सरकार भाग्याे भन्ने लागेर उनीहरू मान्छे बचाउन मैदान उत्रिए

च्यासलकाे आइसाेलेसन सेन्टर

A+ A A-

१७ वैशाखमा स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले अपिल जारी गर्‍याे । त्यसमा कोरोना नियन्त्रणमा सरकारी लाचारी प्रकट थियो । कोराना संक्रमितको संख्या अचाक्ली बढेकाले थेग्न नसक्ने भन्दै सरकारले हात उठाएकाे थियाे ।

काठमाडौं उपत्यकासहित ४० भन्दा बढी जिल्लामा कोरोनाकाे वेग तीव्र छ । समयमै उपचार नपाएर मान्छे मरिरहँदा, अस्पतालको आँगनमै पुगेर संक्रमित छटपटाइरहँदा सरकारले ‘आफ्नो ज्यान आफैँ जोगाउनु’ भन्दै अपिल जारी गरेकाे थियाे ।

काेराेनाकाे फैलावट केही मत्थर भएका बेला यसबारे दिल्लगी गरेका, बेसार-पानी अनि अम्बा पातको झोलवाला ओखतीसूत्र सुझाएका प्रधानमन्त्री केपी ओलीले पूर्वतयारीका लागि पाएकाे समय खेर फालेकाे विषयमा कुनै क्षमा याचना अपिलमा थिएन । प्रधानमन्त्री ओलीले भनेका कुरामा ढुक्क भएर कतिले ज्यान जोखिममा पारे होलान् । कोरोनालाई खेलाँची ठानेर कतिले यसलाई फैलिन सजिलो बनाइदिए होलान् । यसकाे ठ्याक्कै विवरण नभए पनि जनस्वास्थ्यविद् सुजन मरहट्ठा प्रधानमन्त्रीकाे अभिव्यक्तिले नागरिकमा असर पार्ने बताउँछन् । 'प्रधानमन्त्री भनेको कुनै व्यक्ति होइन, संस्था हो’, मरहट्ठा भन्छन्, ‘हाम्रा प्रधानमन्त्रीले महामारी नसकिँदै आधारहीन कुरा गरिदिनुभयो । कतिपय नागरिक त उहाँको कुरा पत्याएर पनि बेपर्वाह भए होलान् ।’

अहिले काेराेनाले कतिसम्म हायलकायल पारिसकेकाे छ भन्ने कुरा अस्पतालका खचाखच शय्या, अस्पताल परिसरमा बिरामी छट्पटाइरहेकाे टीठलाग्दाे दृश्य अनि आर्यघाटमा लासको लाइनले देखाइरहेकै छ । तर, सरकारले अझै नचेतेकाे प्रतीत हुन्छ । कतिपयले सामाजिक सञ्जालमा लेखेका छन्, 'नागरिककाे स्वास्थ्यप्रति सरकार संवेदनशील देखिएन ।'

हुन पनि अस्पतालमा शय्या, अक्सिजन, भेन्टिलेटरकाे अभावमा काेराेनाका बिरामी चित्कार गरिरहँदा प्रधानमन्त्री ओली र उनको समूह सत्ताकाे गठजाेडमा व्यस्त छ ।

६ वैशाखमै सरकारले २५ जनाभन्दा बढी भेला नहुनु भनिसकेको थियो । तर, भाेलिपल्टै प्रधानमन्त्रीले मूर्ति पूजाका नाममा बालुवाटारको आँगनमा ठूलाे भीड जम्मा गरे । उक्त मूर्ति चितवनमा स्थापनार्थ लैजाँदा निकालेकाे धुमधामकाे जुलुसले पनि कोरोनालाई मलजल गर्‍याे ।

चितवनकाे माडीमा रामसीताकाे मन्दिर स्थापनार्थ भीड । प्रधानमन्त्री केपी ओलीकाे इच्छामा काठमाडाैंदेखि मूर्ति लगिएकाे हाे ।

राम, सीता र हनुमानको मुर्ति राख्ने भीडको नेतृत्व संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्यनमन्त्री भानुभक्त ढकालले गरेका थिए । अनिवार्य मास्क लगाउने र २५ जनाभन्दा बढी जम्मा नहुनु भन्दै सरकारले गरेको निर्णय राजपत्रमा प्रकाशित भएपछि आधिकारिक हुने बताएका ढकाल अहिले आफैँ कोरोना लागेर घरभित्र बसेका छन् । आफ्नै नेतृत्वको मन्त्रीपरिषद्ले गरेको निर्णय कुल्चिँदै प्रधानमन्त्री ओलीले ११ वैशाखमा अधुरो धरहरा उद्घाटनका नाममा अर्काे भीड उठाए ।

यसरी काेराेना तीव्र रूपमा फैलनुमा सरकार पनि कारक बनेकाे स्वास्थ्य मन्त्रालयकै अधिकारीहरू स्वीकार्छन् । अनि अहिले नागिरककाे स्वास्थ्याेपचारबाट पनि सरकार भाग्न खाेज्दै छ ।

०००

तर, सबैतिर निराशा मात्रै भने छैन । सरकार आफ्नो दायित्वबाट भाग्न खाेजे पनि राज्यस्तरबाट हुनुपर्ने काम गरेर नागरिकहरू आफैँले अनुकरणयाेग्य सन्देश दिइरहेका छन् । केही उदाहरणबारे चर्चा गराैँ ।

अस्पताल बिरामीले भरिएपछि काेराेना संक्रमितका लागि भनेर ललितपुर च्यासलका युवाले आइसाेलेसन, अक्सिजन, आइसीयू बेड र भोकाहरूका लागि खानाकाे व्यवस्था मिलाएका छन् । च्यासः मंका खल, च्यासल युवा क्लब र च्यासल युवा रेडक्रस सर्कल मिलेर अक्सिजनसहितका १० वटा बेड राखेर अस्थायी आइसाेलेसन सेन्टर बनाएका हुन् ।

‘सरकारले अस्पताल भरिए भनिसक्यो’, च्यासः मंका खलका अध्यक्ष श्याम व्यञ्जनकार भन्छन, ‘सरकारले हात उठाए पनि मान्छे त संक्रमित हुन्छन् । तिनलाई त जोगाउनु पर्‍याे नि ।’

च्यासलमा स्थानीयद्धारा निर्मित अस्थायी आइसाेलेसन सेन्टर ।

सरकारको भर परेर ज्यान गुमाउनु नपरोस् भनेर स्थानीय क्लब र गुठीले आइसाेलेसन तयार पारेको उनले बताए । सरकारको भर नपरीकन संक्रमितको प्राथमिक उपचारका लागि सबै टोल र क्षेत्रमा यस्तै आइसाेलेसन बनाउनुपर्नेमा जाेड दिन्छन् व्यञ्जनकार ।

काठमाडौं महानगरको समाखुसीमा पनि स्थानीयले अक्सिजनजडित २० बेडको अस्थायी आइसाेलेसन सेन्टर तयार गरेका छन् । अस्पतालमा बेड भरिदै गएपछि चिन्तित बनेका सम्पदा बचाउ महा–अभियानका अभियन्ताहरूले सामाखुसीको स्थानीय अस्पतालसँग मिलेर २० बेडको आइसाेलेसन तयार पारेका हुन् ।

मिर्गाैला रोगीलाई डायलासीस गराउने सामाखुसीस्थित बुलन्द सिटी अस्पतालको खाली ठाउँमा २० बेडको आइसाेलेसन बनाइएको महाअभियानका संयोजक यादवलाल कायस्थले बताए ।

आइसाेलेसन अस्पतालभित्र भएपनि आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाहरूको उपचारमा भने कुनै शुल्क नलाग्ने उनले बताए । ‘यो बाँच्ने र बचाउने समय हो’, उनी भन्छन, ‘तिर्न सक्नेले न्यूनतम शुल्क तिरे हुन्छ । नसक्नेले तिर्नु पर्दैन ।’

महामारीमा नागरिकको ज्यान जोगाउन आइसाेलेसन बनाइएको बताउँदै उनले थपे, ‘हामी त सम्पदा जोगाउने मान्छे हौँ । मान्छे नै जोगिएन भने सम्पदा के गर्नु ? त्यसैले अहिले हामी मान्छे जोगाउन लागेका हौँ ।’

सरकारी अस्पतालका बेड संक्रमितले भरिएका छन् । यही माैकामा निजी अस्पतालले अचाक्ली शुल्क बढाएका छन् । ‘निजि अस्पतालमा त हामी उपचपार नै गराउन सक्दैनौँ’, उनी भन्छन्, ‘सरकारी अस्पताल भरिभराउ छन् । उपचार नै नपाएर मान्छे मर्न दिनु हुँदैन भनेर सानो प्रयास गरेका हौँ ।’

सम्पदा बचाउ महा–अभियानका अभियन्ताहरूले सामाखुसीको स्थानीय अस्पतालसँग मिलेर बनाएकाे आइसाेलेसन बेड ।

सानो घर वा कोठामा बस्ने मानिस संक्रमित भएर घरमा बस्न नमिलेमा अक्सिजन र बेड नपाएका संक्रमितलाई आफूले बनाएको आइसाेलेसनमा सम्पर्क गर्न आग्रह गर्छन् कायस्थ । ‘कतिको घर/कोठा सानो हुन्छ । संक्रमित भएमा परिवारमा बस्न सकिँदैन । अस्पतालमा बेड पाइँदैन, पाइएमा पनि पैसा तिर्न सकिँदैन, यस्ता मान्छेले हामीलाई सम्पर्क गर्दा हुन्छ’, उनले आग्रह गरे । आइसाेलेसनमा राखिएका व्यक्तिको स्वास्थ्य जाँचका लागि स्वास्थ्यकर्मी पनि राखिएको छ ।

महामारीको चपेटामा परेका नागरिकलाई जोगाउन भन्दै अन्य युवा समूह पनि सक्रिय भएर लागेका छन् ।

हाम्रो सानो प्रयास नामक संस्थामार्फत अस्पतालमा रहेका संक्रमितका लागि अक्सिजन पुर्‍याइरहेका छन् पुकार बम र उनका साथीहरू । गत वर्षको लकडाउनदेखि नै राहत, उद्धार तथा स्वास्थ्य सामाग्री सहयोगमा लागेका बम कोरोनाका दोस्रो लहरमा पनि उत्तिकै सक्रिय छन् ।

सरकारले महामारी व्यवस्थापनमा लापारवाही गर्दा बम गत वर्ष ‘इनफ इज इनफ’ भन्दै १२ दिन अनशन बसेका थिए । अहिले त झन् सरकारले गत वर्षभन्दा एक कदम पछाडि सरेर उपचार नै गर्न नसक्ने घोषणा गरेपछि बमको टिम नागरिक सेवामा सक्रिय भएको छ ।

संक्रमित र तिनका आफन्तहरूको सबै अस्पतालमा पहुँच हुँदैन । अझ कतिपयलाई त अस्तपताल कहाँ छ भन्नेसमेत थाहा हुँदैन । ‘उनीहरू (संक्रमित र तिनका आफन्त)लाई बिरामीको चिन्ता हुन्छ । अस्पतालमा बिरामी पनि कुरेर बस्नुपर्छ उनीहरूले सबै चिज गर्न सक्दैनन्’, बमले भने, ‘यो अप्ठेरो समयमा हामी सकेको सहयोग गर्न खटिएका हौँ ।’ बमको टिमले अहिलेसम्म ६० भन्दा बढी कोरोना संक्रमितलाई अक्सिजन सिलिण्डर वितरण गरिसकेको छ ।

काेभिड संक्रमितका लागि पठाउन ठीक्क पारिएका अक्सिजन सिलिन्डर ।

देशभरका विभन्न स्थानीय तहसँग समन्वय गरेर भारतबाट आएकाहरूलाई घरसम्म पुर्‍याउने काममा पनि बम खटिएका छन् । ‘शक्ति प्रर्दशन र जनप्रर्दशनका नाममा सयौँ गाडी रिर्जभ गर्छन् नेताहरू’, बम आक्रोशित सुनिन्छन्, ‘जनतालाई संकट पर्दा दुलोमा लुक्छन् ।’

अस्पतालमा संक्रमितका कुरुवालाई समेत राहत उपलब्ध गराइरहेका छन् उनी ।

‘हन्ड्रेड्स ग्रुप’, ‘समानुभूति नेपाल’, ‘युवा चिकित्सक संघ नेपाल’, ‘युथ फर नेसन’लगायतका युवा समूहले अहिले उपत्यकामा आइसाेलेसन कक्ष चलाइरहेका छन् । संक्रमितलाई अक्सिजन पुर्‍याइरहेका छन् । आइसीयू, आइसाेलेसन खोज्ने काममा जुटिरहेका छन् ।

सामानुभूति नेपाल र हन्ड्रेड्स ग्रुपले रोजगारी गुमाएर सडकमा आइपुगेका मजदुर, अस्पतालमा रहेका बिरामी कुरुवालाई गत वर्षको लकडाउनमा खाना वितरण गरेका थिए । खाना वितरणको काम यस वर्ष पनि सुरु गरिएको समानुभूति नेपालका तुलसी श्रेष्ठले बताए ।

उपत्यका मात्र होइन, उपत्यकाबाहिरका अस्पतालमा पनि यी समूह सक्रिय छन् । अक्सिजन र स्वास्थ्यकर्मी माग गर्दागर्दै थाकिसकेको नेपालगञ्जको भेरी अस्पताललाई समानुभूति नेपालले ४५ वटा अक्सिजन सिलण्डिर र १० हजार थान मास्क उपलब्ध गरायो । ‘हामीले दिएको सहयोग सानो हो । तर, संकटको समयमा सानो सहयोगले पनि अर्थ राख्छ’, श्रेष्ठले भने ।

सहानुभूति नेपालले गोकर्णेश्वर नगरपालिकाको सहकार्यमा अक्सिजनजडित १० बेडको अस्थायी आइसाेलेसन तयार पारेको छ । २३ वैशाखदेखि सञ्चालनमा आउने उक्त आइसाेलेसनमा नर्सिङ सेवासमेत उपलब्ध हुने श्रेष्ठले बताए ।

उनीहरू संकटको समयमा काम लाग्ने भनेकै युवा पुस्ता हो भन्छन् । ‘सरकारको लाचारी हामीले देखिसकेका छौँ’, श्रेष्ठ भन्छन्, ‘यो संकटसँग जुध्न कोही न कोही त अघि सर्नुपर्‍याे, मान्छेको ज्यान बचाउने प्रयास त गर्नुपर्‍याे ।’

यी युवा समुहले सरकारी अस्पतालको सिफारिसमा निःशुल्क र निजी अस्पतालको सिफरिसमा अक्सिजन सिलिण्डरको खरिद मूल्य मात्र लिएर अक्सिजन उपलब्ध गराउँछन् ।

यता भक्तपुरमा रहेको नेपाल इन्जिनियरिङ कलेजले चाँगुनारायण नगरपालिकासँगको सहकार्यमा करिब १ सय शय्याकाे आइसाेलेसन तयार गरेको छ । कलेजले आफ्नो सभा हल र ल्याबलाई अस्थायी आइसाेलेसनमा रुपान्तरण गरेकाे कलेजका प्रधानाध्यापक हरिकृष्ण श्रेष्ठले बताए । ५३ वटा आइसाेलेसन बेड तयार भइसकेकाे र बाँकी ४७ बेड तयार पार्ने काम भइरहेको उनले बताए ।

आइसाेलेसनमा राखिएका संक्रमितलाई अप्ठेरो भएमा तुरुन्तै अस्पताल पठाउनका लागि सवारी साधन पनि तयार राखिएको उनकाे भनाइ छ । ‘सामूहिक प्रयासले नै संकटबाट पार पाइन्छ’, प्रधानाध्यापक श्रेष्ठ भन्छन्, ‘यो आइसाेलेसन पनि हाम्रो सामूहिक प्रयास हो ।’

महामारी नियन्त्रणमा सरकार र सरकारी संयन्त्र अझ सक्रियतासाथ खटिनुपर्ने उनी बताउँछन् । ‘नागरिकको ज्यान बचाउने दायित्व राज्यकै हो’, उनले भने, ‘हाम्रो काम पनि राज्यलाई उत्तरदायी बन भनेर खबरदारी गर्ने नै हो ।’

तर, राज्य भने नागरिकप्रति उत्तरदायी नभएको ठान्छन बम । ‘नागरिकको यस्तो बेहाल भईसक्दा पनि सकारलाई वास्ता छैन्’, उनी आक्रोश पोख्छन्, ‘राज्यसँग बजेट छ, संरचना छन्, जनशक्ति छ तिनलाई परिचालन गर्नु पर्‍याे नि ।’

अक्सिजन सिलिन्डर

महामारी नियन्त्रणमा सरकारलाई दबाद दिन गत वर्ष ‘इनफ इज इनफ’ आन्दोलन गरेका बम यस वर्ष भने ‘मोर देन इनफ’ भन्दै आन्दोलन गर्नुपर्ने अवस्था आइसकेको ठान्छन् । गत वर्ष त मृत्यु संख्या कम थियो । यस वर्ष अस्पताल भरिइसके । डाक्टर र अस्पतालले गुहार मागिसके । 'बिरामीहरू अस्पतालको आँगनमै मर्न थालिसक्दा पनि यो सरकारले सुन्दैन भने म मर्न तयार भएर मोर देन इनफ भन्दै आन्दोलनमा उत्रिन्छु’, उनी भन्छन् ।

चितवनकाे माडीमा रामसीता मन्दिर स्थापना गर्न जागेकाे भीड ।

२२ वैशाखमा भारतको इलाहावाद उच्च अदालतले पर्याप्त अक्सिजन पुर्‍याउन नसकेर कोरोना संक्रमितको मृत्यु भएको घटनालाई नरसंहार ठान्दै आपराधिक कार्य भन्यो ।

नागरिकको जीवन रक्षा गर्ने दायित्व बाेकेका निकाय र तिनका पदाधिकारीको कमजोरी औंल्याउँदै इलाहावाद उच्च अदालतको फैसलामा लेखिएको छ, ‘अस्पतालहरूमा अक्सिजनको आपूर्ति नभएका कारणले कोभिड बिरामीको मृत्यु हुनुलाई आपराधिक कार्यका रूपमा लिनुपर्छ । अक्सिजनको खरिद र आपूर्ति शृंखला सुनिश्चित गर्ने जिम्मेवारी दिइएको पदाधिकारीका लागि यो नरसंहारभन्दा कम होइन ।’

अक्सिजनको अभावमा मृत्यु वरण गरिरहेका नागरिकको पीडा महसुस गर्दै त्यहाँको अदालतले एउटा गम्भीर प्रश्न पनि गरेको छ, ‘विज्ञानको क्षेत्रमा यति धेरै विकास भएर मुटु प्रत्यारोपण र मस्तिष्कको सर्जरीजस्ता जटिल उपचार सम्भव भएको अहिलेको समयमा हामी हाम्रा जनतालाई यसरी मर्न दिन (अक्सिजनको आपूर्ति नहुँदा) कसरी सक्छौं ?’

'यो फैसला भारतको अदालतले गरेकाे हाे । तर, हामी नेपालीले पनि यही प्रश्न गर्ने अवस्था आएको छ', बमले भने ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख २३, २०७८ ०८:०६