगरपालिका– ५ को इलाका प्रहरी चौकी माझफाल गाउँनजिकै छ । घटनास्थल वडा कार्यालयबाट सय मिटर पनि टाढा छैन । यसअघिका चौकी इन्चार्ज वडाअध्यक्ष र उपभोक्ता समितिहरूबाट खसीको मासु असुल गर्ने भनी गाउँबाट हटाइए । तर, अहिलेका यी इन्चार्ज अर्थात् असई भागिरथ लावड पनि त्यही बाटोमा अभ्यस्त भइसके । लाग्दै छ, प्रहरीहरूको काम जनता र गाउँको सुरक्षा दिने होइन, चोर, फटाहा र सत्ताका मान्छेहरूलाई गाउँका मान्छेहरूबाट बचाउने मात्र हो । किनकि जनप्रतिनिधिहरू पनि चोर, फटाहा र भ्रष्ट हुनु सामन्य होझैँ भइसक्यो गाउँमा ।

अन्याय सहनु गाउँलेको आदत पनि त भइसक्यो । तर म भने अन्याय सहनु पनि अपराध हो र आफ्नो अधिकारका लागि लड्न पछि पर्नुहुन्न भनी गाउँले दाजुभाइ तथा दिदीबहिनीहरूलाई बुझाउने कोसिस गर्थें । आज भने मेरो टाउकोबाट बगेको रगत दायाँ गालाहुँदै घाँटीमा छिरिरहेको हुन्छ । ममा खालीपन महसुस गर्छु । एक निरीहता हो या बेहोसीपन । म केही बोल्न सकिरहेको छैन ।

बुझ्नै नमाने पनि निवेदन दिएर हामी एम्बुलेन्स बोलाई दुनै पुग्यौँ । मलाई डोल्पा जिल्ला अस्पतालमा भर्ना गरियो । तर हरि दाइ, बुबालगायत कानुनी प्रक्रियाका लागि डोल्पा जिल्ला प्रशासनमा पुगे । भोलिपल्ट बिहानै ज्यान मार्ने गरी भएको सांघातिक आक्रमणको जाहेरीमा हस्ताक्षर गरेँ, अनि जिप्रकामा पेस गर्न पठाएँ ।

०००

वर्षौंदेखि जलविद्युत् निर्माण परियोजना समितिमा बसी ठूलो आर्थिक अनियमितता गरेका कर्णबहादुर रोकाय एमालेबाट निर्वाचित वडाअध्यक्ष हुन् । आफ्ना आसेपासेलाई मात्र रातारात उपभोक्ता समितिमा राख्ने उनले जलविद्युत्‌ समितिमा पनि आफ्नै नजिकको भाइलाई राखे ।

करिब ६५ लाख रुपैयाँको योजना । रोलागाड लघु जलविद्युत्‌को मर्मत तथा सम्भारका लागि आएको रकम उपभोक्ता समितिमार्फत कार्यान्वयन गर्नेसम्बन्धमा बैठक बोलाइयो । उपभोक्ता समितिमार्फत गरिने परियोजना ठेक्कामा नदिने र गाउँलेले नै काम गर्ने निर्णय भयो । सोहीअनुसार काम भए, गाउँलेको दायित्वमा आएको यसअघिकै करिब ३० लाख ऋण थियो, त्यो पनि पूर्ति गर्न सकिन्थ्यो । कर्णबहादुर रोकाय नै विद्युत्‌को समितिमा हुँदादेखिको विद्युत् निर्माणमा लागेको केही ऋण थियो, जुन मासिक ब्याज बढ्दै जाँदा ३० लाख पुगिसकेको थियो ।

गाउँलेले घरबाटै उठाएर ऋण तिर्नभन्दा काम गरेपछि प्रथमतः ऋण तिर्ने र बाँकी पैसा बाँड्ने सहमति पनि भयो । यसले गर्दा गाउँलेलाई वार्षिक बढ्दै जाने भारबाट मुक्ति मिल्थ्यो । यो कार्यान्वयन हुनेमा विश्वस्त थियौँ । किनकि वडाअध्यक्षले समेत सहमति जनाएका थिए ।

तर, त्यसैको भोलिपल्ट वडाअध्यक्षकै घरमा उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष र कोषाध्यक्षले ६५ लाखको योजना ४० लाखमा ठेक्का दिइसकेछन् । त्यसको विरोधमा गाउँलेहरू आफैँ निर्माणस्थलमा गई एक दिन काम गरेपछि पनि ठेक्का नै दिनुपर्नेमा समितिले अड्डी कस्यो भने वडाअध्यक्षले साथ दिइरहे ।

किन वडाअध्यक्षको आडमा रातारात गाउँको निर्णय उल्ट्याए र किन आधा रकममा ठेक्कामा दिए ? वर्षौंदेखि विद्युत्‌का नाममा आएको करोडौँ पैसा अनियमितता गर्नेका लागि यति पैसा खासै ठूलो लागेन होला । निरीह गाउँलेको कुरा किन सुन्नुपर्‍यो भन्ने सोचे होलान्, सायद ।

खानेपानी, सिँचाइ र ढलनिकास कार्यालयबाट आएको ४२ लाख र लापा परियोजनाबाट आएको २३ लाख गरी ६५ लाखको योजनाबाट न ऋण तिरिने देखियो, न त गाउँलेले काम नै गर्न पाउने भए ।

गाउँलेहरूको आवाज थियो, निकासा रोक्का गर्नेतिर प्रक्रिया अगाडि बढाउने ।यसबीचमा दुवै कार्यालयलाई निकासा रोक्का गर्न लगाउने प्रक्रियामा जान बाध्य नपार्न समितिलाई भनिसकेपछि जलविद्युत् समितिका पदाधिकारीहरूले गाउँ भेला बोलाए ।

बैठक सुरु भयो । सहभागीमध्ये केहीबाहेक सबैले गाउँले आफैँले काम गर्ने जिकिर गर्न थाले । तर, समितिले गाउँलेलाई दिएर काम गराउन सकिँदैन भन्यो ।

त्यसपछि मैले भनेँ, 'गाउँलेलाई काम गर्न दिन सकिँदैन भने अर्को विकल्पमा जाऊँ । समितिले ठेक्कामै दिने भए गाउँलेको दायित्वमा आउने ऋण पूर्ण रूपमा समितिले आफैँ पूर्ति गर्ने र भविष्यमा घरघरमा गएर गाउँलेलाई तिर्न बाध्य नपार्ने ।'

यस्तै कुरा भन्दै थिएँ, निर्माण समितिका अध्यक्षले हात छोडिहाले । लगत्तै उनका भाइहरूले टाउकोमा ढुंगा प्रहार गर्न थाले । एकैछिनमा यो सबै भयो । तीनभाइ र समितिका सचिवसहितलाई गाउँले युवाहरूले पक्रिरहेका थिए । यति नगरे सायद, मलाई मार्ने थिए होला । नमार्ने पनि किन ? वर्षौंदेखि चुपचाप गाउँलेलाई भड्काउने काम जो गरिरहेको थिएँ ? अन्याय गर्नु हुन्न पनि भनिरहेको थिएँ, जुन उनीहरूलाई सह्य थिएन ।

मलाई टाउको घुमाएजस्तो भइरहेको थियो । गालामा केही बगेको जस्तो लाग्यो । हातले छामेँ, हेरेँ, रगत बगिरहेको रहेछ ।

०००

दुनैमा जिप्रकामा जाहेरी बुझ्न नमानेको कुरा हरिदाइले ल्याए । ज्यान मार्ने धम्की दिने वडाअध्यक्षको नाम हटाए बाँकी चार जनालाई थुनामा राख्न सकिने कुरा डीएसपी र सीडीओले भनेछन् । यो सुन्दा मलाई झनक्क रिस उठ्यो । फेरि पनि सानालाई ऐन र ठूलालाई चैन ? जंगबहादुरले ल्याएको मुलुकी ऐनजस्तै एउटै अपराधको भागिदारी कसैलाई सजाय हुने त कसैलाई नहुने ? यस्तो सोँच राख्ने कस्ता प्रशासक ? कस्ता सुरक्षा प्रमुख ?

हस्पिटलको बेडबाट फेरि पनि निःशर्त हरिदाइलगायतलाई जाहेरी बुझ्न लगाउन जिप्रका पठाएँ । त्यसको भोलिपल्ट म काठमाडौं थप उपचारका लागि उडेँ ।

बुबा र हरिदाइ चारैतिरबाट जाहेरी फिर्ता लिन दबाब आएको रहेछ । म काठमाडौं पुगेपछि मलाई पनि फोनबाट हैरान गर्न थाले । मलाई शारीरिकभन्दा बढी मानसिक रूपमा आघात पुग्यो । कसैले अनुरोधात्मक त कसैले धम्कीपूर्ण तवरबाट जाहेरी फिर्ता लिन कर गर्न थाले । मैले त्यसो गर्न मानिनँ । घाइते त म थिएँ, मेरो हालचाल बुझ्न किन नसकेका होलान् ? राजनीतिक रूपमा खारिएका जिल्लाका नेताहरूले घटनाबारे चासो दिई छानबिन गर्न दबाब दिनुको सट्टा उल्टै फिर्ता लिन वा मिल्न किन दबाब दिएका होलान् ?

मलाई ढुंगा हान्ने र मार्ने धम्की दिने वडाअध्यक्षसमेत मेरै गाउँका हुन् । मेरै आफन्त पनि । यिनीहरूलाई जेलमा पठाएर म ठूलो हुने पक्कै होइन नै । तर, कानुनी राज्य भएको देशको नागरिक भएकाले हामीले कानुनी न्यायको प्रत्याभूत पाउने कि नपाउने ? कि दण्डहीनतालाई अझै बढावा दिने ? कुनै पार्टीको जिल्ला अध्यक्षसमेतले दिएको जाहेरी नबुझ्नेले सामन्य नागरिक त जिप्रकाभित्र जानसमेत डराउँछन् ।

सामान्य नागरिकको हितका लागि हजारपटक फोन गरे पनि नटेर्ने जिल्लाका नेताहरू एकाएक वडाअध्यक्षलगायतकालाई बचाउन हरप्रयास गरेको देख्दा मलाई दिक्क लाग्यो । यसले यत्तिकै पनि निरीहता महसुस गरिरहेका र आफ्ना पीडाहरू यत्तिकै चुपचाप लुकाउन बाध्य नागरिकहरूलाई झनै निरीहता महसुस गराउने काम गर्छ । जुन सार्वभौमसत्तासम्पन्न गणतान्त्रिक देशको नागरिकका लागि दुर्भाग्यको कुरा हो ।

०००

टाउकोमा ढुंगा प्रहार गरी ममाथि भएको सांघातिक हमाला यो माथिल्लो परिवेश मात्र नभई यसअघि पनि ठूलीभेरी न.पा र विशेषगरी ५ नम्बर वडासँग सम्बन्धित थुप्रै अनियमितता, भ्रष्टाचार, व्यथिति र अन्यायका विरुद्ध उठाइएका सवालहरूको जवाफ थियो ।

नगरपालिकाको मेयरले जबर्जस्ती डीपीआर र ईआईए नगरी डोजरको चालकको अनुमानको भरमा वडा नं ५ का लागि समानान्तर दुई बाटोहरू खनिए । ४ करोडभन्दा बढीको रकम आफ्नै डोजरलाई बिनाकुनै प्रतिस्पर्धा प्रयोग गरे र रिपोर्ट बुझाउँदा कामै गर्न नपाएका गाउँलेहरूको नाममा किर्ते डोर हाजिर गरे ।

वडा न ५ का थुप्रै योजनामा गाउँलेले काम गर्ने र पैसा नपाउने, ३ लाखको योजनामा समेत १ लाख समितिले खर्च गर्न पाइने, वडाले हरेक योजनाबाट बिना कुनै रिसिप्ट ५ प्रतिशत कमिसन असुल गर्नेजस्ता हर्कतहरू भएका थिए, त्यसका लागि सवाल गरेका थियौँ । २० लाखको स्कुलको योजनामा १० लाख निर्माण समितिका अध्यक्ष र १० लाख वडाअध्यक्षले हिनामिना गरेको कुरा नगरपालिकामा उजुर दिँदासमेत सुनुवाइ भएन ।

अन्ततः यो ६५ लाखको परियोजना पहिले सचेत र नियमितताको प्रयासको रूपमा लिएका थियौँ । यसले ढुंगा खुवायो ।

यी सबै केलाउँदा त्यो दिनको ढुंगा प्रहार अचानक भएको घटना वा भवितव्य होइन । यो त योजनावद्ध भएको सांघातिक हमला हो । नागरिक आवाजमाथिको आक्रमण हो । वडाअध्यक्षले भनेझैँ, यो सत्तामा भएकाहरूले मनपरीतन्त्र हो । यो गुण्डाराज हो । यो प्रशासन, प्रहरी, जिल्लाका नेता र तिनका अपराधलाई संरक्षण गर्ने पार्टीहरूको हैकमवाद हो । लुटतन्त्रको ज्वलन्त उदाहरण हो ।

यो सुन्दा भ्रष्टाचारको जालो जति कडा र डरलाग्दो सुनिन्छ, त्योभन्दा कडा र सशक्त भएर लडिने हाम्रो लडाइँको सुरुवात हो, त्यो ढुंगा प्रहार । ममाथिको चोटको भन्दा मलाई गाउँ र समाजमा लागेको वर्षौंदेखिको घाउको चिन्ता बढी छ । गाउँ र समाजमा लागेको भ्रष्टाचार रूपी रोगको अन्त्यका लागि एक मुट्ठी सास रहेसम्म लडिरहनेछु । कानुनी र राजनीतिक या जुन बाटोबाट सम्भव हु्न्छ, त्यो बाटोमा रहेर म लडिनै रहनेछु । किनकि डोल्पामा परिवर्तन चाहिएको छ । डोल्पा सधैँ यस्तै भइरहन सक्दैन । डोल्पा सधैँ यस्तै भइरहन हामी दिँदैनौँ ।

-सामाजिक अभियन्ता प्रेमबहादुर बोहरा ‘कोग्ले : डोल्पाको युवाले चियाएको संसार’ का लेखक हुन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख २८, २०७८ २०:०२