२६ वर्षदेखि भेडीगोठ स्याहार्दै बसेका टुकबहादुर भन्छन्, 'जाँगर भए गाउँमै कमाइन्छ महिनाकाे एक लाख'

२६ वर्षदेखि भेडीगोठ स्याहार्दै बसेका टुकबहादुर भन्छन्, 'जाँगर भए गाउँमै कमाइन्छ महिनाकाे एक लाख'

A+ A A-

अग्लो कद, चाउरी पर्दै गएका गाला, मैलो लुकुनी, कान छोप्ने गरी लगाएको उनीको टोपी अनि हातमा एक मिटरजति लामो लट्ठी ।

एकाबिहानै यस्तै भेसमा भेडाका बथान अघि लाएर निस्कन्छन् ताप्लेजुङ सिदिङ्ग्वा–३ का ५३ वर्षीय टुकबहादुर गुरुङ । दिनभर चरनका लागि सानाठूला थुम्की डुलाएर भेडाका बथानलाई साँझमा गाेठ फर्काउँछन् । भोलिपल्ट उसैगरी हातमा लौरो लिएर भेडा पछिपछि उकालीओराली ।

सुदूरपूर्वको हिमाली जिल्लामा टुकबहादुरले यसरी भेडाको पछि लागेर २६ वर्ष बिताइसके । ६ महिना लेक, ६ महिना बेसी । ज्यानले साथ दिएसम्म भेडीगोठ नै स्याहार्ने उनले निश्चय गरेका छन् । किनकि, यो उनको पुर्ख्यौली पेसा हो । उनलाई लाग्छ, बाउबाजेले थालेको पेसालाई बीचमै छाड्न हुँदैन ।

यो विकट गाउँमा भेडा पाल्न उनकाे ७० लाखजति लगानी परेकाे छ । यिनै भेडाको दूध, उन र मासु बेचेर उनले परिवार धानेका छन् । यति मात्र होइन, उनको भेडीगोठमा काम गर्ने अन्य पाँच जनाको परिवार पनि यसैबाट पालिएको छ ।

भेडीगोठमा अहिले ३ सय ५० भेडा छन् । टुकबहादुरले वर्षमा २ सय ५० किलो उन, ५० किलो भेडाको घीउ र १० वटा थुम्बा (भाले भेडो) बेच्ने गरेको बताए । उनका अनुसार थुम्बाको मासु प्रतिकिलाे एक हजार रुपैयाँ, जिउँदो थुम्बा प्रतिगोटा ५० हजार र उन प्रतिकिलाे चार सय रुपैयाँमा बिक्री हुन्छ । ताप्लेजुङको स्थानीय तथा भारत सिक्किमसम्मका बजारमा उनका उत्पादन खपत हुने गरेको छ । भेडाका पाठापाठीहरू प्रतिगोटा १४ हजार रुपैयाँसम्ममा बेच्ने गरेको उनको भनाइ छ ।

‘खर्च खटाएर वर्षमा पाँच/छ लाख रुपैयाँ जोगिन्छ । आठ जनाको मेरो परिवार यसैबाट चल्छ । गाउँमा थोरथोरै ऋण लगाएको छु’, उनले भने ।

भेडाको उनबाट कम्मल, राडी, स्वीटरलगायत कपडा बनाइन्छ । खासगरी मासुका लागि प्रयोग हुने भेडा कतिपय ठाउँमा भारी बोकाउन प्रयोग भएको पनि पाइन्छ ।

टुकबहादुरका अनुसार भेडीगोठ ६ महिना लेक र ६ महिना बेसीमा सार्नुपर्छ । ‘मिहेनतचाहिँ धेरै नै गर्नुपर्छ’, लौरो बिसाएर उनले आफ्नै उदाहरण पेस गरे, ‘मलाई नै हेर्नोस्, धुस्रेफुस्रे, मैलोधैलो भएर काम गर्नुपरेको छ ।’ भेडीगोठमा काम गर्दा सुकिलो भइरहन मुस्किल पर्ने टुकबहादुर बताउँछन् । ‘किसानको छोरा हुँ । सानैदेखि मेलापात र गोठखर्कमै खटिनुपर्‍यो, बाउबाजेले जे सिकाए, त्यही गर्दै आइयो । तर, भेडा पाल्नेहरूले फोहोर नै लगाउनुपर्छ भन्नेचाहिँ होइन है’, उनी हाँसे ।

टुकबहादुरको चिन्ता

राम्रै आम्दानी गरिरहे पनि यो पेसालाई लिएर टुकबहादुर चिन्तित छन् । भन्छन्, ‘अहिलेका केटाकेटी भेडा पाल्ने कुरा गर्‍याे कि तर्किन्छन् । गाउँका जवान परदेशतिरै बल गर्छन् । गोठाला पाइँदैनन् । भेडीगोठ लोप हुँदै गएको छ ।’ पहाडी भेग आधुनिक प्रविधिको पहुँचबाट टाढा हुनु पनि चिन्ताको विषय भएको उनको भनाइ छ ।

टुकबहादुरका अनुसार भेडीगोठ जङ्गलमा भएको समयमा बाघ, भालु, चितुवालगायतले भेडा खाइदिन्छन् । ‘शहरी क्षेत्रमा भए सरकारले हाम्रा यस्ता समस्यालाई बेलैमा निकास दिन्थ्यो होला’, उनी भन्छन्, ‘यस्तो भीमकाय पहाडको छेउछाउ बस्ने हामीकहाँ विचरा सरकार आइपुगोस् पनि कसरी !’, हाँसीहाँसी उनले ब्यंग्य छेडे ।

राज्यले भेडीगोठको संरक्षण गर्ने तथा यसलाई व्यावसायिक बनाउन पहल गरिदिने हो भने पहाडी क्षेत्रका युवालाई विदेश जानबाट रोक्न सकिने उनी बताउँछन् । ‘वर्षमा १० वटासम्म भेडा जङ्गली जनावरले खाइदिन्छन् । अर्कातिर राज्यबाट कुनै प्रोत्साहन छैन’, टुकबहादुर भन्छन्, ‘हामी पो बाउबाजेको पेसालाई अघि बढाउनुपर्छ भनेर यसमा लाग्यौँ । अहिलेका केटाकेटीले कहाँ हामीजसरी सोच्छन् र !’, यही अवस्थामा नयाँ पुस्ता भेडीगोठतिर आउनेमा उनी विश्वस्त छैनन् ।

जिल्लाका तिम्बुपोखरी आसपास, गार्दे, नयाँ जगंल, थारे, बतासे, लामीखोला र कञ्चनजंगा हिमालको आसपासका क्षेत्र भेडा चरन हुन । तर, तीमध्ये कतिपय क्षेत्रमा अहिले चिराइतो, जटामासी, पाँचऔँले, यार्सागुम्बालगायतका जडीबुटी लगाउन थालिएको छ । तल्लो क्षेत्रमा पनि नगदेबाली अलैंची खेती बिस्तार गरिएपछि चरन क्षेत्रको अभाव हुँदै गएको टुकबहादुर बताउँछन् ।

सिदिङ्वा गाउँपालिकामा आयको मुख्य स्रोत कृषि, पशुपालन र जडीबुटी नै हो । पर्यटकीय सम्भावना बोकेको गाउँपालिका पनि हो यो । धार्मिकस्थल तिम्बुङ पोखरी र सुन्दर ढ्वाङढ्वाङे झरना यही गाउँपालिकामा पर्छ । टुकबहादुर आफ्नो पेसालाई पर्यटनसँग जोड्दै भन्छन्, ‘अहिले भेडीगोठ हराउँदै गएको छ । तर, म र मजस्ता अरु केही अझै भेडीगोठ स्याहार्दै छौँ । कतिपय पर्यटक भेडा र भेडीगोठ हेर्नकै लागि पनि आउँछन् ।’

नेपालमा भेडा पालना

नेपालमा सबैभन्दा बढी बरुवाल जातको भेडा पालिन्छ । यो जात स्थानीय भेडाहरूमा सबैभन्दा ठूलो हुन्छ । नेपालका स्थानीय भेडाहरूमा भ्याङलुङ्ग, कागे, बरुवाल र लामपुछ्रे प्रमुख हुन् । सरकारबाट सिफारीस गरिएका भेडाका उन्नत जातहरूमा मेरिनो, रामबुलेट, बोर्डर लेस्टर, पोलवर्थ, रोम्नीमार्स र कुपवर्थ छन् । नेपालको पहाडी र हिमाली भेगमा यीनै जातका भेडा धेरै पालिन्छ ।

स्थानीय भेडाको उन बढी खस्रो हुने भएकोले बढी राडीपाखी बनाउनमा प्रयोग गरिन्छ । तर, भ्याङलुङ्ग जातिको भेडाको उन मसिनो हुने भएकोले गलैंचा बनाउनमा बेसी प्रयोग हुन्छ । भेडा करिब २० देखि २५ डिग्री सेल्सियस तापक्रम भएको हावापानीमा पाल्न सकिन्छ । नेपालमा हिमाली र पहाडी क्षेत्र भेडा पालनका लागि उपयुक्त मानिन्छ । ताप्लेजुङसहित पाँचथर, इलाम धनकुटा भोजपुर, तेह्रथुम, जुम्ला, मुगु, कालिकोट, डोल्पा, गोरखा, लम्जुङ्ग, रसुवा ओखलढुङ्गालगायत जिल्लामा भेडा पालन गरिन्छ ।

टुकबहादुर भन्छन्, 'चाहे बझाङ होस् वा मुगु वा ताप्लेजुङको भेडीगोठ, सरकारले कतै पनि भेडीगोठका किसानलाई वास्ता गरेको पाउँदिनँ । मेरो वास्ता गरेन, यो चिन्ताको विषय होइन । मेरा छोराछोरी यो पेसामा भविष्य नदेखेर विदेशिन्छन् कि भन्नेमा छ मेरो चिन्ता ।'

कुनै पनि पेसामा दत्तचित्त भएर होमिने हो भने सफलता अवश्यम्भावी हुने उनको अनुभव छ । भन्छन्, महिनाको ४०/५० हजार कमाउन म विदेश जानै परेन । जबकि मैले धेरै पढेकाे पनि छैन । पढेलेखेकाहरू आएर यसलाई अझै आधुनिक बनाएर अघि बढ्ने हो भने महिनाको एक/दुई लाख त गाउँ बसेरै कमाइन्छ नि !'

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन २०, २०७७ ०७:२६