खोपमा मिसियो भू–राजनीति, भारतीय स्वार्थका कारण खरिद प्रक्रिया अन्योलमा

A+ A A-

भारतको स्वार्थका कारण कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) विरुद्धको खोप खरिद प्रक्रिया अन्योलमा परेको छ । २० लाख डोज खोप खरिद गरिसकेको सरकारले ५० लाख डोज खोप किन्ने प्रक्रिया अगाडि बढाएको थियो । तर, भारतले स्वीकृति नदिएपछि खरिद प्रक्रिया अलमलमा परेकोे स्वास्थ्य मन्त्रालय स्रोतको दाबी छ ।

भारतले पहिलो चरणको खोप अभियानका लागि सिरम इन्स्टिच्युट अफ इन्डियाले उत्पादन गरेको १० लाख डोज कोभिसिल्ड खोप नेपाललाई उपलब्ध गराएको थियो । उक्त खोप आएपछि सरकारले गत १४ माघदेखि खोप लगाउने अभियान चलाएको थियो ।

भारतले कोभिसिल्ड खोप उपलब्ध गराएपपछि नेपाल सरकारले पनि सोही खोप खरिद गर्ने प्रक्रिया अगाडि बढाएको हो । जसअन्तर्गत पहिलो चरणमा २० लाख डोज खोप खरिद गर्ने सरकारले निर्णय गर्‍यो । सिरम इन्स्टिच्युटसँग २० लाख मात्रा खोप प्रतिडाेज ४ डलरमा किन्ने सहमति पनि गर्‍यो ।

खरिदका लागि सरकारले ८० प्रतिशत रकम बिक्रेता कम्पनीलाई तिरिसकेको छ । खोप आएपछि बाँकी २० प्रतिशत रकम पनि भुक्तानी गरिने सहमति छ । २० लाख डोजमध्ये १० लाख डोज खोप नेपाल आयो । १० लाख डोज खोप आएपछि २३ फागुनदेखि दोस्रो चरणको खोप अभियान सुरु भएको थियो ।

तर, बाँकी १० लाख डोज खोप दिन सिरमले आनाकानी गरेको छ । सहमतिअनुसारको खोप नआउँदा दोस्रो चरणको खोप अभियान बीचमै रोकिन पुग्यो । ५० लाख डाेज खाेप खरिद गर्ने प्रक्रिया अगाडि बढाएको नेपालले सहमतिअनुसार पाउनुपर्ने १० लाख डोज खोप पनि पाएको छैन ।

भारतीय स्वार्थकाे सिकार

भारतले स्वीकृति नदिँदा खरिद गरिएको खोप पनि नआएको स्वास्थ्य मन्त्रालय स्रोतको भनाइ छ । ‘सिरमले खोप पठाउन भारत सरकारको स्वीकृति चाहिन्छ । भारत सरकारले अहिले स्वीकृति दिएको छैन’, मन्त्रालय स्रोतले भन्यो, ‘खोप अभावले अभियान नै रोकिन पुग्यो ।’

विश्वभर खोपको माग धेरै भएको र खोप नपाएका देशलाई पठाउनुपर्ने जवाफ सिरमले दिएको मन्त्रालयका उच्च अधिकारी बताउँछन् ।

‘नेपालले धेरै खोप लगायो । नलगाएका मुलुक पनि छन् । कसैले लगाइरहने कसैले नपाउने कुरा न्यायसंगत भएन भन्ने कुरा खोप कम्पनीबाट आएको छ’, स्रोतले भन्यो ।

भारतीय खोप कबाेलअनुसार नआउनुमा चीन फ्याक्टरले पनि काम गरेकाे हुन सक्छ ।नेपालमा चीनको खोप आउने चर्चा भएपछि भारत आफ्नाे वाचाबाट पछि हटेको समेत आशंका गरिएको छ । ‘चीनको खोप ल्याउने भन्ने चर्चा चल्यो । यो पनि एउटा कारण हुन सक्छ’, मन्त्रालय स्रोतले भन्यो ।

भारतको स्वार्थ अर्काे पनि देखिएको छ । भारत सरकारकाे लगानीमा उत्पादन भएको कोभ्याक्सिन खोप नेपालले खरिद गरोस् भन्ने भारतीय चाहना रहेको स्रोत बताउँछ ।

‘नरेन्द्र मोदीले लगाएको कोभ्याक्सिन खोपको मार्केट भारतले खोजिरहेको छ । यो खोपमा भारत सरकारको लगानी छ’, स्रोतले भन्यो, ‘नेपालले कोभिसिल्ड नल्याएर कोभ्याक्सिन ल्याओस् भन्ने भारतको चाहना देखिन्छ । यो राजनीतिक कुरा हो । कर्मचारी तहबाट याे गाँठाे फुकाउन सम्भव छैन ।’

सिरमका लागि १० लाख डोज खोप पठाउन ठूलो समस्या नरहेको नेपाल पक्षकाे विश्वास छ । खोपको अभाव भएपछि नेपाल सरकारले निजीक्षेत्रलाई पनि खोप ल्याउने बाटो खुला गरेको त छ । तर, राज्य लाग्दा त सजिलै नभित्रिएकाे खाेप निजीक्षेत्रले सहजै ल्याउँछन् भन्नेमा विश्वस्त हुन मुस्किल छ ।

कम्पनीले फिक्स रेट नतोक्दा समस्या

खोपविज्ञ समितिका संयोजक डा. श्यामराज उप्रेती नेपाल सरकारले खोप खरिदका लागि केही कमी नगरेको बताउँछन् । विश्वमै खोपको अभाव भएकाले नेपालमा पनि समस्या भएको उनको बुझाइ छ ।

‘भ्याक्सिन किन्न खोज्दा पनि पाइएन । सबैलाई खोप चाहिएको छ । खोपको अभाव भएर हो’, उप्रेती भन्छन्, ‘सरकारसँग पैसा तिर्न तयार देखिन्छ । किन्ने प्रक्रियामा समस्या छ ।’

खोप उत्पादक कम्पनीले निश्चित मूल्य नतोक्दा समस्या भएको उनी बताउँछन् । ‘पहिले ४ डलरमा किनेको अहिले ६ डलर पुग्ने देखिन्छ । कम्पनीले जसलाई जतिमा दिन मन लागेको छ, त्यतिमा दिएको छ । कसैलाई ४ डलर, कसैलाई ५, कसैलाई ६ डलर भनेको छ । कम्पनीको यकिन बिक्रीदर देखिएन’, उनी भन्छन्, ‘सबैभन्दा सस्तोमा नेपालले ४ डलरमा किनेको हो । अहिले किन रोकियो, थाहा छैन ।’ सबैलाई एउटै मूल्य बनाउनुपर्नेमा अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्था लागिपरेको उनले बताए ।

साढे २३ लाख डोज आयो ७ लाख बाँकी

नेपालमा अहिलेसम्म २३ लाख ४८ हजार डोज खोप आएको छ । पहिलो चरणमा भारतले उपलब्ध गराएको १० लाख डोज, खरिद गरिएको कुल २० लाख डाेजमध्ये १० लाख डोज र कोभ्याक्स सुविधाबाट ३ लाख ४८ हजार डोज खोप आएको छ ।

कोभ्याक्स सुविधाबाट आउनुपर्ने खोप पनि पूरा आएको छैन । २० प्रतिशत नागरिकका लागि कोभ्याक्स सुविधाबाट खोप आउनुपर्ने हो ।

आएको २३ लाख ४८ हजार डोज खोपमध्ये ७ लाखको हाराहारीमा बाँकी रहेको खोप महाशाखाले जनाएको छ ।

‘करिब ७ लाख डोज खोप आउन बाँकी छ । पहिलो चरणको खोप अभियानमा लगाएका फ्रन्टलाइनरका लागि दोस्रो मात्रा दिन पुग्छ’, महाशाखा प्रमुख डा. झलक गौतमले भने ।

साढे १६ लाखले लगाए खोप

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका अनुसार बुधबारसम्म १६ लाख ४४ हजार ८ सय ५८ जनाले खोप लगाएका छन् । पहिलो चरणको खोप अभियानमा ४ लाख २९ हजारले खोप लगाएका थिए । पहिलो र दोस्रो चरणमा गरेर १६ लाख बढीले खोप लगाएका हुन् ।

रोकियो खोप अभियान

खोपको अभाव भएपछि सरकारले अभियान नै रोकेको छ । स्वास्थ्य मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. जागेश्वर गौतमले फागुन २३ गतेबाट सञ्चालन गरिएको दोस्रो प्राथमिकताको पहिलो चरणको खोप अभियान ३ चैतदेखि सकिएको जानकारी दिए ।

पहिलो १० दिनसम्म ६५ वर्ष माथिका ज्येष्ठ नागरिकलाई खोप लगाउने र १० दिनपछि ५५ देखि ६४ वर्ष उमेर समुहकालाई खोप लगाउने भनिएको थियो । खोप उपलब्ध नभएपछि अभियान रोक्न सरकार बाध्य भएको हो ।

प्रवक्ता डा. गौतमले ५५ देखि ६४ वर्षसम्मका नागरिकलाई खोपको पहिलो मात्रा दिने सूचना पछि प्रकाशन गरिने बताए । ‘दोस्रो प्राथमिकतामा परेका ५५ देखि ६४ वर्षसम्मका नागरिकहरुलाई पहिलो मात्रा खोप दिने सूचना खोप उपलब्ध भएपछि प्रकाशन गरिनेछ,’ उनले भने, ‘थप खोप प्राप्त हुनासाथ खोप अभियान सुचारु गर्छौं ।’

७ वैशाखदेखि दोस्रो मात्रा लगाइने

प्रवक्ता डा. गौतमका अनुसार १४ माघको पहिलो चरणको अभियानमा खोप लगाएकालाई दोस्रो मात्रा ७ वैशाखदेखि ११ गतेसम्म दिइनेछ । बाँकी रहेको ७ लाख डोज खोप उनीहरूलाई दिइनेछ । पहिलो चरणको अभियानमा फ्रन्टलाइनरलाई खोप लगाइएको थियो । २३ फागुनदेखि ३ चैतसम्म खोपको पहिलो मात्रा लगाएकाहरूलाई दोस्रो मात्रा लगाउने मिति पनि पछि तोकिने उनले बताए ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत ५, २०७७ १५:४६