मैले याे सालभरि सुनेकामध्ये मन छुने पोडकास्ट र सिनेमा (सूचीसहित)

A+ A A-

मैले नियमितजसो हेर्ने युट्युब च्यानलहरूको संख्या आधा दर्जन हाराहारी छ । तर, सुन्न थालेको एकाध वर्षमै मैले नियमितजस्तो सुन्ने पोडकास्ट ‘स्टेसन’हरूको संख्या ६२ पुगेछ । त्यसमध्ये पनि ‘द अडियो ब्राउजर’ नामक पोडकास्टमा ‘द ब्राउजर न्युजलेटर’का तर्फबाट ‘क्युरेट’ गरिएका पचासौँ पोडकास्टका अंकहरू आउँछन् । त्यस हिसाबले सयभन्दा बढी किसिमका पोडकास्टहरू सरल रूपमा मेरो पहुँचमा छन् ।

त्यसैले होला, बितेको वर्षमा आफूले सुनेका वा हेरेका उत्कृष्ट सामग्रीहरू खोज्दा मैले पोडकास्ट १० वटा भेटेँ, अनि युट्युबमा उपलब्ध सिनेमाहरू जम्मा दुई । तीमध्ये एउटा सत्यजित रेको सन् १९९१ मा बनेको कथानक चलचित्र हो भने अर्को दुई नेपाली निर्देशकका वृत्तचित्र । एउटा फिल्म फेस्टिभलमा हेरेका तीन सिनेमा (दुई वृत्तचित्र र एउटा छोटो फिल्म)सहित यो वर्ष मेरो मनलाई झकझक्याएका पाँच सिनेमाको सूची यहाँ राखेको छु ।

पोडकास्टको विचित्र संसार

पश्चिमा देशहरूमा बच्चाहरूलाई सुत्नुअगाडि कथा सुनाउने संस्कृति छ । म उता कहिल्यै नगए पनि उताबाट आउने आख्यान र गैरआख्यान सबैले त्यसको पुष्टि गर्छन् । हामी आफू पनि बाजेबज्यै र बाआमाका मुखबाट दन्त्यकथाहरू सुनेर हुर्केका हौँ । तर, हाम्रा छोराछोरीहरू कार्टुन र ‘सोप ओपेरा’ हेरेर अनि मोबाइलमा गेम खेलेर हुर्किरहेका छन् ।

सुन्ने कथाको सट्टा एकैसाथ सुन्ने र हेर्ने कथाहरू उनीहरूसँग छँदै छन्, त्यसैले उनीहरूको मानसिक विकास झन् राम्रो होला, हामी धेरै अभिभावक यस्तै सोच्छौँ । तर, सुन्ने कथा र हेर्ने-सुन्ने कथामा केही समानता र भिन्नता छन् ।

समानताः दुवैमा व्यापक रचनात्मकता र कल्पनाशीलताको प्रयोग भएको हुन्छ । भिन्नताः भिडियो सामग्रीहरूमा तिनलाई बनाउनेहरू कल्पनाशील हुन्छन्, दन्त्यकथामा भन्ने र सुन्ने दुवै कल्पनाशील हुन्छन् । जबसम्म बच्चाले आफ्नो कल्पना मिसाउँदैन, तबसम्म सुन्ने कथामा रस नै आउँदैन । बच्चा कथामा डुब्यो भने सम्झनोस्, कथाकार र बच्चाका कल्पनाका संसारहरू पाइलामा पाइला मिलाएर सँगै हिँड्दै छन् ।

नेपालमा बच्चाहरूलाई कथा सुनाउने चलन हराउँदै जानुको मुख्य कारण मेरो विचारमा यस्तो छः हामी वयस्कहरू आफैँले सञ्चार र साहित्यका श्रव्य माध्यमको महत्त्व बुझेका छैनौँ । जबसम्म हामी आफैँ समाचार वा मनोरञ्जन भनेकै टेलिभिजन वा सामाजिक सञ्जालमा आउने भिडियो हो भन्ने बुझ्छौँ, तबसम्म हाम्रा बालबालिकाहरू पनि सुन्ने सामग्रीहरूको अथाह सागरबाट वञ्चित भइरहनेछन् ।

त्यसैले हामी वयस्कहरूमा पोडकास्ट अर्थात् अनलाइन रेडियो सुन्ने बानी बसोस् भन्ने कामना गर्दै मैले यस वर्ष सुनेका त्यस्ता सामग्रीहरूमध्ये मलाई उत्कृष्ट लागेका केहीलाई यहाँ प्रस्तुत गरेको छु । नेपालमा पोडकास्टिङ शिशु अवस्थामा रहेकाले यहाँ सूचीकृत एउटाबाहेक बाँकी सबै अंग्रेजी भाषामा विदेशी मानिसहरूले बनाएका पोडकास्ट छन् । यद्यपि, संसारभर सबैतिरका मानिसहरूका धेरै एजेण्डा साझा भएकाले र मानिसका भावनाहरूको भाषा एउटै हुने हुँदा अंग्रेजीमा सामान्य पकड छ भने यी कथा र सामग्रीहरूसँग तपाईंले आत्मीय संवाद गर्न सक्नुहुनेछ ।

विषयवस्तुका हिसाबले सुरुका चार पोडकास्ट वातावरण र जलवायु परिवर्तनसित सम्बन्धित छन् भने बाँकी मिश्रित विषयवस्तुमा आधारित छन् ।

१. पोडकास्टः द लास्ट अर्काइभ, अंकः फर द बर्ड्स, प्रस्तोताः जिल लेपोर, न्यूयोर्कर्

इतिहासकार जिल लेपोरको ‘फर द बर्ड्स’ चरालाई केन्द्रमा राखेर भनिएको मानिस जातिले गर्दै आएको पर्यावरण विनाशको इतिहास हो । २०औँ शताब्दीका सर्वाधिक प्रभावशाली लेखकमध्ये एक राचेल कार्सनको जीवन र कामलाई समेत समेटिएको यो पोडकास्टमा कुनै बेला करोडौंको संख्यामा रहेको एकखाले परेवा लोप भएको हृदयविदारक कथा समेटिएको छ ।

२. पोडकास्टः हाउ टु सेभ अ प्लानेट, अंकः ‘द ग्रिन वे भ ’ र ‘इफ मियामी विल बी अण्डरवाटर, ह्वाइ इज कस्न्ट्रक्सन बुमिङ ?’, प्रस्तोताः एलेक्स ब्लुम्बर्ग र डा आयना एलिजाबेथ जोहन्सन

‘हाउ टु सेभ अ प्लानेट’ यस्तो पोडकास्ट हो, जहाँ एक पोडकास्टर र एक वैज्ञानिक मिलेर जलवायु संकटका अनेक आयामबारे सबैले बुझ्ने भाषामा कुरा गर्छन् । त्यस क्रममा यी विषयमा रहेका अनेक भ्रमहरू चिर्छन् । अनि त्यो संकट रोक्न के गर्न सकिन्छ भन्ने सानादेखि ठूला कामहरूबारे बताउँछन् । त्यसका दुई प्रतिनिधि अंकहरू मैले यहाँ समेटेको छु । पर्यावरण र जलवायु संकटबारे चासो र चिन्ता हुनेहरूले यो पोडकास्टका कुनै अंक नछाडी सुन्दा पनि झिँजो लाग्ने छैन ।

३. पोडकास्टः द रिथ लेक्चर्स २०२० (मार्क कार्ने), अंकः १-४ (फ्रम मोरल टु मार्केट सेन्टिमेन्ट्स, फ्रम क्रेडिट क्राइसिस टु रेजिलियन्स, फ्रम कोभिड टु रेनासाँ र फ्रम क्लाइमेट क्राइसिस टु रियल प्रोस्परिटी), प्रस्ताेताः बीबीसी रेडियाे फाेर

बैंक अफ इङ्ल्याण्डका गभर्नर मार्क कार्नेले २०२० मा दिएका बीबीसी रिथ लेक्चरहरू पनि पोडकास्टमा उपलब्ध छन् । पुँजीवादीहरूले कसरी आदम स्मिथको शिक्षालाई आंशिक रूपमा मात्रै ग्रहण गरे र अनावश्यक रूपमा आर्थिक असमानता चुलियो भन्नेबाट कुरा सुरु गरेर चौथो लेक्चरसम्म आउँदा उनले कोभिड र जलवायु संकटसम्मको हाम्रो यात्राबारे गजबको चित्र खिच्छन् । अनि ती संकटहरूबाट बाहिर निस्कने मार्गचित्र पनि प्रस्तुत गर्छन् । सरल भाषामा खँदिला कुरा भएका यी लेक्चर अर्थशास्त्रमा चासो हुनेदेखि मानिस जातिको भविष्यबारे चिन्ता हुने सबैका लागि सान्दर्भिक छन् । अहिलेको विश्व व्यवस्थाप्रति तपाईंको चित्त बुझेको छैन तर केमा चित्त नबुझेको भन्न पनि गाह्रो छ भने कार्नेले यी लेक्चरमार्फत् तपाईंको अनिश्चय मेटाइदिनेछन् ।

४. पोडकास्टः द अडियो लङ रिड, अंकः ‘आवर सोल्स आर डेडः हाउ आइ सर्भाइभ्ड द चाइनिज रिएजुकेसन क्याम्प फर उइगर्स’ र ‘ह्वाइ सिलिकन भ्याली बिलियनियर्स आर प्रेपिङ फर द अपोक्यालिप्स इन न्युजील्याण्ड’, प्रस्तोताः द गार्डियन

द गार्डियन पत्रिकाका झण्डै दुई दर्जन पोडकास्टमध्ये ‘द अडियो लङ रिड’ सुरुतिर मैले सबैभन्दा बढी सुन्ने पोडकास्टमा पर्थ्याे । तर, पछि गएर ‘सब्स्क्राइब’ गरेका पोडकास्टहरूको संख्या निकै बढेपछि म छानेर मात्रै त्यसका अंकहरू सुन्छु । बितेका वर्षहरूमा सुनेका यसका अंकहरूमध्ये चीनको तात्कालिक इतिहास समेटेको ‘ह्युमन इम्पल्सेज रन रियोट’ अझै मेरो मनमा ताजै छ । यस वर्ष सुनेका मध्येचाहिँ चीनले सिन्जियाङमा गरिरहेको उइगर जातिको ‘नरसंहार’बारेको एउटा अंक अनि लोकतन्त्र र पर्यावरणमाथिको आसन्न संकटका कारण हुने प्रलयबाट बच्न न्युजिल्याण्ड जाने सिलिकन भ्यालीका अर्बपतिहरूको योजनाबारेका दुई अंक मलाई उत्कृष्ट लागेका छन् ।

५. पोडकास्टः बोजु बजै, अंकः अनि तपाईंको थर नि?, प्रस्ताेताः भृकुटी राई र इतिसा गिरी

जटिल विषयवस्तुलाई हास्यचेतसहित सरल र सरस रूपमा प्रस्तुत गर्नु सजिलो छैन । तर, त्यसो गर्ने नेपाली-अंग्रेजी पोडकास्ट बोजुबजैका धेरै अंकमध्ये नेपालमा व्याप्त जातीय विभेद र दमनको जीवन्त चित्र उतार्ने एउटा अंक मैले यहाँ समेटेको छु । खास गरी त्यसमा समेटिएको मधेशी दलित युवती सोना खटिकको अन्तर्वार्ताले समय जति अघि बढे पनि समाज कति पछि अड्केर बसेको छ भन्ने देखाउँछ ।

६. पोडकास्टः कसनरी टेल्स, अंकः फायर एट द बेभेर्ली हल्स सुपर क्लब, प्रस्ताेताः टिम हाफाेर्ड, फाइनान्सियल टाइम्स

तपाईं पार्टीमा मस्त हुनुहुन्छ । भवनको अर्को हिस्सामा आगलागी सुरु भयो । मञ्चबाट कसैले चेतावनी दियो : ज्यान जोगाउन भाग्नाेस् । तैपनि तपाईं रमाइलो छाडेर निस्कनै सक्नुहुन्न, ज्यान खतरामा पर्दा पनि । किन ? किनकि, तपाईंजस्तै अरुलाई पनि त्यहाँबाट निस्कन मन छैन । मानव मनोविज्ञानको यो पाटोलाई असाध्य रोचक र सान्दर्भिक रूपमा पस्केका छन् यो पोडकास्टमा टिम हाफोर्डले । यो पनि एउटा यस्तो पोडकास्ट हो, जसका कुनै अंक नछुटाउने मेरो प्रयास छ र तपाईंलाई पनि मैले त्यही सिफारिस गर्छु ।

७. पोडकास्टः र्‍याबिट होल, अंकः १-८ शृंखला, प्रस्ताेताः केभिन रुज, न्यू योर्क टाइम्स

इन्टरनेटको आविष्कार हुने बेला यसबारे मानिसको एक खालको कल्पना थियो । तर, यो साधन बहुसंख्यक मानिसको दैनिक जीवनको अनिवार्य भाग बनेसँगै सुरुका धेरै अनुमान गलत सावित भएका छन् । मानिसको मनोविज्ञानमा यसले यति गहिरो छाप छाडिसकेको छ कि मानव जातिका रूपमा हामी यो बिन्दुमा कसरी पुग्यौँ भनेर ठम्याउनै विस्तारै कठिन बन्दै छ । युट्युबको कथामार्फत इन्टरनेट युगको गजब चिरफार गरेका छन् केभिन रुजले यो पोडकास्टमा ।

८. पोडकास्टः स्ट्रेन्जर्स, अंकः द स्मिड्ट्स भाग १ र २, प्रस्तोताः ली थाउ

कुनै सामग्री मन नलागी नलागी सुरु गरे पनि त्यो सकिँदा तपाईंलाई त्यसले मुग्ध बनाएका उदाहरण पक्कै धेरै होलान् । अक्सर मलाई पनि त्यस्तै हुन्छ । खास गरी विषयवस्तु रुचिबाहिरको छ भने झटपट नयाँ सामग्रीतिर हाम्रो मन जाँदैन । हिमाल आरोहणको कथा भनेर यो पोडकास्ट मैले खासै मन नलगाई सुरु गरेको थिएँ । तर त्यो बहानामा ली थाउले यसमा मानिसको समग्र मनोविज्ञान, पारिवारिक सम्बन्धहरू अनि जीवन र मृत्युबारे असाध्य गहिरो कथा भन्छिन् । पोडकास्ट सुनिसक्दा एउटा परिवारको आरोह अवरोह तपाईंका आँखा अगाडि दृश्यहरू बनेर नाच्न थाल्छन् । अनि यस्तो लाग्छ– सिक्विया स्मिड्टको माउन्ट केटु बेसक्याम्पसम्मको विस्मयकारी यात्रामा तपाईं पनि साथै हुनुहुन्छ ।

९. पोडकास्टः द डेली, अंकः ‘इट्स लाइक अ वार’ र ‘जिम्मी लाइ भर्सेस चाइना’, प्रस्तोताः माइकल बर्बारो

हप्तामा ६ अंक आउने न्यू योर्क टाइम्सको ‘द डेली’ पोडकास्टका केही अंकहरू कालजयी हुने गर्छन् । तीमध्ये कोभिड महामारीको पहिलो लहरका बेला इटालीको एउटा अस्पतालका चिकित्सकसित माइकल बर्बारोले लिएको अन्तर्वार्तामा कोरोनाकालको जीवन्त चित्र उतारिएको छ । उसो त त्यति बेला महामारी धेरै नफैलिइसकेका अमेरिकाजस्ता देशहरूले इटालीबाट पाठ लिन सकून् भन्ने त्यो कुराकानीको आशय छ तर अहिले आएर त्यो सुन्दा त्यतिखेर व्याप्त विश्वव्यापी त्रासको नाडी छाम्न सकिन्छ । त्यस्तै, हङकङ आन्दोलनमा चीनले गरेको दमन र हङकङवासीको बदलिँदो भविष्यबारे गहन र मर्मस्पर्शी कुरा समेटिएको छ ‘जिम्मी लाइ भर्सेस चाइना’मा । उदाउँदो महाशक्ति चीनविरुद्ध हङकङका केही लाख मानिसले संघर्ष गर्नुको सार्थकता नै के छ भन्ने प्रश्नको गजबको उत्तर हङकङका मिडियाकर्मी जिम्मी लाइले दिन्छन् यो पोडकास्टमा ।

१०. पोडकास्टः अफ्रोपप वल्र्डवाइड, अंकः द न्यु नर्थ अफ्रिका, प्रस्ताेताः जाेर्ज काेलिनेट

संगीतको विश्वव्यापी एउटै भाषा हुन्छ भन्नेमा तपाईंलाई दुविधा छ भने यो पोडकास्ट सुन्नोस् । उत्तर अफ्रिकाका दर्जनौँ भाषाका त्यति नै पप गीतहरू अनि उत्तिकै विविधतापूर्ण भाकाहरू सुनेपछि तपाईंको दुविधा मेटिनेछ ।

सिनेमा

१. लसंगा (एभ विदाउट एडम), निर्देशकः अडि भिक्ट्री

कुनै खुंखार अपराधी (वा आरोपी) मारियो भन्ने समाचार सुन्दा तपाईंलाई राहत महसुस हुन्छ ? हुन्छ भने यो छोटो फिल्मले तपाईंलाई पश्चात्तापमा पार्नेछ । लागू पदार्थ ओसारपसारका आरोपीलाई मृत्युदण्ड तोकिएको अघिल्लो दिनका दृश्यहरूले लगभग पूरै फिल्म ओगटेका छन् । त्यस दिन उनकी श्रीमती उनलाई भेट्न जेल जान्छिन् । भेट्ने समय हुन्छ आधा घण्टा । त्यसलाई बढाएर एक घण्टा पुर्‍याउन ती महिलाले अकल्पनीय मूल्य चुकाउनुपर्ने हुन्छ । उनी त्यसो गर्न तयार हुन्छिन् । किन भन्ने प्रश्नको उत्तर त्यसपछिको दृश्यले दिन्छ जुन सम्भवतः मैले जीवनमा हेरेका सबै सिनेमाका दृश्यहरूमध्ये सशक्तमा पर्छ ।

२. मरिसकेको मान्छे, निर्देशक, विद्या चापागाईं र कमल कुमार

केही वर्षअगाडि किम्फमा उत्कृष्ट बनेको यो वृत्तचित्र मैले त्यो फेस्टिभलमा आधा मात्रै हेर्न पाएको थिएँ । बीचमै अपर्झट काम परेर निस्कनुपर्दा निकै थकथकी लागेको यो वृत्तचित्र एक महिनाअगाडि ‘हेर्ने कथा’को युट्युब च्यानलमा राखेपछि मैले धित मर्ने गरी हेरेँ । वैदेशिक रोजगारमा लुकेका हजारौँ मृत्यु र पीडाका कथामध्ये एकअर्कासित जेलिएका दुई व्यक्तिको कथालाई कलात्मक रूपमा भन्छन् यसमा निर्देशकहरूले । आमा-छोरा अनि पति-पत्निको सम्बन्धदेखि जीवन र मृत्युबारे धेरै शब्दै नखर्ची गहिरो कुरा बोल्छ यो वृत्तचित्रले ।

३. फोर्स अफ नेचरः द डेभिड सुजुकी मुभी, निर्देशकः स्टर्ला गुन्नार्सन

यो वृत्तचित्रमा आधारित एउटा लामाे आलेख मैले लेखिसकेकाे छु । फेरि यति दोहोर्‍याऊँः कुनै पनि संवेदनशील मानिस यसलाई हेरिसकेपछि उही रहँदैन । २०१० मा बने पनि अहिलेसम्म युट्युबमा वैध रूपमा नआइसकेको यो वृत्तचित्र हेर्नै चाहने हो भने त्यहाँ उपलब्ध कमसल गुणस्तरको ‘पाइरेटेड’ संस्करण हेर्न सकिन्छ ।

४. कचादा, निर्देशकः मार्लेन विनायो

अझै पनि धेरै मानिसलाई लाग्छ आधुनिक समाज उदार भएकै कारण धेरै समस्या सिर्जना भएका छन् । त्यसैले बाजेका पालाका रीतिथितितिर फर्कनुपर्छ भन्ने मत विश्वव्यापी रूपमा बलियो बन्दै छ । समाज त्यसरी अनुदार बन्दै गयो भने के हुन्छ भनेर बुझ्न दक्षिण अमेरिका जान सकिन्छ । अनुदार क्याथोलिक धर्मावलम्बीहरूको बाहुल्य रहेका त्यहाँका देशहरूमध्ये पनि सबैभन्दा अनुदार मानिने एल साल्भाडोरको समाजलाई सहजै चियाउन सकिन्छ यो वृत्तचित्रबाट ।

पाँच एकल आमाहरू, जो सिङ्गो समाज र पुरुष समुदायबाट बराबर पीडित छन्, तिनको यथार्थ जीवनका अनुभव समेटेर एक निर्देशकले नाटक बनाउने योजना बनाउँछिन् । तीमध्ये एक जना बलात्कारपछि समेत गर्भपतन गर्न निषेध भएकाले बच्चा जन्माएकी महिला छन् । आफ्ना अनुभवलाई मञ्चमा उतार्नु उनीहरूका लागि असाध्य पीडादायी हुन्छ तर ‘क्याथार्टिक’ पनि हुन्छ र अन्ततः एउटा सुन्दर नाटक बन्छ ।

५. आगन्तुक, निर्देशकः सत्यजीत रे

रे यस्ता निर्देशक हुन् जसको कुनै सिनेमा हेर्नु अगाडि उनीबारे मैले हजारौं शब्द पढेको छु । मैले सुरुमा हेरेको रेको कलाकृति ‘अनुकुल’ शीर्षक छोटो फिल्म हो जसमा उनले रोबोट युगमा मानिस जातिले भोग्न सक्ने चुनौतीहरूलाई जीवन्त रूपमा उतारेका छन् । यस वर्ष अंगे्रजी सबटाइटलसहितको सिनेमा ‘आगन्तुक’ युट्युबमा भेटेपछि मैले झटपट हेरेँ । मानिसको हृदयलाई उद्वेलित बनाउने कहानीसँगै कसरी खास विषयमा कसैका धारणाहरू नै बदल्ने शिक्षा दिन सकिन्छ भन्ने उदाहरण रेका अरु सिनेमामा झैँ यसमा पनि भेटिन्छ ।

‘स्पेशल मेन्शन’: सिनेमा र पोडकास्ट

यीबाहेक कोभिडका कारण लकडाउन हुनु अगाडि २०७६ सालमै हेरेको नेपाली सिनेमा ‘आमा’ मेरा लागि विशेष उल्लेखनीय छ । दीपेन्द्र के भट्टराईका ‘पशुपति प्रसाद’ जत्तिकै अब्बल हुनुका साथै यसको थप एउटा विशेषता छः नेपालको स्वास्थ्य प्रणालीको बर्बाद अवस्थालाई यति जीवन्त रूपमा झल्काउन सिनेमा त के साहित्यका अरु कुनै विधा पनि सफल भएका छैनन् । यदि हेर्नुभएको छैन भने चोरी नगरिएको कुनै पनि माध्यमबाट यो हेर्न म सबैलाई सिफारिस गर्छु ।

अन्त्यमा, दुइटा उल्लेखनीय पोडकास्ट। एक, शक्तिशाली कविताको पोडकास्ट: लालबहादुर घरभित्रै छ ।

ई, असीमित लम्बाइका पोडकास्ट सुन्नुभएको छ ? जर्मन पत्रिका जेइट अनलाइनको एउटा त्यस्तै पोडकास्ट छः अलेस जेसाग्ट अर्थात् ‘एभ्रिथिङ सेड’ वा ‘सबै कुरा भन्नुपर्दा’ । यसमा समयको सीमा राखिएको छैन र पाहुनालाई मन लागेसम्म बोलिरहने छुट छ । त्यसैले यसमा १२ मिनेटदेखि सवा आठ घण्टासम्मका पोडकास्टहरू छन् । तीमध्ये अंग्रेजी भाषामा युवल नोआ हरारी कुरा गरिएको पोडकास्ट (व्हाट इज द मिनिङ्ग अफ लाइफ?, ३ घण्टा ४३ मिनट ) मैले पूरै सुनेँ । स्वभावतः यसमा हरारीले मनमा आए जति विषयहरूलाई छुन्छन् र गतिला तर्कहरू गर्छन् ।

यहाँ उल्लिखित सबै पोडकास्टहरू Podcast Go, Google Podcast वा Apple podcast मा सुन्न सकिन्छ । गत वर्ष मैले बनाएका केही पोडकास्टहरू पनि Soundcloud मा सुन्न सकिन्छ: न्यायलाई कसले मार्यो?, समृद्धिको भर्‍याङमा तलै छाडिएका कृष्णबहादुरहरू, पाण्डेमिक’का कारण मलाई फेरि रैती हुन नपरो स् )

प्रकाशित मिति: आइतबार, चैत २९, २०७७ १०:२५