पनौतीका सूर्य र उनको मेरो घाम

A+ A A-

स्वच्छन्दता, क्रान्ति र सरलताको सिँचाइबाट उम्रेको वृक्षको नाम हो, सूर्य लोकाजू । तिनै सूर्य विकृतिका लागि ज्लालामुखी, क्रान्तिका लागि जेठको घाम र पाठक वर्गका लागि पुस–माघको न्यानो बनेका छन् ।

एउटा भनाइ छ, ‘सूर्य पूर्वबाट उदाउँछ, पश्चिममा अस्ताउँछ ।’ सूर्य लोकजू काभ्रेको पनौतीबाट उदाए अनि संसारभर फैलिए, मातृत्व, राष्ट्रिय प्रेम, सांस्कृतिक चेतना र समाज सुधारको चाहना बोकेर । उनले गरेका कामलाई नाप्ने हो भने उमेरभन्दा कामको पल्ला भारी छ । सरल र सम्प्रेष्य बनेर पाठकलाई कवितामा भुलाउन सक्नु नै सूर्य हुनुको वास्तविकता हो ।

कविता, हाइकु र मुक्तक लेखनको कलमलाई घोडाको दौडमा दौडाउन सक्नु नै उनको मौलिक विशेषता हो । ‘फूल’ शीर्षकको कविता लेखनबाट अगाडि बढेको उनको काव्यिक यात्रा मखमली फूलझंै फुलिरहेको छ, रंगी विरंगी स्वरूपमा । कहिलेकाहीँ आकाशको सूर्यमा धमिलो बादलले छेक्न सक्ला । तर, उनको साहित्य सिर्जनामा कदापि छेक्नेछैन ।

भनिन्छ, जून उज्यालोको प्रतीक हो । कविले घामलाई क्रान्तिका रूपमा लिएका छन् । जसरी रातमा जूनले सबैलाई सचेत बनाउँछ, त्यसरी नै लोकोजूका कविता तिनै अन्धकारलाई हटाएर थोरै भए पनि जून बनेर आएका छन् । लोकोजूभित्र आशावादी जीवनदृष्टि र सकारात्मक चेतना पाइन्छ । नेपालको राजनीतिक परिपाटीमा यतिखेर अन्धकार नै अन्धकार छाएको छ ।

नेताका अन्धभक्त कार्यकर्ताको रूप, रङ र ढाँचा सकारात्मक बन्न सकेको छैन । राजनीतिक सुधार देखिँदैन । तर, त्यसकै पछि हनुमानभक्त भएर लाग्ने तमाम कार्यकर्ताप्रति यसरी भावना व्यक्त गर्दै छन् :

मालिक
हामीलाई बोक भन्नुस्
हामी बोक्छौँ
कसैलाई गएर ठोक भन्नुस्
गएर हामी ठोक्छौँ
देश बने पनि नबने पनि
आफू बन्नुपर्ने मन्त्र घोक भन्नुस्
हामी घोक्छौँ
विपक्षीलाई गएर टोक भन्नुभयो भने पनि
इमानदार भएर मान्छाैं र टोक्छौँ।

(मेरो हजुर)

सूर्यका कविता सूर्य जतिकै सशक्त छन् भन्ने कुरामा दुई मत नहोला । रिमालले झैं घामलाई क्रान्तिको प्रतीकको रूपमा प्रस्तुत गरेका छन् । एक दिन घाम क्रान्ति र शान्ति दुवै बनेर आउने अनि अँध्यारोलाई समाप्त पार्ने जीवनदृष्टि यसरी व्यक्त गरेका छन् :

मेरो घाम
हिमालमाथि चुम्बन छर्छ
र
राज्य चलाउँछ बुद्धहरुको
अनि
शान्ति फक्रनेछ
लालीगुराँस बनेर
लालिगुराँस क्रान्ति हो
मेरो घाम पनि क्रान्ति हो
यसले
अन्धकारमाथि प्रहार गर्छ
अँध्यारोको संहार गर्छ
अनि
सबैलाई उज्यालो दिएर
चम्कन्छ मेरो घाम । (मेरो घाम)

विज्ञान र प्रविधिले धेरैलाई सुविधाभोगी पक्कै पनि बनायो । जीवनलाई सहजतातर्फ डो¥याएको अंश त देखिने पाटो मात्र हो । बदलिँदो समाजमा वृद्धवृद्धमाथि गरिने सदभाव, माया र ममतामा बिस्तारै ठेस लाग्दै छ । यसो भनाैं, हामी पाश्चत्य संस्कार र संस्कृतिलाई जस्ताको त्यस्तै टिपेर हर्षोल्लास मनाउने तरखरमा छौँ । पूूर्वीय संस्कार, संस्कृति र परम्परामा धमिरा लाग्दै छ । लोकाजूका कविताले तिनै धमिराले बनाएका दिवाल भत्काउन जोडतोडसाथ लागेका छन् । यतिबेला धेरै युवायुवती परिवार बिर्सिएर सहरको झिलीमिलीमा रमाउँदै छन् । उनी लेख्छन् ः
आज तिमी ठूलो भयौ
आफनै खुट्टामा उभिन सक्ने भयौ
सायद त्यसैले होला
तिमीले मेरो नाम
आफ्नो जीवनको फेसबुकबाट
डिलेट गरेछौ
भो तिमीलाई अप्ठ्यारो लाग्छ भने
मलाई बुबा नभन । (तिमीलाई लाज लाग्छ भने)

लोकाजू कवितामार्फत समाजसेवा गरेका छन् । बिम्बात्मक चेतना कवितामा उनी यसरी व्यक्त गर्छन् :
बेरेर कात्रो
मेरो सपनामाथि
एक हुल मान्छेजस्तै देखिने प्राणीहरु
मलामी जाँदै छन् । (आजको दिन )
ए सूर्य
पर्ख
तिमी आउन हतार नगर
मेरो धरती कुहिरोको घुम्टोभित्र
लजाइरहेकी छिन् । (पर्ख)

सूर्यप्रसाद लोकोजू पनौतीका होइन रहेछन् । घाम उदाउने विश्वका हरेक कुनाका रहेछन् भन्ने पुष्टि उनको ‘मेरो घाम’ कविता संग्रहले गर्दछ । लोकोजू मानवता र राष्ट्रवादी चेतना भाव राख्ने कवि हुन् । साहित्य सिर्जना र समाजसेवालाई समानान्तर रूपमा लैजान सक्ने अनेकौंमा एक छन् लाकोजू ।

नेपाली भाषा साहित्यमा लगातार कलम चलाएका सूर्यले साहित्यबाट विकृति, विसंगतिमाथि डढेलो लगाउने चेष्टा गरेका छन् ।
जसरी गोपालप्रसाद रिमालले घामलाई क्रान्तिका रूपमा लिएका छन्, त्यसरी नै सूर्यका कविताले चेतना, क्रान्ति, परिवर्तन र सुधारको बिगुल फुकेका छन् । यस कविता संग्रहले विविध विषयलाई उठाएको छ । कविता पढिरहँदा कतै देवकोटा, कतै रिमाल त कतै घिमिरेको झझल्को आउँछ । उनका कविताले बहकिएको पाठकको मनलाई खिच्न सक्छन्, राष्ट्रियता, प्रकृति, संस्कृति र सरलतामको भाव र बिम्बले ।
कवितामा मानवतावाद, सद्भाव र प्रेम बिम्बात्मक रुपमा चित्रित छ ।

लोकोजू नीलो घाम हुन्, जो न्यानो घाम बनेर पाठकको हृदयभित्र बास बस्न सक्छन् । उनका कविताले गाउँको परिवेशदेखि लिएर विश्व परिवेशलाई चित्रण गरेका छन् । शालीनता, सरलता, आशावादी चेतना, विसंगतिप्रतिको छेड, क्रान्ति र प्रेम केन्द्रीय विषय हुन् । उनका कविताले संस्कृतिमाथि यसरी व्यंग्य गर्छन् :

दिदी ! धेरै वर्ष बिते
तिम्रो मखमलीको मालाले
मलाई खोज्दै गरेको
सप्तरंगी टीकाले
मेरो बाटो हेर्दै गरेको । (तिहार लिएर)

संग्रहभित्र शृंगारिक भाव यसरी प्रस्तुत भएको छ :
म जहिले पनि
मनको खुसी पस्केर
बिहान बेलुका गाँस कुर्छु
आँखामा गुलाफ फुलाएर
बाटोभरि छर्छु र
हेर्छु तिम्रो बाटो । (म र तिमी)

साँच्चै नै उनका कवितामा राष्ट्रियता, सांस्कृतिक चेतना, विद्रोह, प्रकृति प्रेम, मानवता, शृंगारिकता जस्ता अनेकौं भाव प्रस्तुत भएको छ ।
नेपाली साहित्यको उचाइँतर्फ उनको कलमले कतिसम्म जानेछ भन्ने कुरा भविष्यले देखाउला । यिनका कविताहरु पठनीय अनि त्यति नै मननीय पनि छन् । कतै अस्तित्ववाद, विसंगतिवाद त कतै पूर्वदीप्ती शैली प्रयोगले कवितालाई एउटा उचाइँ दिएको छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ ४, २०७६ १७:५०