पटनामा उपेक्षित बीपी सालिक देखेर फर्केपछि फिल्म बनाउँदै नेपाली टाेली

पटनामा रहेको बीपीको सालिक । तस्वीर : पर्शुराम पोखरेल, बीपी संग्रालयका अध्यक्ष

A+ A A-

विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला (बीपी कोइराला) काे नाम छुटाएर कांग्रेसजनले कुनै भाषण गर्लान् भन्ठान्न गाह्रै छ । लाग्छ, ‘नेपाली कांग्रेस भन्नु नै बीपी हो ।’

तर, तिनै नेता/कार्यकर्तालाई बीपीको समाजवादी विचारबारे दुई वाक्य बनाऊ भनेर साेध्याे भने अकमकिन्छन् । ‘बीपी हाम्रो आदर्शवान् पुरुष हुन् । बीपीकै कारण म कांग्रेस भएको हुँ,’ अपवादबाहेक आमनेता/कार्यकर्ता यस्तै केही बाेलेर पन्छिन्छन् ।

यस्तो लाग्छ, बीपीको विचारले अब कांग्रेसलाई छुँदैन । त्यसैले त होला, कांग्रेस खुम्चिँदै मक्किँदै रोगी भएको ।

०००

भारत पटनामा बीपीकाे सालिक छ भन्ने कति कांग्रेसीलाई थाहा हाेला ? पटनामा रहेको बीपीको सालिकले भने भारतीय नेता–जनतामाझ नेपालका यी नेताले पाएकाे आदरकाे पुष्टि हुन्छ ।

पटनाको गाेलघर पार्कमा फूलहरू फुल्दैनन्, बरु रक्सीका बोतल यत्रतत्र भेटिन्छन् । फोहोरको डङ्गुर । फाटेका लुगा । सुकेको घाँसले जेलिएको पार्क । त्यही पार्कमा ठिङ्ग उभिएको बीपीको सालिक ।

गाेलघर पार्क पटना पुगेका बीपी संग्रहालयका अध्यक्ष पर्शुराम पोखरेल सदस्यद्वय हेमन्त पण्डित र दिनेश अर्याल नेपाल फर्किएपछि बीपीको यो नयाँ चित्र सार्वजनिक भएको हो ।

बीपीको सालिकअगाडि फालिएका रक्सीका बोतल ।

बीपी जन्मिएको १०५ वर्ष बित्यो ।

सालिक ठडिएकाे चाहिँ २६ वर्ष ।

सन् १९९४ मा तत्कालीन विहार सरकारले बीपीको सालिक बनाएको हो । बीपी पत्नी सुशीला कोइरालाको उपस्थितिमा तत्कालीन मुख्यमन्त्री लालुप्रसाद यादवले सालिक अनावरण गरेका हुन् ।

अध्यक्ष पोखरेल भन्छन्, ‘बीपीलाई भारतमा कति मान्दा रहेछन् भन्ने यो प्रमाण हो । भारतको स्वतन्त्रताका लागि उहाँ लड्नुभयो । किनकि भारत स्वतन्त्र नभएसम्म नेपाल स्वतन्त्र हुन सक्दैन भनेर बीपीले भन्नुभएको थियो । उहाँको याे उच्च विचारलाई भारतले स्थान दिएको हो ।’

अंग्रेजविरुद्ध भारतले छेडेकाे स्वतन्त्रता संग्रामका बेला बीपी भारतमै थिए । महात्मा गान्धी, जवाहरलाल नेहरूदेखि पटनामा बस्ने जयप्रकाश नारायण, राममनाेहर लाेहियाजस्ता नेतासँग बीपीकाे उठबस थियाे । पञ्चायतका बेला लामाे जेलजीवन बिताएर उपचारका लागि भारतको मुम्बई जाँदा बीपी पत्नी सुशीलासहित काठमाडाैंबाट ओर्लेर पटनास्थित जयप्रकाश नारायणकहाँ बसेका थिए । त्यहाँ उनकाे सम्मानमा ठूलाे जुलुससमेत निस्केकाे इतिहासमा पढ्न पाइन्छ ।

भारतको आन्दोलनमा बीपीलगायत नेपाली नेताहरूले खेलेकाे भूमिका र हजारीबाग जेलमा बीपीले काटेको सजायको सम्झनामा सालिक बनाएको पोखरेलको बुझाइ छ ।

शासकहरूको सालिकमा (शिलापत्र/ताम्रपत्र) मा केही न केही लेखेर चर्चा गरिएको हुन्छ । किन बीपीको सालिकमा केही लेखिएन होला ? सायद सालिक नै अपूरो पो हो कि !

‘सालिकमा मिति लेखिएको छ । अरु केही लेखिएको छैन’, पोखरेल भन्छन्, ‘पटनामा समाजवादी नेताहरू धेरै थिए । बीपी बनारस बसे पनि पटनामा आउजाउ बाक्लो हुन्थ्यो ।’ त्यसो त बीपीलाई भारत सरकारले कतिसम्म स्थान दिन्थ्यो भने जवाहरलाल नेहरू प्रधानमन्त्री हुँदा जयप्रकाश नारायण स्मृति संग्रहालय पटनामा स्थापना गरिएको थियो । त्यो संग्रहालयको उद्घाटन बीपीबाट गरिएको थियो ।

सालिकअगाडिको फोहोर ।

यति धेरै स्थान पाएर बनाएको बीपीको सालिक आज किन घिनलाग्दो बन्यो त ? अनि नेपाली कांग्रेस आफैँले पनि यसबारे चासाे राखेर बिहार सरकारसँग कुरा गर्न सक्थ्याे । यद्यपि, त्याे उसकाे प्राथमिकतामा परेकाे देखिएन ।

‘राष्ट्रिय राजनीतिमा सत्ताको खेलमा दिल्ली गएपछि अन्य ठाउँ र हिजोका कर्महरूको सम्झना नहुने रहेछ । नेपाली राजनीतिमा संस्कार मरेको छ । पद र कुर्सीका लागि सौदाबाजी गर्ने नेताले पटनामा बेवास्ता गरिएकाे बीपीको सालिकबारे के चासाे राख्लान् ?’, पोखरेल व्यंग्य गर्छन् ।

विहारमा लालुप्रसाद मुख्यमन्त्री हुँदासम्म बीपीको सालिक रहेको पार्क हराभरा थियो । पछि भने बेवास्तामा पर्दै गएकाे जानकारहरू बताउँछन् ।

नेपालबाटै ओझेलिएका बीपीलाई भारतमा कसले संरक्षण गर्ने, कसले माया गर्ने ? अध्यक्ष पोखरेलले पटनामा रहेको सालिकको दुर्दशा पोखिरहँदा नेपालकै विराटगरमा रहेको बीपीको घरले पनि प्रश्न गरिरहेको थियो– ‘अनि मेरो हालत नि ?’

दुई वर्षअघि !

४० डिग्रीको तापक्रमले विराटनगर उष्ण थियो । पसिनाले चुर्लुम्म डुबेर बीपीको आलयमा पुग्दा सन्नाटा थियो । धेरै पछि २ सयजति नेता/कार्यकर्ता एकैपटक बीपी निवास पुग्दा एकाएक माहौल गुलजार भयो ।

बीपीको विचारलाई ‘बीपीवाद’मा रूपान्तरण गर्नुपर्ने नारा लिएर बीपी संग्रहालयले अभियान चलाइरहेको छ । त्यही क्रममा संग्रहालयले नेतृत्व गरेको टोली विराटनगर पुगेको थियो । बीपीको घरलाई मन्दिर भन्दै नेता कार्यकर्ताले ढोगेको दृश्य हेर्न लायकको थियो ।

विराटनगरस्थित बीपी निवासलाई ढोक्दै काठमाडौंबाट गएका कांग्रेसका कार्यकर्ता ।

राजनेताको घर कस्तो थियो होला ? त्यहाँ पुग्ने धेरैले सोचेका थिए, पहिलो जननिर्वाचित प्रधानमन्त्रीको घर सुविधासम्पन्न नै होला ।

पुरानो शैलीमा जस्ताको छानोले बनाइएको घर । खिइँदै गएको जस्ता । फुस्स उडेको रङ । काठको भर्‍याङ मक्किएर चढ्नै डरमर्दो । माथिल्लो तलामा थिए केही थान खिया लागेका सन्दुक । अन्तिम तलाले प्रकाश देख्न नपाए पनि जस्ताबाट आएको राप भने प्रशस्तै पाइरहेको थियो ।

बीपीको घरमा उनका किताबहरू थिएनन् । बीपीपुत्र कांग्रेस महामन्त्री शशांक कोइराला, परिवारका सदस्यहरू शेखर कोइराला, सुजाता कोइरालालगायतका नेता नआएकोमा सहभागीहरू खासखुस गर्दै थिए । टोली निरस देखिन्थ्यो ।

त्यसो त पुख्र्यौलीथलो सिन्धुलीको दुम्जामा पनि भेटिँदैन बीपीको अस्तित्व । त्यसैले त बीपी संग्रहालयले बीपी जोडिएको ठाउँको माटो संकलन गर्नुपरेको छ ।

जीर्ण बन्दै गएको विराटनगरस्थित बीपीको घर ।

अनि सुरु भयो सालिकको संरक्षण

यतिबेला बीपी संग्रहालयका अध्यक्ष पोखरेलको टोलीले पटनामा रहेको बीपीको सालिक संरक्षण गराउन चासाे देखाइरहेकाे छ । फागुनमा पटना पुगेको टोलीले विहार सरकार र त्यहाँका नेताहरूसँग संरक्षणका लागि याचना गरेको हाे ।

‘पार्कमा उभिएर हेर्दा हामी नै स्तब्ध भयौँ । सरसफाइ पनि गरेर आएका छौँ । विहार सरकारसँग संक्षणका लागि आग्रह गरेका छौँ’, अध्यक्ष पोखरेलले भने, ‘विहार सरकारले संरक्षण गर्छ भन्नेमा हामी विश्वस्त छौँ ।’

सालिकअगाडिको फोहोर सफा गर्दै बीपी संग्रहालयको टोली ।

बीपी र गणेशमानको वृत्तचित्र

बीपी संग्रहालय अहिले बीपी र लौहपुरुष गणेशमान सिंहको वृत्तचित्र बनाउन लागिपरेको छ । ‘राणा हटाऔँ’ आन्दोलनका दुई कमाण्डरको सम्झना दिगाे राख्न संग्रहालयले वृत्तचित्र बनाउन लागेको हो । यही वृत्तचित्र खिच्ने तयारीका लागि संग्रहालयको टोली पटना पुगेको थियो ।

‘कांग्रेसले नै बिर्संदै गएको अवस्थामा दुई नेताको विचारलाई जीवित राख्न वृत्तचित्र बनाउन लागेका हौँ’, शनिबार काठमाडौंमा भएको छलफलमा पोखरेलले भने, ‘यो अवसर पनि हो । चुनौती पनि उत्तिकै छ ।’

नेपाल सरकारको सयहयोगमा बीपी र गणेशमानको डकुमेन्ट्री फिल्म बनाउन लागिएको उनले बताए ।

‘बजेट थोरै छ । सरकारले आर्थिक सहयोग गर्ने हो । छोटो समयमा बनाउनुपर्नेछ’, अध्यक्ष पोखरेलले भने, ‘बीपी र गणेशमान दुवै जना जोडिएको हरेक ठाउँमा पुगेर वृत्तचित्र बनाउनेछौँ ।’

डकुमेन्ट्री फिल्म निर्माणबारे विमर्श गर्दै बीपी संग्रहालयका प्रतिनिधिहरू ।

छलफलमा सहभागीहरूले दुई नेताको डकुमेन्ट्री फिल्म भोलिको पुस्ताका लागि अध्ययन अनुसन्धानको विषय बन्ने भएकाले सूक्ष्म अध्ययन गरेर बनाउन सुझाव दिएका थिए । ‘छोटो समयमा महान् नेताद्वयको वृत्तचित्र बनाउँदा कमजोर हुन सक्छ । प्रविधि पक्षलाई समेत हेरेर अलि समय लिएर बनाउनुपर्छ’, छलफलमा पत्रकार प्रकाश रिमाल भन्दै थिए ।

विमर्शमा सहभागी संग्रहालयकी सदस्य अनाद बस्नेत भन्दै थिइन्, ‘आज बीपीलाई कांग्रेसका नेताहरूले नै बिर्सिसके । सुन्छु– कम्युनिस्ट नेताको घरमा बीपीका ठूला–ठूला तस्वीर भित्तामा झुन्ड्याइएको छ रे । बीपीको यो किताब पढ्नुभएको छ भनेर कम्युनिस्टका नेताले प्रश्न गर्छन् ? कतै हामी नै बीपी र गणेशमानलाई बिर्संदै गएका त होइनौँ ?’

प्रकाशित मिति: सोमबार, चैत १६, २०७७ १४:४०