स्थलगत : दिगमिगलाग्दाे फाेहरमा जीवनको सुवास खोजिरहेकाहरू

A+ A A-

मध्याह्नकाे चर्को घाममा ट्रिपरले उडाएको धुलोले ढाकिएको आकाशबाट वेगसँग झम्टिन आउँछन् चील । चिलसँगै फोहरको थुप्रोमा झम्टन्छिन् जुनीमाया तामाङ । काठमाडौंबाट पुगेका ट्रिपरले फाेहर खन्याई नसक्दै फाेहरको डंगुरमा झम्टिने जुनीमायाजस्ता करिब २ सय जना छन् सिसडोलमा ।

फाेहरको यो पहाडमा मास्क, टोपी, चस्मा र गम्छाले बेरिएको नौलो मान्छे देखेपछि जुनीमायाले मलाई सोधिन्, ‘कहाँदेखि आउनुभाको ?’

फाेहरबाट प्लास्टिक, कागज र सिसा छुट्याउँदै गरेकी जुनीमायाको हातमा न पञ्जा छ, न मुखमा मास्क । सुरक्षाको लेस मात्र पनि बन्दोतबस्त छैन । रातो कुर्ता सुरुवाल लगाएकी उनको टाउकोमा क्याप छ । त्यही क्यापबाट बातचितको सिलसिला सुरु गरेँ, ‘कस्तो राम्रो टोपि लगाउनु भएको ।’

‘के राम्रो हुनु नि ! यहीँ त भेटेको हो’, उनले भनिन् । टोपी मात्र होइन, उनले लगाएको सर्ट र गमबुट पनि यही फोहरकै थुप्रोमा भेटेकी रहिछन् ।

‘यहाँ त पैसा पनि भेटिन्छ । कतिले त सुन पनि भेटेका छन्’, जुनीमायासँगै फाेहर छुट्याइरहेका सुवास तामाङले अघि सर्दै भने ।

‘तपाईं पनि आउनुहोस् न !’, जुनीमायाले मलाई सुनको लोभ देखाउँदै भनिन, ‘भाग्यमा छ भने त भेटिहाल्छ नि !’
‘तपाईले भेट्नु भएको छ त ?’, मैले सोधिहेरेँ ।

‘सुन भेटेको भए किन फाेहर टिप्नुपर्थ्याे र ?’, जुनीमायाले प्लास्टिक भरिएको बोरा उठाउँदै भनिन् ।

सुन नै नभेटे पनि काठमाडौंबासीले उत्सर्जन गरेको फाेहरको थुप्रो ‘उत्खनन’ गर्दा आफूले २ हजार रुपैयाँ भेटेको सुवासले सुनाए । ‘एकचोटी दुई हजार भेटेको थिएँ’, उनले भने, ‘लाखको बिटो भेटिए पनि हुन्थ्यो नि !’ पैसा, सुन भेटिने यस्तै कल्पना र आसले उनीहरूलाई हरेक दिन फाेहरको डंगुरमा छिराउँछ ।

सुवासको घर नुवाकोटको ककनी गाउँपालिका–२ मा पर्छ । जुनीमायाको स्थायी ठेगानाचाहिँ सुवासको घरछेउको खोलादेखि पारीको धादिङ नेत्रावती डबजोङ गाउँपालिका–३ हो ।

काठमाडौं उपत्यकाका स्थानीय तहले १५ वर्षअगाडि नुवाकोट, काठमाडौं र धादिङको सिमानामा पर्ने सिसडोलमा उपत्यकाको फाेहर बिसर्जन सुरु गरेका हुन् । ३ वर्षलाई भनेर लिइएको सिसडोलको यो पाखोमा अहिलेसम्म नै फाेहर निरन्तर झरिरहेको छ । सिंगो पाखो फाेहरले पुरिइसकेकाे छ ।

उपत्यकाबाट फाल्न भनेर लगिएको फाेहरबाट जुनीमाया र सुवासजस्ता धेरैले छुट्याएर ठीक्क पारेका प्लास्टिक, कागज र सिसालाई फेरि काठमाडौं नै फर्काइन्छ । काठमाडौंबाट एकै ठाउँमा मिसिएर जाने फाेहरलाई अलग-अलग छुट्याउने जुनीमायाले एक बोरा प्लास्टिकको २ सय ५० रुपैयाँ पाउँछिन् ।

जुनीमायालाई मैले तारन्तार प्रश्न सोधिरहेपछि उनले मेरो नाम, ठेगाना, काम सोधिन् । फोटो खिच्न क्यामेरा उचालेको थाहा पाएपछि जुनीमायाले टाउको निहुराउँदै भनिन, ‘यस्तो फाेहरी मान्छेको फोटो नखिच्नुस न ।’

स्वास्थ्य जोखिममा राखेर फाेहरको थुप्रोमा जीवनको मूल्य खोजिरहेकी जुनीमायाले अचानक आग्रहको भाषामा भनिन, ‘जागिर छैन हाम्रो त । कि जागिर लाइदिनु हामीलाई पनि, अनि फोटो खिच्नुहोला !’

आफैँ जागिर खान गएको मैले उनलाई कहाँ पो जागिर लाउनु !

‘सासु, ससुरा, बुढो छोराछोरी गरेर ६ जना छन् घरमा’, जुनीमायाले आफूसँगै रहेकी किशोरीलाई देखाउँदै भनिन, ‘जेठी त यहीँ छे ।’

आमालाई सघाउन आएकी छोरी कविता १४ वर्ष मात्र पुगिन् । आफ्नो पढाइबारे धेरै खुल्न नचाहेकी उनले स्कुलको कुरा सुन्नसाथ भनिन्, ‘आच्या, अब त ब्ये गर्नेबेला भइसक्यो !’

उनले बीए र बिहे दुवै कुरा जनाउन ब्ये शब्द छानेकी थिइन् । छोरीको कुरामा सहमति जनाउँदै जुनीमायाले भनिन्, ‘लायकको केटा भेट्यो भने त बिहे गर्दिनी हो । बरु तपाईंहरू जस्तो जागिर भएको केटा हाम्रो छोरीलाई पनि खोज्दिनु न ।’

छेउमै रहेका सुवास हाम्रो कुरा सुनेर जोडले हाँसे । सुवाससँगै जुनीमाया पनि हाँसिन् । यता कविताले भने आफ्नो चाहना थप प्रस्ट्याउँदै भनिन, ‘सप्पै पास भएर यता आएको । यतैतिरबाट अब बीए पास गरेर जानुपर्लाजस्तो छ ।’

ज्वाइँ खोज्ने आमाको चाहना यतिमै सकिएन । ‘बीए पढाउने खोज्नुपर्‍याे’, जुनीमायाले मलाई सोधिन्, ‘तपाईंको बिहे भयो कि नाइँ ?’ यति भनेर उनी लामै हाँसो हाँसिन् । उनीहरूले, चस्मा, मास्क, क्याप र गम्छाले ढाकिएको मेरो अनुहार हेर्न चाहे । मैले चस्मासँगै मास्क पनि खोलेँ ।

बाफरे, गन्ध !

‘हामीलाई त बानी परिसक्यो’, जुनीमायाले भनिन् । केही बेरअघिसम्म उनी गन्धको वास्ता नगरी दालमोठको फाँको हाल्दैथिइन् ।

सासै अड्किएलाजस्तो गन्ध । कीरा सलबलाइरहेको फाेहरको डंगुरमा बेलाबेला आकाशबाट झम्टिने चिल । झिँगाको भुनभुनाहट । फाेहरबाट निस्केको लिचेडको पानी बीचबाट प्लास्टिक र सिसा टिप्न अभ्यस्त भइसकेकी जुनीमायालाई गन्ध र वासनाबीच भेद छैन । यही गन्ध नै उनीहरूको आम्दानीको एक मात्र स्रोत हो ।

३७ वर्ष पुगेकी जुनीमायाले सिसडोलमा फाेहर टिप्न थालेको ३ वर्ष भयो । छोराछोरी हुर्काउने र जीवन गुजारा चलाउने बाध्यताले उनलाई फाेहरको डंगुरमा छिराएको हो । ‘खेतिपाती छैन, छोराछोरी हुर्काउनै पर्‍यो, खानै पर्‍यो’, जुनीमाया सुनाउँछिन, ‘हाम्रो त जागिर नै यही हो ।’

गत वर्ष कोरोनाका कारण जुनीमायाहरूको काम रोकियो । रोकिएको समयको क्षतिपूर्ति स्वरुप उनीहरू अचेल दोब्बर काम गर्छन् । जुनीमाया बिहानै ५ बजे सिसडोल पुग्छिन् ।

जुनीमाया पुग्दा काठमाडौंबाट फाेहर बोकेर गाडी आइपुग्छ । ११ बजेतिर जुनीमायालाई खाना लिएर आइपुग्छिन्, छोरी कविता । मध्यान्ह ३ बजेपछि काठमाडौंबाट गाडी आउन बन्द हुन्छ । साँझ ४ बजेपछि उनीहरू घर फिर्छन् ।

फाेहर फालेर काठमाडौ फर्किने तयारीमा रहेको अन्तिम गाडी देखाउँदै जुनीमायाले भनिन्, ‘तपाईं काठमाडौं जाने होइन ? यही गाडी हो, अब गाडी जाँदैन । उनकै आग्रहमा चालकले मलाई काठमाडौंसम्म पुर्‍याउने भए ।

त्यही गाडीमा चढन् आइपुगे ओमा तामाङ र डोल्मा तामाङ । उनीहरू दुवैजना रसुवाको धुञ्चेदेखि फाेहर टिप्न आएका रहेछन् । ओमा डोल्माकी छ्यामा (सानिमा) हुन् । २ वर्ष भयो उनीहरू सिसडोल आएको ।
गाडी चढ्दै गर्दा डोल्माले गुनासो गरिन्, ‘आज त कामै भएन नि !’

‘किन ?’

‘बिहान ढिला पुगेछौँ, सप्पै डोजेरले कुल्ची पो हाल्यो’, डोल्माले भनिन् । ट्रिपरले खन्याएको फाेहर डोजरद्वारा सम्याइन्छ । कहिलेकाहीँ त डोजरले फाेहरमाथि माटो पनि खन्याउँछ । डोजरले फाेहर सम्याइनसक्दै, माटो खन्याइनसक्दै पुगिसक्नुपर्छ ।

खानलाउन मुस्किल हुने खेतीपाती छाडेर फाेहर टिप्न आएकी डोल्मा र ओमालाई हिजाेआज यही काम सजिलो लाग्न थालेको छ । ‘एउटा भैँसी पाल्यो ३ वर्षपछि मात्र पैसा आउँछ’, डोल्मा तुलना गर्छिन्, ‘यहाँ दिनकै पैसा आउँछ ।’

रसुवादेखि आएका उनीहरूको तिनपिपलेमा डेरा छ । एउटा दुःखबाट पार पाउन अर्को दुःखको थुप्रोमा आइपुगेका डोल्मा र ओमालाई यही काम सजिलो लाग्छ । ‘सबै खर्च यहीँबाट कमाएको पैसाले हो’, ओमाले भनिन् ।

भारी बोक्ने र खेत खन्नेभन्दा फाेहर टिप्ने काम सजिलो ठान्ने डोल्मा फाेहरमा छिर्दाका सुरुवाती दिन सम्झिन्छन, ‘पहिला पहिला त खानै खान सक्दिन थियो । खाना खान थाल्दा पनि गन्हाएर हैरान हुन्थ्यो ।’

अरुलाई झै उनीहरूलाई पनि अचेल बानी परिसक्यो । बानी नपरेको मलाई उनले सोधिन, ‘तपाईंलाई गन्हाएन ?’
‘फेरि कोरोना आयो भन्छन् । तपाईंहरूलाई डर लाग्या छैन ?’, गत वर्षको लकडाउनमा घर जान नपाएका डोल्मा र ओमालाई मैले सोधेँ ।

‘आए आओस् । फाेहरमा काम गर्ने मान्छे त मर्दैन’, डोल्मा निष्फिक्री सुनिइन्, ‘त्यहाँ लाउने लुगा त्यतै छाड्छौँ । कोठामा पनि नुहाइधुवाइ गरेर मात्र जान्छौँ ।’

तीन पिप्ले पुगेपछि, गाडीबाट ओर्लिदै गर्दा डोल्माले खाजा अफर गरिन् । ‘आउनुहोस खाजा खाएर जानुहोस.... मःम पनि पाईन्छ ।’