पक्षघातका शिकार पठाओ राइडर, जो यात्रुलाई निस्फिक्री सहर घुमाउँछन्

A+ A A-

ह्विलचेयरमा बसेका रघुनाथ बस्नेतले चियाको पहिलो चुस्की लिँदै भने, ‘कस्तो मिठो चिया बनाएकी !’

हामीलाई चिया दिएर फर्किँदै गरेकी संगीता रघुनाथको बोली सुनेर फनक्क फर्किइन् । टाउको छोपेको दोपट्टा (पछ्यौरी)को फेर दाँतले टोकेर उनले ओठबाट खस्नै आँटेको मुस्कान रोक्ने प्रयास गरिन् ।

भक्तपुर जगातीबाट करिब १ किलोमिटर दक्षिण लागेपछि सिपाडोल पुगिन्छ । भन्नु मात्र दक्षिण हो, कच्चीबाटो हुँदै उकालो जानुपर्छ । सूर्यविनायक नगरपालिका– ८ मा पर्ने सिपाडोलमा छ, रघुनाथ र संगीताको घर । भुइँतलासहित दुईतले यो घर उनीहरूले हालसालै बनाइसकेका हुन् ।

‘सबै रङ लगाउनै बाँकी छ,’ घरतिर देखाउँदै रघुनाथ भन्छन्, ‘अलिअलि ऋण पनि लागेको छ ।’

घर बनाएको जमिन उनको होइन । पुरानो घर भएको जमिन सडकले मासिदिएपछि वार्षिक ८ हजार रुपैयाँ तिर्ने सर्तमा डोलेश्वर महादेव गुठीको जमिनमा घर बनाएका हुन्, रघुनाथले ।

०७३ मा विवाह बन्धनमा जोडिएका रघुनाथ र संगीता दुवै फरक क्षमता (अपांग) भएका व्यक्ति हुन् । रघुनाथलाई पक्षघात छ र संगीतालाई पनि । यति मात्र कहाँ हो र ? रघुनाथको परिवारमा आमाबाहेक सबै पक्षघातका शिकार छन् । बुवा, भाइ, उनी स्वयं र श्रीमती, जम्मै । उनका दुवै गोडा चल्दैनन् । अहिले त पक्षघात फैलिएर बोली पनि लर्बराउन थालेको छ ।

तर पनि रघुनाथ स्कुटरमा यात्रु चढाएर निस्फिक्री सहर घुमाउँछन् । परिवारै पक्षघातले थलिएका उनी शारीरिक रूपमा अशक्त फुलटाइमर पाँच पठाओ राइडरमध्ये पर्ने पठाओ नेपालका क्षेत्रीय निर्देशक असिममानसिंह बस्नेतले बताए ।

उनको पठाओमा एकैछिनपछि यात्रा गरौँला । पहिले पठाओसम्म रघुनाथको यात्रा कसरी जोडियो त्यो जानौँ ।

रघुनाथलाई माथिल्लो तलासम्मै ह्विलचेयर पुग्नेगरी घर बनाउन मन थियो । ‘मन भएर मात्र हुँदैन रै'छ,’ रघुनाथ बाध्यता सुनाउँछन्, ‘पैसा पनि त चाहियो ।’

घरको माथिल्लो तला भाडा लगाएका छन् । शारीरिक रूपमा सबलभन्दा शारीरिक रूपमा अशक्त भएका व्यक्तिलाई बढी खर्च हुन्छ भन्छन् रघुनाथ ।

यत्तिकैमा चिया ल्याएको थाली भान्साकोठामा पुर्‍याएर फर्किइन्, संगीता । संगीतालाई देख्नेबित्तिकै रघुनाथले भने, ‘लभ म्यारिज नै हो हाम्रो ।’

‘छ्या त्यस्तो त होइन क्या !,’ संगीता लजाइन् । सिलाइ-कटाइको तालिम सिक्ने क्रममा संगीता र रघुनाथको भेट भएको रहेछ । ‘साथीहरूको कन्ट्याकबाट कुराकानी भयो, मन मिल्यो,’ छेउमै बसेकी संगीतालाई एक नजर लगाइवरी रघुनाथले भने, ‘जीवनमा सारथी हुनु भएको छ ।’

संगीता तैबिसेक हिड्न सक्छिन् । त्यसैले रघुनाथको ह्विलचेयर गुडाउन सघाउँछिन् । २४ वर्षे संगीता र ३० वर्षे रघुनाथको जोडी देखेर गाउँलेहरू पनि डाह गर्छन् । परिवारको जेठो सन्तान रघुनाथले विवाहपछि पढ्न पाएनन् । ‘ब्याचलरसम्म त पढेको हुँ । त्यसपछि विवाह गरेँ, परिवारको जिम्मेवारी आइपर्‍यो,’ रघुनाथले सुनाए ।

उमेरको सिँढी उक्लिँदै गएपछि रघुनाथको पक्षघात पनि बढ्यो । उनी सम्झन्छन्, ‘सानोमा त म खुट्टाको औँला मात्र टेकेर भए पनि हिड्थेँ ।’

उमेर बढ्दै गयो, खुट्टाका औँला चल्न छाडे । त्यसपछि क्रमशः दुवै गोडा चल्न छाडे । पक्षघातले अहिले उनको बोलीसम्म आक्रमण गरिसकेको छ । बोली सुस्त र लरबरिन थालेको छ ।

‘म मात्र किन यस्तो भएको होला ? भन्दै खुब पीर मान्थेँ,’ विगत सम्झिन्छन् उनी । तर, बनेपाको अपाङ्ग अस्पताल पुगेपछि उनले आफूजस्तै धेरै मानिस देखे ।

‘त्यसपछि भने हौसला आयो । मभन्दा पनि बढी अपाङ्गता भएका मानिस रहेछन्,’ रघुनाथको यो हौसला र ऊर्जा अहिलेसम्म उत्तिकै छ ।

शारीरिक रूपमा सशक्तको तुलनामा अशक्तको जीवन कष्टकर छ । तर, उनले सबैभन्दा बढ्ता कष्ट भने स्कुल पढ्ने समयमा भोगे ।

‘गाउँमा पाँच कक्षासम्मको मात्र स्कुल थियो,’ उनले सुनाए, ‘त्यसपछिको पढाइ गर्न जगाती गएर बस्नुपर्‍यो ।’ ती दिनमा उनलाई शौचालय जान, विद्यालय जान सधैँ कठिन भयो । त्यसपछि जाउलाखेल पढ्न गए । होस्टलमै बसे । शारीरिक अशक्त व्यक्तिलाई सार्वजनिक सवारी साधनमा भनेको समयमा नचढाइदिने भएकाले उनी घर आउन पनि डराए ।

एक दिन बिहानै जाउलाखेलको होस्टलबाट भक्तपुर दरबार स्क्वाएर घुम्न आए साथीहरूसित । साँझ ५ बजेसम्म होस्टल छिरिसक्नुपर्ने नियम थियो । ‘भक्तपुरबाट हामी ३ बजे सूर्यविनायक पुग्यौँ,’ उनी सम्झिन्छन्, ‘साँझ ५ बजेसम्म कुनै पनि गाडीले हामीलाई चढाउन मानेनन् । त्यसपछि ट्राफिकलाई भनेपछि एउटा गाढी चढ्न पाइयो ।’

शारीरिक रूपमा अशक्त व्यक्तिले सार्वजनिक सवारी, सार्वजनिक भवन, सार्वजनिक शौचालय र सडकमा यस्ता सास्ती पलपलमा भोग्नुपर्छ ।

‘स्मार्ट सिटी भन्छन् तर, हाम्रा लागि यो शहर सजिलो छैन,’ रघुनाथ दुःखेसो गर्छन्, ‘बसमा चढाउँदैनन् हामीलाई । हामीलाई त घरबाहिरै निस्कन नसक्ने अवस्था छ ।’

शारीरिक रूपमा अशक्त भएकै कारण आफूले सार्वजनिक सवारी चढ्न नपाएपछि उनले स्कुटर सिके । त्यसैले त उनी भन्छन्, ‘हामीलाई मौका दिनुपर्छ हामी पनि सकिहाल्छौँ नि !’ विश्व चर्चित वैज्ञानिक स्टफिन हकिङ्गको नाम लिँदै उनी भन्छन्, ‘मौका पाएकाहरूले ह्विलचेयरमै बसेर संसार हल्लाएका छन् । हामीले त्यति गर्न नसके पनि आफ्नो जीवन त सजिलै बाँच्न सक्छौँ नि ।’

स्कुटर सिकेपछि उनले २०६८ मा सवारी चालक अनुमतिपत्र लिए । तर, स्कुटर किन्न भने सजिलो थिएन । शारीरिक रूपमा अशक्त भएका व्यक्तिले चलाउने स्कुटरमा दुई पांग्रा थप जोड्नुपर्छ । सरकारले स्कुटरका लागि भन्सार छुट दिए पनि स्थानीय तह, जिल्ला प्रशासन कार्यालयको सिफारिस बोकेर शारीरिक रूपमा व्यक्ति स्कुटर लिन नाकामै पुग्नुपर्छ ।

यही प्रक्रियामार्फत् चैत २०७३ मा उनले स्कुटर किने र त्यसमा दुईवटा पांग्रा थपेर चारपांग्रे बनाए । अहिले रघुनाथकी श्रीमती संगीता र उनका भाइ पनि स्कुटर चलाउँछन् ।

‘संगीता घरमै पसल चलाउनुहुन्छ । यसो यताउता जान सजिलो हुन्छ भनेर उहाँले पनि स्कुटर चलाउनुहुन्छ’ उनी भन्छन् ।

स्कुटर किनिसकेपछि दिनभर बेकारी बस्नु निको लागेन रघुनाथलाई । ‘भाइ पढ्छ, उहाँ (श्रीमती) घर र दोकान सम्हाल्नुहुन्छ । मलाई भने बेरोजगार भएर बस्न मन लागेन,’ रघुनाथले भने । त्यसपछि हो उनी पठाओमा जोडिएर यात्रु बोकेर गुड्न थालेको । उनले आफू मात्र होइन श्रीमती र भाइलाई पनि पठाओमा जोडिन लगाए ।

परिवारका तीन जना पठाओमा जोडिए पनि रघुनाथ मात्रै सेवामा हाजिर हुन्छन् । सिपाडोलबाट बिहानै ८ बजे निस्कन्छन्, उनी ।

यसरी दिनभर पठाओ चलाउँदा उनी १२ सयदेखि १५ सय आर्जन गर्छन् । कहिलेकाहीँ रघुनाथ घर आइपुग्न ढिला हुन्छ । अक्सर राति ८ बजे घर पुग्छन् ।

‘कहिलेकाहीँ चाहिँ १० बज्छ । ढिला भएमा श्रीमतीले फोन गरेर कराउनुहुन्छ,’ यति भनेर रघुनाथ संगीतातिर हेरेर फिस्स हाँसे ।

‘अनि चिन्ता लाग्दैन त,’ छेउमै बसेकी संगीता बोलिन्, ‘यस्तो खाल्डाखुल्डी बाटो छ ।’ शारीरिक रूपमा अशक्त भएकाहरूका लागि चिन्ता गर्ने विषयको कमी छैन । हाम्रा संरचना अझै अपाङ्गमैत्री छैनन् । ‘ट्वाइलेट लाग्छ, भोक लाग्छ भन्या ठाउँमा छिर्न पाइँदैन,’ रघुनाथसँग अफ्ठेराका यस्ता सूची कति छन्, कति, ‘रोड पनि त्यस्तै अफ्ठेरो छन् ।’

अनि चिन्ता लाग्छ ।

तर, यी सब चिन्ता त्यतिखेर बिलाउँछन्, जतिखेर आफ्नो स्कुटरमा चढ्नेले जीवनको अविस्मरणीय यात्रा मान्दै उनीसँग सेल्फी खिचेर लैजान्छन् ।

‘कतिपय त आश्चर्य पनि मान्छन्,’ रघुनाथ सन्तोषको श्वास लिन्छन्, ‘धेरैले चाहिँ मलाई डाढस नै दिन्छन् । सुरक्षित गन्तव्यमा पुर्‍याएकोमा दंग पर्छन् ।’

पठाओको आम्दानीले घर खर्च चलेकै छ । ‘पक्षघात बढ्दै गएको छ, जतिञ्जेल सक्छु चलाउने हो,’ रघुनाथ भन्छन् । चिन्ता, पीर र अफ्ठ्यारोबीच अहिले राघुनाथको आर्जनको मुख्य स्रोत नै पठाओ हो ।

‘आफूले सोचेको जस्तो त सधैँ कहाँ हुन्छ र ?’ रघुनाथ थप्छन्, ‘जे छ त्यसैमा चित्त बुझाउने त हो ।’ तर, विकल्प पनि त के नै हुन्छ र ?

सन् २०२० मा सार्वजनिक भएको ‘कामयाब’ सिनेमामा बृद्ध अभिनेताको भूमिकामा देखिएका सञ्जय मिश्र फिल्ममा भन्छन, ‘बस्, इन्जोइङ लाइफ, और अप्सन क्या है ।’

शिलापत्रसँगको कुराकानीमा थोरै बोलेकी संगीता चाहिँ ह्विलचेयर बास्केटबल खेलाडी हुन् । अनि नृत्यागंना पनि । नृत्यागंनाको प्रमाणपत्र त उनले पसलमै झुण्ड्याएकी छन् ।

‘अचेल सबै साथीहरू बिहे गरेर कता गए कता । बास्केटबल टिम नै छैन,’ उनले छोटो प्रतिक्रिया दिइन् । रघुनाथ र संगीता दुवैजना एउटै टिममा रहेर पनि बास्कटेबल खेल्थे । तर, अहिले खेल्दैनन् ।

‘परिवार भयो, जिम्मेवारी बढ्यो साथीहरू छुटे,’ रघुनाथले भने ।

टाउकोमा बेरेको दोपट्टाको फेर मास्तिर पन्छाउँदै संगीताले रघुनाथको कुरामा सहमति जनाइन् ‘मान्छेको लेखान्त हो, सधैँ एउटै हुँदैन ।’

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख १, २०७८ १६:१५