ओलीले किन खेल्दैछन् अयोध्या ‘कार्ड’ ?

A+ A A-

ठूलो हिंसा र लामो गलफतीपछि भारतको सर्वोच्च अदालतले २०१९ को अन्त्यमा बाबरी मस्जिद भएको स्थानमा राम मन्दिर निर्माण गर्ने फैसला गर्‍यो । सन् १९९२ मा हिन्दू अतिवादीहरूले बाबरी मस्जिद भत्काएका थिए । यो घटनालाई भारतमा हिन्दू दक्षिणपन्थी राजनीतिको उदय गराउने महत्त्वपूर्ण खुट्किलो मानिन्छ ।

त्यही पृष्ठभूमिबाट भारतमा हिन्दू दक्षिणपन्थी धारका नरेन्द्र मोदी प्रधानमन्त्री रहेको समयमा कम्युनिस्ट पृष्ठभूमिका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले अयोध्या भारतमा नभई नेपालमा भएको दाबी गरिरहेका छन् । जबकि भारतमा मोदीका अनुयायी र उनको दलका नेताहरूले सार्वजनिक रूपमै ‘मन्दिर वहीं बनेगा’ भन्दै कोकोहोलो मच्चाएका थिए ।

गत वर्ष २९ असारमा रामायणको नेपाली अनुवाद गर्ने कवि भानुभक्त आचार्यको जन्मोत्सवको छेको पारेर प्रधानमन्त्री ओलीले वीरगञ्जनजिकको ठोरी नै वास्तविक अयोध्या भएको दाबी गरिदिए । भारतले नक्कली अयोध्या खडा गरेर नेपालमाथि सांस्कृतिक अतिक्रमण गरेको आरोप लगाउनसम्म उनी पछि परेनन् ।

‘हामी अहिले पनि ठानिरहेका छौँ, हामीले भारतका राजकुमार रामलाई सीता दियौँ । हामीले भारतका होइन, अयोध्याका रामलाई सीता दिएका हौँ । अयोध्या भनेको वीरगञ्जभन्दा अलिकति पश्चिमपट्टिको गाउँ हो । अहिले (भारतमा) खडा गरिएको अयोध्या होइन,’ ओलीले भनेका थिए ।

उनको अयोध्यामोह यतिमै रोकिएन । भानुभक्ते टोपीमा सजिएका ओलीले अयोध्या नेपालमै रहेको पुष्टि गर्ने अभिप्रायसहित भने, ‘यहाँको जनकपुर वहाँको अयोध्या हुन्थ्यो भने कहाँ छोरीको बिहे गर्न खोज्या छ ? कल्ले के गर्‍या छ ? त्यस बेलाको जमानामा न टेलिफोन, न मोबाइल ! कताबाट थाहा होस् ? थाहा हुन पनि सम्भव थिएन ।’

प्रधानमन्त्री ओलीले अयोध्या नेपालमै रहेको र रामको जन्म नेपालमै भएको दाबी गरेपछि भारतीय सञ्चारमाध्यममा उनको खुबै आलोचना भयो । अयोध्यामा राममन्दिर बनाई छाड्ने अड्डी कसेको भारतीय जनता पार्टीका राष्ट्रिय प्रवक्ता विजय शोनक शास्त्रीले नै ओलीको भनाइको निन्दा गरे ।

ओलीको बोलीको उनकै पार्टीभित्र पनि आलोचना भएको थियो । ओलीको बोलीपछि नेता बामदेव गौतमले सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा लेखेका थिए, ‘राम जन्मभूमिका सम्बन्धमा प्रधानमन्त्रीले दिनुभएको मन्तव्यबाट जुन राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय विवाद उत्पन्न गरेको छ, त्यसको व्यापकतालाई ध्यानमा राख्दै उहाँले आफ्नो मन्तव्य फिर्ता लिँदै जनतासमक्ष आत्मालोचना गर्नु म उपयुक्त ठान्दछु ।’

तर, प्रधानमन्त्री ओलीले आफ्नो बोली फिर्ता लिएनन् । बरु उनको बोलीले भारत चिढिएको ठानेपछि कूटनीतिक क्षति कम गर्ने मनसायसहित ३० असारमा परराष्ट्र मन्त्रालयले विज्ञप्ति जारी गर्नुपर्‍यो । भारतको बिहारमा भएको अयोध्या नै रामको वास्तविक जन्मभूमि भएको र प्रधानमन्त्री अभिव्यक्ति राजनीतिक नभएको भन्दै परराष्ट्र मन्त्रालयले ओलीको बोलीको बचाउ गर्‍यो ।

भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको २८ वैशाख २०७५ मा भएको जनकपुर भ्रमणका क्रममा ओली र मोदीले संयुक्त रूपमा रामायण सर्किट उद्घाटन गरेका थिए । दुवै मुलुकका प्रधानमन्त्री रामजानकी विवाह उत्सवमा सहभागी भएका थिए । अयोध्या-जनकपुर बस सेवा सञ्चालन गरेको तथ्य प्रस्तुत गर्दै मन्त्रालयले अयोध्या भारतमै रहेको बताएको थियो ।

तैपनि, ओलीले आफ्नो बोली फिर्ता लिएनन् । विवाद चर्किंदै गएपछि उनले उल्टै माडी क्षेत्रमा राम, सीता, लक्ष्मण र हनुमानको ठूलो मूर्ति स्थापना गर्ने उद्घोष गरे । २३ साउनमा माडी नगरपालिकाका जनप्रतिनिधिलाई बालुवाटार बोलाएर ओलीले त्यस क्षेत्रमा बृहत् धार्मिक मेला लगाउन निर्देशन दिए ।

ओलीको अभिव्यक्तिको राजनीतिक वृत्तमा मात्र होइन, धार्मिक वृत्तमा पनि चर्को आलोचना भयो । भारतका हिन्दू साधु-सन्त मात्र होइन, नेपालकै हिन्दू साधुसन्तले पनि आन्दोलन गरे । ओलीको अभिव्यक्ति लगत्तै जनकपुरमा हिन्दू साधुले ओलीको बोलीको विरोध गर्दै आन्दोलनसमेत गरेका थिए ।

स्थानीय सरकारलाई अयोध्या क्षेत्र बनाउन निर्देशन दिएका प्रधानमन्त्री ओलीले आफ्नै खर्चमा राम, सीता, हनुमान, लक्ष्मणको मूर्ति निर्माण गर्न लगाए । मूर्ति तयार भएर बालुवाटार ल्याइसकेपछि उनले माडीका जनप्रतिनिधिलाई काठमाडौं बोलाएर मूर्ति देखाएका थिए ।

तिनै मूर्ति रामनवमीको अघिल्लो दिन मंगलबार पूजा गरी लावालस्करसहित माडी पठाएका छन् । मूर्ति राखिने क्षेत्र माडी नगरपालिकाका मेयर ठाकुरप्रसाद ढकालका अनुसार काठमाडौंबाट पठाइएका मूर्ति आज मात्र ती मूर्ति माडी पुर्‍याइनेछ ।

३ फागुन २०७४ मा प्रधानमन्त्रीको शपथ लिँदासमेत ईश्वर नसम्झिएका ओली पछिल्लो समय ईश्वरमा शरणागत भएका छन् । ९ वैशाख २०७५ मा लेनिन जयन्ती मनाउँदै गर्दा कार्ल मार्क्स नै ईश्वर भएको दाबी गरेका थिए, ओलीले ।

वैज्ञानिक अल्बर्ट आइन्सटाइनको नाम लिँदै उनले भनेका थिए, ‘महान वैज्ञानिक अल्बर्ट आइन्सटाइनले समेत कार्ल मार्क्सलाई ईश्वर भनेका थिए । ईश्वर छैनन्, तर कसैले यदि ईश्वर छ भन्छ भने कार्ल मार्क्सलाई भने हुन्छ ।’

मार्क्सलाई ईश्वरका रूपमा व्याख्या गर्दै उनले अगाडि भनेका थिए, ‘पुरानो ईश्वरले न्यायोचित काम नगरेकाले शोषित, पीडित जनताका लागि काम गर्ने मार्क्सलाई ईश्वर मान्न सकिन्छ ।’

आफूलाई धर्म निरपेक्षताको जगमा उभिएको जनताको बहुदलीय जनवाद (जबज) को व्याख्याता भन्दै आएका ओलीले माडीमा अयोध्या भएको दाबी गरेपछि १२ माघमा पशुपतिनाथ मन्दिरमा पुगेर पूजा आराधनासमेत गरे ।

राजनीतिक अवस्था आफ्नो प्रतिकूल भएका बेला पशुपतिनाथको शरणागत हुन गएका ओलीले पशुपतिमा सुनको जलहरी चढाए । त्यसो त उनी पशुपति गएको पहिलोपटक भने होइन । पहिलो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा २४ असोज २०७२ मा पनि उनी पशुपति दर्शनमा पुगेका थिए ।

पशुपति गएको पाँच दिनपछि चितवन पुगेका ओलीले त्यही क्षेत्रबाट निर्वाचित पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’माथि कटाक्ष गरे । राष्ट्रवादी छविको उपमा दिँदै उनले प्रचण्डमाथि ब्यंग्यवाण चलाए, ‘त्यही निर्वाचन क्षेत्रबाट छानिएका सांसद अयोध्यापुरीमा राम मन्दिर बनाउने कुरा गर्न किन सक्नुहुन्न ? कसका डरले नसकेको हो ? बडो सक्कली राष्ट्रवादी भएर हिँड्नुहुन्छ । मयूरको प्वाँख लाउँदैमा अर्को चरो मयूर हुँदैन ।’

माडीलाई अयोध्यापुरी बनाउने संकल्प लिएका ओलीको पदचाप पछ्याए, प्रचण्डले पनि । ५ वैशाखमा चितवनको माडी पुगेर उनले माडी नै अयोध्या भएको प्रमाणित गर्न लागिपर्ने वाचा गरे ।

‘माडीको अयोध्याधामलाई रामजन्मभूमि भनेर प्रमाणित गर्न अब म निरन्तर लाग्नेछु,’ ओलीको धार्मिक बिँडो थाम्दै प्रचण्डले भने, ‘यहाँको निर्वाचित जनप्रतिनिधिको नाताले पनि अयोध्या नै रामजन्मभूमि हो भनेर प्रमाणित गर्न म लाग्नेछु ।’

ओली, प्रचण्डले माडीलाई रामायणमा वर्णन गरिएका पात्र रामको जन्मभूमि प्रमाणित गराइछाड्ने दाबी गरिरहँदा पुरातत्त्वविद्को मत भने फरक छ । पुरातत्त्वविद् बसन्त महर्जनका अनुसार आर्कियोलोजीको संसारमा रामायणकालीन प्रमाण अहिलेसम्म कतै भेटिएको छैन । रामको नाममा हिंसा नै हुने भारतमा समेत रामायणकालीन र राम जन्मिएको कुनै प्रमाण नभेटिएको उनले बताए ।

‘राम, रामायणबारेमा अहिले जे जति बोलिन्छ, ती सबै आस्था र विश्वासका आधारमा मात्र बोलिएका कुरा हुन्,’ उनले भने । प्रधानमन्त्री ओलीले आफ्नो आस्था र राजनीतिक फाइदाका लागि माडी नै अयोध्या भनेर बोलेको ठान्छन् उनी ।

प्रधानमन्त्री ओलीले राजनीतिक संकट चुलिएको समयमा अयोध्या भारतमा नभई नेपालमा रहेको दाबी गरेका थिए । कालापानी, लिम्पियाधुरा लगायतका क्षेत्र समेटेर २६ वैशाखमा नेपालको नयाँ नक्सा जारी गरेपछि भारत नेपालसँग रुष्ट भएको थियो । यता उनकै आफ्नो दल साबिक नेकपाभित्र पनि उनी एक्लिएका थिए । त्यही सेरोफेरोमा उनले भारतलाई चिढ्याउँदै राष्ट्रवादी देखिने र आफूलाई जनप्रिय देखाउने गरी अयोध्या दाबी गरेको ठान्छन्, राजनीतिक विश्लेषक उज्ज्वल प्रसाईंं ।

पुरातात्त्विक अध्ययनबाट प्रमाणित नभएसम्म कसैले गरेको दाबीलाई आधार मान्न नसकिने बताउँछन् महर्जन । ‘पुरातात्त्विक अध्ययनबाट लाखौँ वर्ष पुरानो कुरा पनि प्रमाणित हुन्छ । तर, प्रमाणित हुनका लागि केही प्रमाण त हुनु पर्‍यो नि,’ रामायणमा वर्णन गरिएका कुनै पनि पात्र र स्थानको प्रमाण नभेटिएको बताउँदै महर्जनले भने ।

बिनाप्रमाणको दाबीले पुरातात्त्विक अध्येतालाई अलमल्याउने बताउँछन् उनी । ‘यस्ता वाहियात दाबी र हल्लाले पुरातात्त्विक अध्येता र अनुसन्धानकर्तालाई अलमल्याउने र डिस्टर्ब मात्र गर्छ ।’

अयोध्या भनेर दाबी गरिएको क्षेत्र माडी नगरपालिकाका मेयर ठाकुरप्रसाद ढकाल भने अयोध्याको प्रमाणिकताभन्दा बढी आफ्नो क्षेत्रमा विकास हुने भयो भन्नेमा खुसी देखिन्छन् । ‘प्रमाणित होला/नहोला, त्यो अनुसन्धान गर्नेहरूको काम हो,’ उनी भन्छन्, ‘अहिलेलाई हाम्रो क्षेत्रमा थोरै भए पनि अयोध्याको नाममा विकास भइरहेको छ ।’

अयोध्याको राजनीतिक र कूटनीतिक तरंगसँग आफूलाई सरोकार नभएको बताउँदै उनले भने, ‘छोटी मुह बडी बात,’ भन्याजस्तै म त नगरपालिका प्रमुख मात्र हुँ । यसको प्रभाव र असर त प्रधानमन्त्रीज्यूले नै बुझ्नुहोला ।’

अयोध्या र राम जन्मभूमिका नाममा आफ्नो क्षेत्रको विकास हुनु नै ठूलो कुरा ठान्छन् मेयर ढकाल । ‘पर्यटकीय हिसाबले विकास हुन्छ । फाइदा त हामीलाई छ नि,’ उनी भन्छन्, ‘यसैका नाममा पूर्वाधार बन्छन् । पर्यटक बढ्छन् भने घाटा के छ र ?’

‘यसको राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीति, राजनीतिमा के हुन्छ, त्यो त प्रधामन्त्रीज्यूले भन्नुहोला । मैले त यहाँ हामीलाई हुने फाइदा मात्र देखेको हुँ,’ मेयर ढकालले भने ।

राजनीतिक विश्लेषकहरू भने ओलीको अयोध्या कार्ड संकटको समयमा चर्चामा आउने ओली रणनीति भएको बताउँछन् । आफ्नो पहिलो कार्यकालमा भारतको कट्टर विरोधी देखिएका ओली दोस्रो कार्यकालसम्म आइपुग्दा दक्षिणपन्थी मोदीको सिको गर्ने भइसकेको उनीहरूको टिप्पणी छ । ओलीले भारतका हिन्दूवादीलाई रिझाउन नेपालमा पनि हिन्दू जमात छ भनेर देखाउन खोजे पनि अयोध्या कार्डले भारत झन् चिढिएको छ ।

अयोध्या नेपालमै भएको दाबी गरेर सार्वजनिक वृत्तमा हलचल ल्याएका ओलीले भारतको जी न्युज टेलिभिजनलाई दिएको एक अन्तर्वार्तामा भने, ‘अयोध्यासम्बन्धी आफूले दाबी गरेको नभई बहसमा ल्याउन खोजेको मात्र’ भन्दै प्रश्न पन्छाएका थिए ।

धर्मनिरपेक्षता र संघीयताजस्ता परिवर्तनसँग बेखुस ओली नेपालभित्रकै हिन्दू रुझान भएकाहरूलाई पनि खुसी पार्न खोजिरहेका छन् । ‘ओलीले पहिला पनि दक्षिणपन्थीसँग अलाइन्स बनाएकै हुन् । यस्तै कामले अझै पनि बनाउन सक्छन्,’ विश्लेषक प्रसाईंं भन्छन्, ‘अर्कोतर्फ उनी नेपालमा हिन्दू मात्र छैनन् भन्ने विचारलाई निस्तेज पार्न पनि चाहन्छन् ।’

नागरिकका खास समस्याबाट सञ्चारमाध्यम र नागरिकको ध्यान मोड्न पनि ओलीले अयोध्या कार्ड फालेको हुन सक्ने अनुमान लगाउँछन् विश्लेषक प्रसाईं । ‘उनी यस्ता तमासा रचिरहन्छन् । त्यसैको माध्यमबाट मानिसको ध्यान खिचिरहन्छन् । अयोध्या कार्ड पनि त्यस्तै तमासा हो,’ प्रसाईंले भने ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख ८, २०७८ ११:३८