१० वर्षपछि सिक्‍का छपाइ, एक रुपैयाँ छाप्‍न दुई रुपैयाँ ३३ पैसा खर्च

A+ A A-

कुनै समयमा यस्तो थियो पैसा भन्‍नु नै सिक्‍का थियो । अहिले भने सिक्‍का सामान्यतया भेटी चढाउन केन्द्रित देखिन्छ । नेपालमा कागजी नोटको इतिहास ७५ वर्षको मात्रै भए पनि सिक्‍काको इतिहास भने ५०० वर्षभन्दा पुरानो छ ।

डिजिटल कारोबारको दुनियाँमा सिक्‍का वा कागजी नोट जतिसक्यो कम छाप्‍ने संसारभरका केन्द्रीय बैंकको नीति हुन्छ । नोट छपाइ कम गर्नका लागि नेपाल राष्ट्र बैंकले पनि डिजिटल कारोबारलाई प्राथमिकता दिँदै आएको छ ।

पछिल्लो समय क्‍वीक रेसपोन्स (क्युआर) कोर्डमार्फत कारोबार निकै बढी भएको छ । यसले पनि मुद्रा छपाइमा निकै कमी आउने अनुमान छ ।

मुद्रा छपाइ गर्दा सरकारको धेरै पैसा खर्च हुने गर्छ । स्टिकर वा रिचार्ड कार्ड छपाएजस्तै मुद्रा पनि पैसा दिएर नै छपाइ गर्ने हो । कागजी नोटको तुलनामा सिक्‍काको छपाइमा खर्च बढी हुने गर्छ ।

नेपाल राष्ट्र बैंकले हालै ३० करोड रुपैयाँ अर्थात एक रुपैयाँ दरका ३० करोड थान सिक्‍का छपाइका लागि ५१ लाख १५ हजार युरोको खरिदको सम्झौता गरेको राष्ट्र बैंकका कार्यकारी निर्देशक देव ढकालले जानकारी गराए ।

५१ लाख १५ हजार युरोको नेपाली रुपैयाँ बुधबारको विनिमय दरअनुसार ७० करोड सात लाख ५५ हजार रुपैयाँ हो । एक युरोको नेपाली खरिददर एक सय ३७ रुपैयाँ ४९ पैसा छ ।

यसले एक रुपैयाँको सिक्‍का छाप्‍न सरकारको दुई रुपैयाँ ३३ पैसा खर्च भएको हिसाब निस्‍कन्‍छ ।

राष्ट्र बैंकले २० पुसमा एक रुपैयाँ दरको ३० करोड थान नयाँ सिक्‍का डिजाइन, टकमरी (तामा, पित्तल, सुन, चाँदी आदिको धातुबाट बन्‍ने पैसा) तथा आपूर्ति गर्नेसम्‍बन्‍धी टेण्डर आह्वान गरेकोमा १० चैतमा मेन्‍निका पोल्स्का, वार्स र पोल्याण्ड नामक कम्पनीसँग खरिद सम्झौता गरेको छ ।

१० वर्षपछि सिक्‍का छपाइ

नेपाल राष्ट्र बैंक एक पूर्वकार्यकारी निर्देशकका अनुसार पछिल्लो एक दशक सिक्‍काको छपाइ भएको छैन । नोटको छपाइ प्रत्येक वर्ष तालिकाअनुसार नै हुने गरे पनि सिक्‍का छपाइ एक दशकपछि हुन थालेको उनले बताए ।

सन् २०१०/११ पछि सिक्‍काको छपाइ नभएको उनको भनाइ छ । राष्ट्र बैंकका प्रवक्तासमेत रहेका ढकालले लामो समयदेखि सिक्‍का छपाइ नभएकोमा अहिले खुला गरिएको बताउँछन् ।

तर, सर्वसाधरणको चलनचल्तीमा नल्याइए पनि नेता स्व. गणेशमान सिंहको जन्मशताब्दीको अवसर पारेर उनको फोटो र नाम अंकीत दुई हजार रुपैयाँको चाँदीको सिक्‍का २०७२ सालमा निस्कासन गरिएको थियो ।

किन सिक्‍का छपाइ ?

मुद्रा छपाइमा जति सक्यो कम खर्च गर्ने राष्ट्र बैंकको अहिलेको नीति हो । तर, मुद्राको अंकभन्दा खर्च धेरै हुने गरी पनि राष्ट्र बैंकले मुद्रा छपाइ गर्ने गरेको छ ।

राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता ढकाल केन्द्रीय बैंकको प्रमुख कामहरूमध्ये अर्थतन्त्रलाई आवश्‍यक पर्ने नोट तथा सिक्‍काको आपूर्ति गर्ने भएको बताउँदै अहिले सिक्‍काको आवश्यकता परेका कारण छपाइ गरिएको बताउँछन् ।

नोटको भन्दा बढी खर्च सिक्‍कामा लाग्‍ने भए पनि यसको आवश्यकता फरक किसिमको भएको उनको भनाइ रहेको छ । मुख्यतया अहिले मन्दिरमा भेटी चढाउन सिक्‍काको प्रयोग हुन्छ भने खुद्रा कारोबारमा समेत सिक्‍काको आवश्यकता पर्ने गर्छ ।

कति हुन्छ सिक्‍काको आयु

सिक्‍काको आयु कति हुन्छ ? ठ्याक्‍कै उत्तर छैन । तर, नोटको हिफाजात गर्दा दुईदेखि पाँच वर्षको आयु हुन्छ भने सिक्‍काको भने दशकौँ हुने गर्छ । सामान्तया सिक्‍का हराएर जाने गरेको हुन्छ तर सिक्‍का भने माटोमुनि नगाडिएको अवस्था अर्थात् मानिससँगै भएको अवस्थामा थोत्रो नहुने तर्क अधिकारीहरूको छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, चैत ११, २०७७ २१:३१