वैदेशिक अध्ययन र अभिभावकको भूमिका

A+ A A-

१६-१७ वर्षका बाबुनानीलाई करिअरबारे के सोचेको छस् भनेर सोधिहेर्नुस् त, अक्सर सरल जवाफ आउँछ– अब्रोड वा कुनै देशको नाम । करिअर भनेकै अब्रोडजस्तो । १८ वर्ष नाघेको युवापुस्ताको ठूलो हिस्साले पासपोर्टलाई करिअर बनाउने कडि बुझेको छ । पासपोर्ट नै त्यो चाबी हो, जसले जीवनका हरेक ढोका खोल्ने विश्वास बोकिबसेको छ । मानौँ, भविष्य सहज र सुन्दर बनाउने एक मात्र अचुक उपाय हो अब्रोड अर्थात् विदेश । माहौल यस्तो छ तर ती बाबुनानीहरूका अभिभावकलाई खासै चासो छैन ।

स्टडी अब्रोड चल्तीको फेसन हो । यो फेसनले पासपोर्ट, भिसा र बोइङको भाषा मात्रै बुझ्छ, करिअर डेभलपमेन्टको भाषा फिटिक्कै बुझ्दैन । एसएलसी पास गर्दा नगर्दै सपनाको देशको कुरा र त्यहाँ पुग्ने कोरा इच्छा बोकेर आज होस् वा भोलि, अब्रोड त जानु नै छ भन्ने मान्यता बोकेर बाँचेको छ यो फेसन । दुर्भाग्य भनुँ, न सुसूचित बनाउने चलन छ, न त सुसूचित हुने जिज्ञासा वा अभ्यास नै छ ।

म पनि मान्छु कि जीवनमा एक पटक मात्रै भए पनि स्टडी अब्रोड गर्नैपर्ने काम हो । तर यसरी होइन, जसरी भइरहेको छ ।

स्टडी अब्रोडका बारेमा सचेतना बढ्दै गयो । विदेशसँगको मोह भने ह्वात्तै बढ्यो । वैदेशिक अध्ययन व्यावसायिक परामर्शदाताहरूको संख्या बढ्यो । तिनका व्यापारिक प्रवर्द्धनात्मक गतिविधिहरू पनि बढे । त्यसैको प्रभावले विगत दुई दशकदेखि अध्ययनका लागि विदेशिने ट्रेन्ड आकासिँदै गएको छ । अध्ययन, आर्जन, अनुभव र करिअरको सुरक्षा विदेशमै मात्र सम्भव छ भन्ने मान्यता पनि यो ट्रेन्डको मुख्य कारक तत्त्व हो । नेपाली शैक्षिक प्रणाली जीवनसँग साक्षात् संवाद गर्दैन भन्ने गुनासो त ज्युँदै छ । अन्तर्राष्ट्रिय शिक्षा र अवसरका बारेमा सचेतना जति फैलिएको छ, त्योभन्दा बढी भ्रम पनि फैलिएको छ ।

वैदेशिक अध्ययन शैक्षिक परामर्शको बजारले अझै विश्वसनीयता कमाउन सकेको छैन । शतप्रतिशत विश्वसनीय छैन पनि । यहाँ यथार्थभन्दा सपना बढी बाँडिन्छ । भविष्यभन्दा भिसालाई प्राथमिकतामा राखिन्छ । भिसा छोडेर भविष्यका विषयहरूको विमर्शमा कहिल्यै जोड दिएनन् । दोष उनीहरूको मात्रै छैन, जसले यसो गरे । दोष सबैको छ ।

हिजोभन्दा आज भलै धेरै सच्चिएको छ, अझै पनि यो बजार पवित्र र भरपर्दो भएको छ भनेर भन्न सक्दिनँ । बजार हो, प्रतिस्पर्धा छ । न सबै असल छन्, न त सबै खराब । यहाँ जस्तोसुकै अवसर पनि जलप दलेर सुनौलो अवसरको रूपमा डिस्प्ले गरिएको पाउनुभयो भने अचम्म नमान्दा हुन्छ ।

समय, मिहिनेत र पैसा तीनै चीजको एकमुष्ठ लगानी गरेर तपाईंको सन्तान वैदेशिक अध्ययनको योजनामा छ । उसले अक्सर यही बजारबाट आफ्नो योजना बनाउँछ । जुन बजारमा भेटिएका सूचनाका आधारमा सपना बुन्छ, त्यही बजार नै भरपर्दो छैन ।

दोष व्यावसायिक परामर्शदाताहरूको मात्रै होइन, तमाम अभिभावकहरूको पनि हो जसले अल्लारे सन्तानलाई अल्लारे निर्णय गर्न छोडिदिन्छ । लहैलहैमा निर्णय गर्दा वा गराउँदा सम्भावित हानि–नोक्सानीको चेष्टा राख्दैन । हरकोहीका लागि स्टडी अब्रोड जीवनको अत्यन्तै संवेदनशील र महत्त्वपूर्ण निर्णय हो । परिस्थिति गम्भीर छ । स्टडी अब्रोडको प्रक्रियामा अभिभावकको अहम् भूमिका छ । अभिभावक र परिवारको सक्रिय संलग्नता नितान्त जरुरी छ । तर, त्यस्तो भइरहेको छैन ।

अभिभावकहरूले सन्तानको उद्देश्य र योजनामा सक्रिय चासो राखेको विरलै भेटेको छु । करिअर एवं वैदेशिक अध्ययन परामर्शदाताको हैसियतले बिन्ती गर्छु– तपाईंको सचेत योगदान वा हस्तक्षेप अपरिहार्य छ । अनिवार्य छ ।

वैदेशिक अध्ययन शैक्षिक परामर्शको बजार के कहिल्यै सच्चिँदैन ? अवश्य सच्चिन्छ । हिजोभन्दा आज अझै भरपर्दो र नैतिक बन्दै आएको छ । अभिभावकज्यू, तपाईंको सक्रिय संलग्नताले अझै छिट्टै सच्याउनेछ । यो बजार पूर्णत: सच्चिएको दिन लाखौँ युवाको करिअर, जीवन सम्भावित खतराबाट जोगिनेछ ।

वैदेशिक अध्ययनको योजनामा रहेका बाबुनानीका अभिभावकहरूलाई मैले केही कुरा भन्नै पर्नेछ । यस्तो अवस्थामा के तपाईंलाई लाग्दैन बाबुनानीको योजनामा तपाईं सँगै हुनुपर्छ ? उनीहरूभन्दा धेरै तपाईं सुसूचित हुनैपर्छ ? करिअर (जीवनवृत्ति) विकासका लागि वैदेशिक अध्ययन अवश्य अवसर वा उपाय निश्चित हो । तर, एक मात्र उपाय कदापि होइन । भर्ना भएको कागज र भिसा बोकेर बोइङ चढ्नेबित्तिकै करिअर बन्दैन । बाबुनानीसँगको संवाद प्राय: यस्तै निष्कर्षमा पुग्छ कि यिनलाई नेपालबाहेक विश्वका अन्य सबै देश स्वर्ग लाग्छ । यथार्थ अर्कै छ, सबै अवसर समान हुँदैन । सबै देश सोचेजस्तो स्वर्ग हुँदैन ।

के तपाईं चाहनुहुन्न कि तपाईंको सन्तानले उसको भविष्यका लागि सही निर्णय गरोस् । उसको समय र मेहनत खेर नजाओस् । तपाईंको लगानी नडुबोस् । उसले आज गरेको निर्णयले उसको करिअरको बाटो सजिलो बनाओस् र जिन्दगी सफल होस् । विडम्बना छ, प्रवेशाज्ञा अर्थात् भिसा लाग्छ कि लाग्दैन भन्ने प्रश्नमा अधिकांश अभिभावक अल्झिएका छन् । र, वैदेशिक अध्ययनको अवसर खोजिरहेका बाबुनानी पनि । भिसाको कुरा भिसा पाएपछि सक्कियो । भिसाले तपाईंको सन्तानको भविष्य बनाउँदैन ।

हरेक अभिभावक बाबुनानीलाई हरचीज सर्वोत्तम दिन चाहन्छन्, सर्वोत्कृष्ट भविष्य दिन चाहन्छन् । तर, तिनका उद्देश्य, योजना र निर्णयको प्रक्रिया किन सँगसँगै हुन सक्दैन ? बाबुनानीसँग अभिभावकको सचेत सहकार्य देख्नै मुस्किल छ । देखियो भने पनि सामान्यतया भिसा, खर्च र प्रक्रियाबाहेक अन्य महत्त्वपूर्ण कुरामा उनीहरूको धेरै चासो हुँदैन ।

प्राय:जसो म अभिभावकलाई सम्पर्क गर्ने गर्छु । मेरो गुनासो राख्दा प्राय: अभिभावकको सादा जवाफ आउँछ– हामीले के नै पो गर्न सकिन्छ र ? अनि कतिपय बाबुनानीलाई अभिभावकसँग कुरा गरौँ न भन्यो भने बाबुनानी नै गायब भैदिन्छन् । गज्जब छ । भिसा पाउनु, घरका बाबुनानी विदेशिनु, चाहिएजति खर्च ऋणै गरेर दिनु मात्रै पनि ठूला कुरा होइनन् । तपाईंले सन्तानको वैदेशिक अध्ययनको योजनाका लागि गर्न सक्ने योगदान आर्थिक मात्रै होइन । तपाईंसँग भएको परिपक्वता, सूचना तथा जानकारीहरूको स्रोत, सम्पर्क, सम्बन्ध, विश्लेषणात्मक चेतनाको उपयोग खोइ ? तपाईंको संलग्नता खोइ ? बाबुनानीले स्वतन्त्र रूपमा निर्णय नगरून् भनेको होइन । तपाईं पनि प्रक्रियाको साक्षी बसेर उचित निर्णय गर्न सक्नुहोस् भनेको हो । कृपया तपाईंले यति त गर्नैपर्छ ।

मानौँ, बाबुनानीले यतिबेला माध्यमिक शिक्षा सुरु गर्दै छन् । अहिलेबाटै वैदेशिक अध्ययनसम्बन्धी सामान्य संवाद सुरु गरिदिनोस् । के उसले कहिल्यै वैदेशिक अध्ययनका बारेमा सोचेको छ ? उनीहरूलाई प्रशस्त सोच्ने समय दिनुस् । सर्वोत्कृष्ट विकल्प खोज्न सल्लाह र सहयोग गरिदिनुस् । उनीहरूको रोजाइ प्राप्त गर्न तयारी गर्ने उचित समय दिनुस् । खासमा यो विषय पारिवारिक छलफलको विषय भएर आउँदैन । जब आउँछ, अचानक आउँछ । र, सबै तयारी हतारहतारमा हुन्छ । लतरपतर हुन्छ । बाबुनानीले पाउन सक्ने अनेकन सम्भावनाहरू गुमाएको हुन सक्छ । गन्तव्यमा पुगेर गर्न सक्ने अथाह सम्भावनाहरू मारिएका हुन सक्छन् ।

यहाँ यथार्थभन्दा सपना बढी बाँडिन्छ । भविष्यभन्दा भिसालाई प्राथमिकतामा राखिन्छ । भिसा छोडेर भविष्यका विषयहरूको विमर्शमा कहिल्यै जोड दिएनन् । दोष उनीहरूको मात्रै छैन, जसले यसो गरे । दोष सबैको छ ।

करिअर डेभलपमेन्टको कोणबाट अन्तर्राष्ट्रिय शिक्षा वा वैदेशिक अध्ययन रोज्नु नराम्रो हुनै सक्दैन । खासमा स्टडी अब्रोड करिअर विकासका अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण कडी हो । हिजोभन्दा आज, आजभन्दा भोलि विश्वबजार अत्यन्तै प्रतिस्पर्धात्मक छ । यहाँ फिट हुन वैदेशिक अध्ययन र अनुभवले साँच्चिकै सकारात्मक फरक पार्छ । फरक देश, संस्कृतिका मानिसहरूसँग सहज रूपमा घुल्न, संवाद गर्न नसकीकन विश्वबजारमा फिट हुन अप्ठेरै छ । बाबुनानीले आफ्नो पहिचान बनाउन सकून्, विश्वबजारमा आफ्नो प्रतिभा देखाउन सकून्, सफल होऊन् भन्ने इच्छा नहुने अभिभावक को नै पो होलान् र ? तैपनि... ।

वैदेशिक अध्ययनको तयारी गर्न दिने कुरामा सम्झौता गर्नु हुँदैन । स्टडी अब्रोड एउटा मौका पनि हो, कम्फर्ट जोनभन्दा बाहिर गएर सम्भावित चुनौतीहरूबाट गुज्रने । यो अनुभवले बाबुनानीलाई जीवनका केही नियमहरूसँग परिचित गराउँछ नै र सँगै कुँदेर लैजान्छ पनि ।

अभिभावक सन्तानको प्रगतिमा सारथि र बाधा दुवै बन्न सक्छन् । के बन्ने, तपाईंको मर्जी । उद्देश्य मात्रै छैन, अन्योल पनि छ । सपना छ, उचित योजना छैन । यहीँनेर सम्भव भएसम्म अभिभावक स्वयम्‌ले पनि परामर्श दिन सक्नुपर्छ । सम्भव छैन भने, अभिभावकले पनि करिअर तथा वैदेशिक अध्ययन परामर्शदाताहरूसँग परामर्श लिनुपर्छ ।

२० वर्षको मेरो अनुभवमा वैदेशिक अध्ययन रहरलाग्दो अवसर मात्रै होइन, चुनौती पनि हो । अभिभावकहरूले सन्तानको उद्देश्य र योजनामा सक्रिय चासो राखेको विरलै भेटेको छु । करिअर एवं वैदेशिक अध्ययन परामर्शदाताको हैसियतले बिन्ती गर्छु– तपाईंको सचेत योगदान वा हस्तक्षेप अपरिहार्य छ । अनिवार्य छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, चैत १५, २०७७ १४:१९