'कोठामा थुनिएर समाजको कथा लेख्न सकिन्छ र ?'

A+ A A-

'बुलबुल' फ्रेम्ड निर्देशक विनोद पौडेल नयाँ फिल्म बनाउने तयारी गरिरहेका छन् । र्‍यापर र महिला प्रहरीबीचको अन्तर्द्वन्द्व उनको फिल्मको विषयवस्तु छ ।

उनले फिल्मको कथा कोठामा थुनिएर सोचेका होइनन् । कतै सुनेको भरमा कल्पेका पनि होइनन् । यस फिल्मको कथा बनाउनका लागि विनोद आफैँ मैदानमा उत्रिएका छन् । र्‍यापरदेखि प्रहरीसम्मलाई भेटिरहेका छन् ।

विनोद कथालाई गहिरिएर बुझ्न आफू मात्र खटिएका छैनन्, उनले टोली नै खटाएका छन् । फिल्मका लागि छानिएका कलाकारलाई नै उनले विषयवस्तुको गहिरो अध्यनका लागि फिल्डमा पठाएका छन् ।

र्‍यापरको भूमिका निर्वाह गर्ने कलाकारले र्‍यापरलाई भेटिरहेका छन् । प्रहरीको भूमिका गर्ने कलाकार प्रहरीसँग गफिइरहेकी छिन् । फिल्ममा भएको ट्याक्सीचालकको भूमिका निर्वाह गर्ने कलाकार दिनभर ट्याक्सीमा दौडिरहेका छन् ।

यसरी दिनभरको खोजलाई कलाकारले टिपोट गर्छन् । केही दिनमा हुने सामूहिक भेटमा उनीहरूले देखेको, भोगेको वा महसुस गरेको कुरा सुनाउँछन् । अनि बल्ल विनोदले त्यसलाई कथाको स्वरुप दिन्छन् ।

विनोद समाजभन्दा टाढा रहेर कथा खोज्दैनन् । उनी भन्छन्, 'म हिँड्दा, कतै चिया खाँदा देख्ने दृश्यलाई याद गरिरहेको हुन्छु । कुनै कुराले मलाई छोयो भने म त्यसलाई केलाउन थाल्छु । पात्रलाई भेट्न थाल्छु । यदि कथा र पात्र चित्तबुझ्दो पाएँ भने त्यसमा फिल्म बनाउँछु ।'

'के फिल्मकर्मीले कथाको गहिरो अध्ययन गर्छन् त ?', यो प्रश्न उठिरहन्छ ।

नेपाली फिल्मकर्मीहरू बन्द कोठामा थुनिएर फिल्मको कथा लेख्ने गर्छन् । कतै रिसोर्टमा गएर लेखकले मनमौजी कथा लेख्छन् । उनीहरूले छनोट गरेको कथालाई आफ्नो सोचअनुसार तोडमरोड गरिदिन्छन् । उनीहरूलाई पत्तै हुन्न कि समाजको वास्तविकता के छ भनेर ।

विनोद कथा तयार गर्न समाजभित्र जानैपर्ने तर्क गर्छन् । समाजसम्म नपुगेको मान्छेले समाजको मनोविज्ञान नबुझ्ने भएकाले राम्रो कथा नै नबन्ने उनको तर्क छ ।

'नयाँ कथा बनाउन पुरानो अनुभवले पनि काम गर्दैन । उसले पहिला नै देखेको, भोगेको कुराले पनि हुन्न । ऊ सोही समयको वास्तविकता बुझ्नलाई समाजसम्म पुग्नैपर्छ', विनोद भन्छन्, 'को–कल्पित कथामा राम्रो फिल्म बन्छ भन्ने अपेक्षा कसरी गर्न सकिएला र ?'

कोठामा थुनिएर लेख्ने चलनलाई पनि विनोद गलत मान्दैनन् । तर, अध्ययन नगरी कोठामा थुनिएर लेख्दा आफू, कथा, पटकथादेखि समाजसम्मलाई अन्याय हुने उनी बताउँछन् ।

उनका अनुसार यस्तो परम्पराको मुख्य दोषी लेखक होइनन्, निर्देशक आफैँ हुन् । नाम र दामको लोभमा भित्रिएका निर्देशकका कारण यस्तो प्रवृत्ति मौलाएको छ ।

विनोद भन्छन्, 'निर्देशकको लक्ष्य आफूलाई मन परेको कथालाई प्रस्तुत गर्ने हुनुपर्छ । अनि मात्र उसले त्यसमा खोज गर्छ, अनुसन्धान गर्छ, सिक्छ, जसबाट राम्रो फिल्म पनि बन्छ । यदि नाम र दामकै लागि मात्रै आएको छ भने उसलाई कथासँग के मतलब रह्यो र ? जे भेट्छ, त्यसैमा फिल्म बनाइदिन्छ ।'

निर्देशकलाई फिल्मको कथावस्तुले नछोए त्यस कथामा राम्रो फिल्म बन्नै नसक्ने विनोदको दाबी छ । मनै नगढेको कथामा राम्रो काम कसले गर्ला र ?

नेपाली फिल्ममा कथाको दायरा पनि फराकिलो हुन सकेको छैन । सीमित परिधिलाई नाघेर फिल्मकर्मीहरूले कथालाई पस्किन सकेका छैनन् । फिल्मकर्मीलाई व्यापारको बढी चिन्ता हुन्छ । त्यसैले चलिरहेको ट्रेण्डबाट बाहिर पुगेर उनीहरूले कथा भन्ने आँट गर्दैनन् ।

विनोद व्यापारलाई कहिल्यै पनि पहिलो प्राथमिकता दिन नहुने कुरा दोहोर्‍याइरहन्छन् । उनको भनाइ एउटै छ, 'आफ्नो मन छुने कथा भन्नका लागि फिल्म बनाउने हो । राम्रो फिल्म बनेछ भने पैसा त कमाइहालिन्छ नि ।'

कतिपय फिल्मकर्मी विदेशमा सुटिङ गर्छन् । विदेशमा सुटिङ गरियो भने फिल्मको ब्राण्ड अर्कै हुने सोच राख्छन् । तर, उनीहरूले ख्याल गर्दैनन् कि, लामो हात गर्दा नजिकैका कथाहरू छुटिरहेका छन् । समाजमा रहेका भुइँमान्छेका कथा छुट्छन् । नेपाली फिल्मका दर्शक तिनै भुइँमान्छे पनि हुन्, जो फिल्ममा आफ्नो कथा हेर्न पर्खिरहेका छन् ।

विनोद बाहिर ध्यान दिँदा आफ्नै नजिकका कथालाई पनि भुल्न नहुने बताउँछन् ।

०००

विनोद नेपालमा आर्ट फिल्मको गलत व्याख्या भइरहेको तर्क गर्छन् । के गीत तथा फाइट नराख्दैमा आर्ट फिल्म बन्छ ? के दुर्गम गाउँको कथा भन्दैमा आर्ट फिल्म हुन्छ र ?

'हाम्रोमा जुम्ला-हुम्लाको कथा भनेको वा गीत नराखेको फिल्मलाई आर्ट फिल्म हो भन्ने चलन छ', विनोद भन्छन्, 'आर्ट फिल्म त मेरै रियल कथामा पनि बन्न सक्छ नि । चिया पसलमा बसेर लामो गफ गरेका दुई व्यक्तिको कथामा पनि आर्ट फिल्म बन्छ ।'

कतिपय फिल्मकर्मी आफ्नो नाक फुलाउनकै लागि जस्तो पनि फिल्मलाई आर्ट फिल्मको बिल्ला भिराइरहेको उनको गुनासो छ । भन्छन्, 'मैले त सेन्सेटिभ कथा उठाएको छु । यसले भुइँमान्छेको कथालाई भनेको छ । यस्तै तर्क गरेर फिल्मकर्मीले आफ्नो फिल्मलाई आर्ट फिल्मको संज्ञा दिइरहेका छन् । जुन आफैँमा लज्जास्पद छ ।'

आर्ट फिल्म बनाउँछु भन्नेहरू पनि कथाको छनोटमा चुकिरहेका छन् । उनीहरूले कलालाई ध्यान दिएका छैनन्, कलाकारलाई ध्यान दिएका छैनन् । उनीहरू ध्यान एउटै छ, 'दुर्गमको कथा पस्कियो भने त्यो आर्ट फिल्म बन्छ ।'

कलाकार र कथाको तालमेल

नेपाली फिल्म क्षेत्रमा कथा जे–जस्तो होस्, फिल्मको मुख्य कलाकारका रूपमा 'चलेको हिरो' खोज्ने बानी छ । त्यो कलाकारलाई फिल्मको भूमिका सुहाउँछ/सुहाउँदैन भन्ने कुरा कसैको मतलबको विषय भएन ।

कथालाई सुहाउँदो कलाकार छान्न नसके फिल्म राम्रो नबन्ने विनोदको भनाइ छ । जसको मुख्य दोषी निर्देशक नै हो ।

उनी भन्छन्, 'कथा र कलाकारको तालमेल नहुँदा फिल्म त त्यहीँ बिग्रिहाल्छ । त्यहाँ निर्देशकले हिरोलाई अन्याय गर्दै छ, कथालाई पनि अन्याय गर्दै छ । कलाकारको क्षमता र विषयवस्तु फरक भयो भने कलाकारले काम गर्न सक्दैन । कलाकारले राम्रो काम गरेन भने फिल्म कसरी राम्रो बन्छ ?'

कथा छान्ने कुरामा कलाकार पनि सचेत हुन जरुरी छ । फरक भूमिका आयो भन्दैमा काम गरिहाल्छु भन्न हुँदैन । आफ्नो क्षमतालाई कलाकार आफैँले बुझ्नुपर्छ ।

'कलाकारले आफूलाई सुहाउने कथा छान्न नसक्दा उनीहरू आफैँलाई घाटा परिरहेको छ । कलाकार, निर्माता, निर्देशकलाई मात्र होइन, यो त फिल्मक्षेत्रकै लागि घातक बनिरहेको छ', विनोदले भने ।

केही फिल्मले अडिसनको फण्डा मच्चाउँछन् । तर, अडिसन खोल्नुअघि नै उनीहरूको मुख्य कलाकार पक्का भइसकेको हुन्छ । यसलाई विनोदले नौटंकीको संज्ञा दिन्छन् ।

'हामीले यो कलाकारलाई मुख्य भूमिकामा लिएका छौँ । बाँकी यो यो पात्रका लागि अडिसन गर्दै छौँ भने भइगयो नि', विनोद भन्छन्, 'तर यहाँ त कलाकार पक्का भइसकेको भूमिकामा पनि अडिसन मागिन्छ ।'

'यो फण्डा मैले अडिसनबाट कलाकार छानेर 'आर्ट फिल्म' बनाउँछु भन्ने भ्रम छर्नका लागि मात्र हो', विनोदले निष्कर्ष सुनाए ।

स्टारडम र समाजको अन्तरसम्बन्ध

भरातीय वडाली ब्रदर्स 'सुफी म्युजिक'का मुख्य गायक प्यारेलाल वडालले जीवनमा धेरै शुभचिन्तक कमाए । सोहीअनुसार पैसा पनि कमाए । परिवार, आफन्तदेखि साथीसम्मले उनलाई गाडी किन्न ढिपी कस्थे । तर, प्यारेलालले गाडी किन्ने इच्छा देखाएनन् ।

कारण एउटै थियो, समाज । उनी गाडी किन भन्नेहरूलाई जवाफ दिन्थे, 'मैले गाडी चढेँ भने बाटोमा मैले मेरा शुभचिन्तकलाई भेट्दिनँ । उनीहरूलाई भेट्न पाइनँ भने म र मेरो समाजबीचको सम्बन्ध टुट्छ । उनीहरूबाट टाढा भएँ भने म कसरी कलाकार बन्छु र ?'

कलाकारको स्टारडम भनेको समाजले नै दिने हो । समाजले सम्मान गरेर कलाकारलाई 'स्टार' स्वीकार्ने हो । त्यही समाजसँग दूरी बनाएर कोही स्टार बन्छु भनेर सोच्छ भने त्यो उसको अहमता हो । त्यही अहमता नेपाली कलाकारमा छ ।

विनोद भन्छन्, 'कलाकारले जब आफू समाजबाट टाढा भएँ भने स्टारडम रहन्छ भन्ने भ्रम पाल्छ नि, तब ऊ स्टार रहन्न । समाजले नै बनाइएको उसको स्टारडम समाजबाट नै टाढा भएपछि कसरी टिक्छ ?'

समाजबाट टाढा रहन खोज्ने कलाकारले नयाँ कुरा सिक्न पाउँदैनन् । बन्द कोठामा थुनिएपछि उनीहरूको सिकाइ रोकिने विनोद बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, 'सुविधाका लागि गाडी, घर हुनु नराम्रो होइन । तर, उसले आफूलाई त्यसैमा सीमित गर्न हुन्न । यदि त्यसैमा सीमित भइयो भने उसको सिकाइ त्यहीँ रोकिन्छ । सिकाइ रोकियो भने उसले निर्वाह गर्ने भूमिकामा नयाँ आयाम देखिँदैन । उनीहरू सिर्जनाको संसारबाट टाढा पुग्छन् ।'

पाँचतारे होटलमा बस्ने, गाडी चढेर सहरको चिल्लो बाटोमा हुइँकिने । फिल्ममा भूमिका पनि त्यस्तै भए त ठीकै छ । तर, गाउँले केटाको भूमिका गर्न सुरिँदा त नसुहाउला नि ।

नेपालका स्टारहरूले मुकुट लगाउने गरेको तर्क गर्छन् । उनी भन्छन्, 'नेपालमा स्टार भनिएकाहरूले कहिल्यै फर्किएर आफूलाई हेरेका छैनन् । कपाल राम्रो बनायो, चस्मा लगायो, फाटेको पाइन्ट लगायो, अनि बोल्दा विचार गरेर बोल्यो । त्यहाँ उनीहरूले आफ्नो वास्तविकतालाई बिर्सिएका छन् ।

उनीहरूले आफूलाई प्रश्न गरेका छैनन् कि, खोइ त म ?'

प्रकाशित मिति: शनिबार, चैत ७, २०७७ ०८:१६