हजार गाडी माटो फालेपछि यस्तो बन्दै छ रानीपोखरी

A+ A A-

भक्तपुरकी सरिता पक्कालाई बिहान उठ्नेबित्तिकै घरको काममा भ्याइनभ्याइ हुन्छ । १० बजे नै काठमाडौं पुग्नुपर्ने भएकोले सरिता घरधन्दा सकी खाजा पोको पारेर निस्किन्छिन् ।

हरेक दिन १७ किलोमिटर यात्रा गरेर उनी काठमाडौंको रानीपोखरी पुग्छिन् । हातमा पन्जा, मुखमा मास्क र फेटाले टाउको छोप्छिन् । त्यसपछि सुरु हुन्छ उनको दैनिकी ।

२०७२ सालको भूकम्पले भत्काएको रानीपोखरी पुनर्निर्माणका लागि सरितालगायत भक्तपुरका ४० जना महिलाको दैनिकी यसरी नै सुरु हुन्छ । पुनर्निर्माण प्राधिकरणले रानीपोखरी पुनर्निर्माणमा सहयोग गर्न भक्तपुरका महिलालाई विशेष जिम्मा दिएको छ । विगत ३ महिनादेखि भक्तपुरे महिला रानीपोखरी पुनर्निर्माणमा सक्रिय छन् । रानीपोखरी निर्माण गर्न पाउँदा उनीहरू गर्व गर्छन् ।

सरिता भन्छिन्, ‘ऐतिहासिक सम्पदाको निर्माण गर्न पाउँदा खुसी लागेको छ । हामीले राम्रो काम गरे पो भविष्यमा हाम्रा सन्ततिले गर्व गर्न पाउँछन् ।’

रानीपोखरी बाहिरकोे बाटो भएर हिँड्ने सर्वसाधारण बारबाट चिहाएर हेर्छन् । पुरानै शैलीमा रानीपोखरी बन्ला कि नबन्ला भन्ने जिज्ञासा देखिन्छ, उनीहरुमा ।

भक्तपुरे महिला पोखरीको निर्माण छिटो सक्ने तयारीमा छन् । तर, सामग्री अभावमा काम ढिलो भएको उनीहरुको गुनासो छ । चर्को घाम होस् या पानी, उनीहरु एकनास खटिन्छन् ।

एक महिला भन्छिन्, ‘सुरुमा त हामीलाई कामदार त हो भन्ने दृष्टिकोणबाट हेप्ने र थर्काउन खोज्थे । तर, पछिल्लो समय सुधार आएको छ ।’

त्यस्तै, शुभद्रा ढोजु भन्छिन्, ‘हामीलाई स्वास्थ्य बिमा पनि भएकाले काममा सुरक्षित महसुस हुन्छ ।’

भक्तपुरे महिला नै किन ?

भक्तपुरे महिला यतिबेला रानीपोखरीमा ल्याइएको कालो माटोलाई मसिनो बनाउन तल्लीन छन् ।

भक्तपुरको भाजुपोखरीमा पानी अडिने पोखरी निर्माण गरिसकेका महिलालाई रानीपोखरी निर्माणका लागि प्रयोग गरिएको रानीपोखरी पुनर्निर्माण उपभोक्ता समितिका सचिव रोशन तुलाधरले बताए ।

‘पुनर्निर्माण प्राधिकरणले अनुरोध गरेपछि दक्ष मानिएका भक्तपुरका दिदीबहिनीलाई रानीपोखरीको काममा सहभागी गराइएको हो,’ सचिव तुलाधरले भने ।

कालो माटो प्रयोग

पानी अडिने पोखरी निर्माण गर्न रानीपोखरीमा कालो माटो ल्याउन थालिएकाे छ । पानी सोस्न नदिने भएकोले कालो माटो प्रयोग गर्न लागिएको हो ।

कालो माटो प्रयोगबारे कृष्ण लागी भन्छिन्, ‘भुइँ सफा गरिसकेपछि माटो मुछेर पोखरीको भुइँ टाल्नुपर्छ । अरु माटोले पोखरीको पानी सोस्ने भएकोले कालो माटो प्रयोग गर्न लागिएको हो ।’ उनले रानीपोखरीमा भक्तपुर वा पनौतीबाट कालो माटो ल्याइएको बताइन् ।

त्यस्तै, सरिता पक्का भन्छिन्, ‘माटो मुछेर टाल्न निकै गाह्रो हुन्छ । तर, के गर्नु कमाएर छोराछोरी पाल्नुपर्छ । छोराछोरीका लागि गाह्रो सहनैपर्छ । श्रीमानको पनि कमाइ छैन । यहाँ साथीसँग हाँस्दै काम गर्न पाइन्छ । पीडा अलि कम लाग्छ ।’

बालुवा, सुर्की र चुना प्रयोग

रानीपोखरीको एक छेउमा रातो माटो राखिएको छ । कामदार महिला त्यसलाई सुर्की भन्छन् । सरस्वती भैल भन्छिन्, ‘भुइँ टाल्न कालो माटो प्रयोग गरिन्छ भने भित्ता टाल्न बालुवा, सुर्की र चुना प्रयोग गर्नुपर्छ । यसपछि पानी अड्याउन सकिन्छ ।’

कम्तीमा डेढ वर्ष लाग्छ

‘यो पोखरीपहिले नै पुनर्निर्माण हुनुपर्थ्याे । ढिलै भए पनि सुरु भएको छ । आउँदो तिहारसम्ममा पुनर्निर्माण होला भन्ने आशा छ,’ रानीपोखरी पुनर्निर्माण उपभोक्ता समिति कोषाध्यक्ष होमप्रसाद खड्गीले भने ।

पुनर्निर्माण प्राधिकरण र उपभोक्ता समितिले तिहारसम्म काम सक्ने बताए पनि कामदार महिला पत्याउँदैनन् । तिहारसम्म ५० प्रतिशत काम पनि नसकिने कामदारहरु बताउँछन् । रानीपोखरीको पुनर्निर्माण सक्न कम्तीमा पनि डेढ वर्ष लाग्ने उनीहरूको अनुमान छ ।

यसकारण सुरु भएन चार वर्षसम्म

भत्किएको ४ वर्षपछि रानीपोखरीको पुनर्निर्माण सुरु भएको छ । राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले २ माघ २०७३ मा रानीपोखरी पुनर्निर्माणका लागि शिलान्यास गरिन् । तर, रानीपोखरी पुनर्निर्माणले गति लिन सकेन । सुरुमा काठमाडौं महानगरपालिकाले पुनर्निर्माणका लागि जिम्मा पायोे । तर, पुनर्निर्माणको क्रममा क्रंक्रिट प्रयोग गरेपछि विवाद भयो ।

त्यसपछि महानगरपालिकालाई जिम्मेवारीबाट हटाइयो । गत साउनमा सेनालाई पुनर्निर्माणको जिम्मा दिने खबर सार्वजनिक भयो । त्यसको पनि विरोध भएपछि गत १४ माघमा मन्त्रिपरिषद् बैठकले रानीपोखरी र बालगोपालेश्वर मन्दिरको पुनर्निर्माणको जिम्मा पुनर्निर्माण प्राधिकरणलाई दिने निर्णय गरेको हो ।

विभिन्न विवादपश्चात् पुननिर्माण सुरु भएको रानीपोखरीको निर्माणमा अब विवाद नहुने रानीपोखरी उपभोक्ता समितिका सचिव रोशन तुलाधर बताउँछन् ।

परम्परागत शैली

राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणका अनुसार परम्परागत शैली, प्रविधि र निर्माण सामग्री प्रयोग गरेर प्रताप मल्लकालीन शैलीमा रानीपोखरीको पुनर्निर्माण हुनेछ । पोखरीको सिँढीमा बस्न ढुंगाको पेटी राखिनेछ ।

पोखरीको पानीका लागि पूर्वतर्फ एउटा बोरिङ व्यवस्था गर्ने र ठाउँठाउँमा अकासे पानी संकलन गर्ने संयन्त्र निर्माण गर्ने निर्णय भएको छ । पोखरीमा पानी अटुट राख्न मेलम्ची पाइप लाइनसँग जोड्ने प्रावधान पनि खुला राखिनेछ । पोखरीको माथिल्लो सतहमा केही मात्रामा माटो राखी हरियाली कायम गरिने तुलाधरले बताए ।

बजेट कति

पटक–पटक निर्माणका सम्बन्धमा विवादमा पर्दै आएको रानीपोखरीमा यसअघि नै करिब ४ करोडको लगानी खेर गएको छ । महानगरपालिकाले क्रंक्रिट प्रयोग गरी पर्खाल बनाएकाले विवाद भएको थियो ।

उपभोक्ता समितिका कोषाध्यक्ष होमप्रसाद खड्की भन्छन्, ‘महानगरपालिकाले ठूलो रकम खर्च गरिसकेकाले बनिसकेको पर्खाल भत्काउनुभन्दा त्यसको बाहिरपट्टि माटो लिपेर हुन्छ कि के गरेर हुन्छ, परम्परागत देखाउने कोसिस गरिन्छ ।’ रानीपोखरी पुनर्निर्माणका लागि साढे नौ करोड बजेट छुट्याइएको कोषाध्यक्ष खड्की बताउँछन् ।

सिंहदरबारमा माटो व्यवस्थापन

रानीपोखरीमा अहिले माटो फाल्ने र सम्याउने काम भइरहेको छ । खड्कीका अनुसार रानीपोखरीबाट अहिलेसम्म करिब ६ सय गाडी पुरानो माटो फालिएको र अझै ४ सय गाडी माटो फाल्नुपर्नेछ । रानीपोखरीबाट निकालिएको माटो सिंहदरबारको खाली जग्गामा व्यवस्थापन गरिएको छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, जेठ ६, २०७६ २१:३४