ढुंगाको भर पत्थरकट्टालाई

A+ A A-

ढ्याकढ्याक ढ्याकढ्याक ...

उज्यालोले नेटो काट्नै लागिसक्यो । तर, चाबहिलको सडकपेटीमा बसिरहेका पत्थरकट्टाहरूले भने पत्थर काटेर भ्याएकै छैनन् ।

घोसेमुन्टो लगाएर एकोहोरो हथौडा र छिनोमा उनीहरूको ध्यान केन्द्रित छ । छिनमै बुट्टेदार पत्थर तयार हुन्छ । हो, यसरी ढुंगामा कुँदिएको सिलौटो, चनौटो, लोहोरो, जाँतो मानिसका घरघरमा पुग्छन् ।

त्यहाँ गएर परिचय माग्दा सबैले आफ्नो नामको पछाडि पत्थरकट्टा जोडे । जुन उनीहरूको आफ्नै थर भने हैन । पत्थर काटेरै गुजारा टार्ने भएकाले उनीहरू आफ्नो नामको पछाडि पत्थरकट्टा भन्न रुचाउँछन् ।

उनीहरूको जातीय पहिचान फरक-फरक भएपनि व्यवसायिक पहिचानले सबैलाई एक बनाएको छ ।

पत्थरजस्तै जीवनकथा

‘ओ, दाइ-दिदी लाने हो ?’ सिलौटातिर इसारा गर्दै बटुवाहरूलाई यस्तै प्रश्न गरिरहन्छिन् रौतहटकी इना । कोहीले किन्छन्, कोही त्यत्तिकै हिँड्छन् ।

२६ वर्षकी इना पत्थरकट्टालाई भने विश्राम लिने फुर्सद छैन । उनी फेरि पत्थरमा हिर्काउन थाल्छिन् । उनले सिंगार्दै गरेको ढुङ्गाले बिस्तारै सिलौटो, लोहोरो वा जाँतोको रुप लिन्छ । तर, उनको जीवनको रुपमा भने कहिल्यै परिवर्तन आएन ।

कहिलेकाहीँ त छिनोमा ताकेको हथौडा चिप्लिएर उनको हातमै बजारिन्छ । तर इनालाई आफ्नो भोकको अगाडि ती पीडा सामान्य लाग्छन् । उनी हातका खतहरू देखाउँदै भन्छिन्, ‘काम गर्दा यस्तो भइरहन्छ । तर के गर्नु ? बिहान-बेलुकीको छाक टार्नै पर्‍यो ।’

उनले यसरी ढुङ्गा सुमसुम्याउन थालेको करिब १० वर्ष भयो । ७ वर्ष जति चितवनको नारायणघाटमै पत्थर काटिन् । पछिल्लो ३ वर्षयता भने इना काठमाडौंको चाबहिल सडकपेटी रोज्न थालेकी छिन् । चाबहिलमा मात्रै ७ परिवार पत्थर कुँदेरै जीविका चलाइरहेका छन् ।

उनको श्रीमान बितेको पनि २ वर्ष भइसक्यो । बिहान जुरुक्क उठ्नासाथ एक्लै साइकल सुमसुम्याउँछिन् । दिउँसो कुद्न-बेच्न चाहिने ढुङ्गा साइकलमा बोकेर सडकपेटी पुग्छिन् । खानाखाजा पनि त्यहीँ खान्छिन् । दिनभरमा दुई-तीन वटा पत्थर काटेर भ्याउँछिन्, एक-दुई वटा बेच्न सफल हुन्छिन् ।

बेलाबेला नगर प्रहरीले आफूलाई अनावश्यक दु:ख दिने उनको गुनासो छ । ‘नगर प्रहरी आयो भने सडकपेटीमा नबस् भन्छ, थर्काउँछ । तर हामी जाउँ कहाँ ?’ इना गुनासो पोख्छिन् । ढुंगा कुँदेर आफ्नो जीविकापर्जन गर्ने अर्का पात्र हुन्, आशिष पत्थरकट्टा । उनकै आखाँ अगाडिबाट पछिल्लोपटक थुप्रै जुलुस हिँडे । तर देशमा के भैरहेको छ भन्ने उनलाई पत्तो छैन ।

बिहान आउँछन्, दिनभर पत्थर काट्छन् र बेलुकी घर फर्कन्छन् । छाक टार्ने चटारोले नै उनलाई दिनरात सताउँछ ।
आशिषले यसरी पत्थर काट्न थालेको १२ वर्ष पुग्नलाग्यो । आफ्नो छोरालाई इन्जिनियर बनाउने सपना देखेका छन्, उनले । ‘यो पेशामा त दुख गर्नुपर्छ, छोरालाई त इन्जिनियर बनाउँछु,’ आशिष आफ्नो लक्ष्य सुनाउँछन् ।

साना बालबालिका समेत आफ्नो अभिभावकलाई सघाउन आएका भेटिन्छन् । १२ वर्षका रोसन पत्थरकट्टा फुपुलाई सघाउन दैनिक ढुंगा कुद्न आउँछन् । स्कुल जाने समयमा बाहेक उनी यही सडकपेटीमा देखिन्छन् । रोसनजस्तै अन्य थुप्रै केटाकेटी त्यहाँ देखिन्छन् ।

पत्थरको यात्राः मधेशदेखि विदेशसम्म

उनीहरूले आफ्नो सीप भर्ने यी ढुङ्गा तराईका विभिन्न जिल्ला र भारतबाट समेत आउँछन् । बर्दिवास, बुटवल, विरगंज, पाल्पा र कलैयादेखि भारतकबाट उनीहरूले पत्थर मगाउँछन् । कालो ढुङ्गा, सेतो ढुङ्गा, रातो ढुङ्गा र पहेँलो ढुङ्गा । यी चार थरिका ढुङ्गामा आफ्नो कला भरिरहेका हुन्छन् ।

पत्थरकट्टाहरूको कलाले भरिएको सिलौटो, जाँतो, लोहोरो, ओखल जस्ता सामग्री विदेश निर्यात समेत हुन्छन् । विदेश पुर्‍याउने काम भने साहुले गर्छन् । अस्ट्रेलिया, बेलायत, अमेरिका लगायतका मुलुकमा यी सामान निर्यात हुन्छन् ।

आशिषका अनुसार विदेश निर्यात हुँदा आफ्नो सामानले बढी मोल पाउने बताउँछन् । तर, निर्यात सानो संख्यामा मात्रै छ । महिनाको सय वटा जति विदेश पठाउँछन्, उनीहरू आफ्ना साहुमार्फत ।

स्वास्थ्य जोखिम मोलेरै काम

आफ्नै स्वास्थ्य बिगारेरै पनि पत्थरकट्टाहरू कयौँ वर्षदेखि पत्थर नै कुँद्न बाध्य छन् । आशिषका बुवा ढुंगा कुँद्दा निस्कने धुलोका कणकै कारण बिते । ‘बुबाममी, हजुरबादेखि नै यही पेसामा छौँ,’ आशिष भन्छन्, ‘मेरो बाबा पत्थरको धुलोकै कारण फोक्सोका क्यान्सर भएर बित्नुभयो ।’

इनाकाअनुसार बिरामी भएर अस्पताल जाँदा आफूलाई डाक्टरले बाहिर उड्ने धुलोधुवाँभन्दा पत्थर कुँद्दा निस्किएको धुलो बढी हानीकारक हुने बताएका थिए । तर, आफूले जानेकै यही भएकाले अन्य विकल्प नभएको उनी बताउँछन् । आफ्नो श्रीमानको मृत्यु पनि यस्तै घाटक धुलाका कारण भएको इना ठान्छिन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, फागुन २४, २०७७ १७:४५