महावीर पुनले कसरी बसाल्दै छन् आविष्कारको संस्कार ?

A+ A A-

महावीर पुनसँग भलाकुसारी गर्न जाँदा उनी ल्यापटपमा घोत्लिइरहेका थिए । त्रिभुवन विश्वविद्यालयले ‘राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्र’का लागि स्थान जुटाइदिएको छ । झट्ट हेर्दा आविष्कार केन्द्र एउटा उद्योगजस्तो देखिन्छ, जहाँ नयाँ सामानहरू उत्पादन भैरहन्छन् । हो, नयाँ खोजका लागि केही युवा अनुसन्धानमा व्यस्त थिए । केही युवा ल्याबभित्रको प्रयोगात्मक काममा खटिइरहेका थिए ।

विश्वविद्यालयले शैली बदल्ने हो भने विश्वमै यो ज्ञान र विज्ञानको केन्द्र बन्न सक्छ । तर, विश्वविद्यालयको शिक्षा प्रणालीमाथि धेरै ठाउँमा प्रश्नहरू छन् । विश्वविद्यालयको काम आविष्कार गरिएका ज्ञानको सूचना दिनु वा रटाउनु मात्र होइन, ज्ञानको आविष्कार गर्नु पनि हो । विश्वविद्यालय र सरकारले गर्नुपर्ने काम पुनजस्ता व्यक्तिको हिम्मतले गरिरहेको छ ।

नेपालमा विज्ञानको प्रवेश नै भएको छैन भन्दा हुन्छ । नयाँ ‘आइडिया’लाई यहाँ पनि आविष्कारको मूर्त रूप दिन यहाँ पनि सम्भव छ भन्ने विश्वासका साथ सन् २०१२ मा महावीर पुनले निजीस्तरमा राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रको स्थापना गरे ।

कोरोनाकालको लकडाउनअगाडि ३०/३२ वटा अनुसन्धानमाथि काम भइरहेका थिए । कोरोनाको समयमा डाक्टरहरूको अनुरोध र समयको आवश्यकताअनुसार स्वास्थ्य उपकरणको क्षेत्रमा केन्द्रित भएको कुरा पुनले सुनाए ।

आविष्कार केन्द्रमा यो समयमा करिब १९ हजार पीपीई, १४ हजार फेससिल्ड, १ सयभन्दा बढी आइसोलेसन हुड, नर्सिङ रोबोट, स्वाब कलेक्सन बक्स, कोरोनाबाट मृतकको लास राख्ने बाकस, डाक्टरले प्रयोग गरेका सामग्री ‘अल्ट्रा भाइलोट’ किरणले शुद्धीकरण गर्ने डिसइन्फेक्सन बक्स, जहाजका लागि आइसोलेसन चेम्बर निर्माण गरियो र निःशुल्क वितरण गरियो ।

अस्पतालमा बिग्रेर वर्षौंदेखि फालिएका भेन्टिलेटर उठाएर लगियो र मर्मत गरेर नयाँ बनाइयो । अस्पतालमा अहिले ती भेन्टिलेटर प्रयोगमा आइरहेका छन् ।

राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रलाई सरकारले आर्थिक सहयोग गरेको छैन । यो दाताहरूको सहयोगबाट चलेको छ । यहाँ उत्पादन हुने वस्तु तथा उपकरणहरू निःशुल्क रूपमा वितरण गरिन्छ । ‘युवा जोसँग नवीन सोच र आइडिया छ, प्रस्तावना लिएर आउँदा केन्द्रले आर्थिक, भौतिक र प्राविधिक सबै जिम्मा लिन्छ तर त्यो आविष्कार उत्पादनमूलक हुनुपर्छ’, पुनको सर्त छ । अनुसन्धान र आविष्कारको गहन विषयमा कमै मान्छेले रुचि राख्छन् । यो एउटा अन्र्तिनिहित क्षमता र प्रतिभाको विषय पनि हो ।

अहिलेसम्म आविष्कारका प्रस्तावना लिएर कति युवा आए त ?

पुन भन्छन्, ‘त्यस्तै १५० जनाजति आए होलान् । यहाँका युवा जागिरको खोजीमा छन् । विदेश जाने रहरमा छन् । समाजले, स्कुल–कलेजले नयाँ खोज गर्नुपर्छ भन्ने सिकाएन ।’ उनी उदाहरण दिँदै भन्छन्, ‘करोडौँका तास र पेन्सिलसमेत विदेशबाट आयात हुन्छन् । नेपालमै आविष्कार गर्न सकिन्छ भन्ने कसैले सिकाएन । त्यसैले हरेक कुरा आयात गर्नुपरेको छ ।’

अनुसन्धानमा घोत्लिँदै गरेको मान्छेले भोक, प्यास, निद्रासमेत बिर्सिन्छ । ‘हामी राति अबेलासम्म पनि काममा खटिइरहेका हुन्छौँ’, एक अनुसन्धानकर्ता भन्दै थिए ।

अहिले के–कस्ता प्रोजेक्टहरूमा काम भइरहेको छ ?

महावीर पुनले सविस्तार सुनाएः
भर्खर जन्मेको बच्चालाई न्यानो बनाउने ‘बेबी वार्मर’ बनाएर अहिले १५ वटा अस्पतालमा परीक्षण भइरहेको छ । अमेरिकाको स्टान्डफोर्ड विश्वविद्यालयसँगको सहकार्यमा भेन्टिलेटर निर्माण गरिएको छ र यो पनि अस्पतालमा परीक्षण भइरहेको छ ।

फूल फुल्ने ठाउँहरूमा मौरीलाई ओसार्न ‘ट्रली’ निर्माण गरिँदै छ । त्यस्तै, बाँदर धपाउने मेसिन निर्माण गरेर वितरणको काम भइरहेको छ । हाते ट्रयाक्टरको विकास गरिँदै छ ।

स्वचालित च्याउखेतीको ढाँचा बनाइँदै छ, जहाँ तापक्रम र ओसिलोपन स्वतः नियन्त्रित हुन सक्छ ।उद्योग, बैंक र अस्पतालहरूमा प्रयोग गर्न सकिने ‘सर्भिस रोबोट’ को निर्माण गर्ने काम पनि प्रक्रियामा छ । फलफूल सुकाउने सोलार ड्राइयर, गाडी धुने स्वचालित मेसिन तथा मूर्तिकलाको निर्माण भइरहेको छ ।

गाउँगाउँमा इन्टरनेट पुर्‍याएर ‘म्यागासेसे पुरस्कार’ जितेका महावीर पुनको एकोहोरो रूपमा आफ्नै शैलीमा काम गर्नु उनको स्वभाव हो । आविष्कार केन्द्रले देशभित्र युवाका आइडियालाई आविष्कारको मूर्त रूप दिन ‘प्लेटफर्म’ दिन सक्छ । जीवावशेष इन्धन, गाडी, औषधि, पार्टपुर्जा मात्र होइन, धेरै साधारण कुरा पनि विदेशबाटै आयात गर्नुपरेको नेपालले महावीरको प्रयत्नले यहाँका युवाको मस्तिष्कलाई समेत झकझक्याउँदै छ ।

अनुसन्धान र आविष्कारको क्षेत्रमा विश्वका देशहरूले ठूलो मात्रामा बजेट छट्याउने गर्छन् । तर, हाम्रो सरकारको प्राथमिकतामा यो विषय कहिल्यै परेन । यसैकारण देश लाजमर्दो ढंगले पजिीवी हुनुपरिरहेको छ । अरुले गरिदिएको आविष्कार प्रयोग गरेर दंग पर्नु हाम्रो नियति बनेको छ ।

यस्तो अवस्थामा महावीर पुन सिर्जनात्मक उर्वर मस्तिष्कलाई सदुपयोग गर्न कस्सिएका छन् । उनको सक्रियताले स्वदेश र विदेशका भद्र भलाद्मीहरूको ध्यानाकर्षण भइरहेको देख्न पाइन्छ । यसैले त महावीर पुनले आविष्कार केन्द्रका लागि चन्दादाताहरूको नाम दैनिकजसो सामाजिक सञ्जालमा सार्वजनिक गरिरहेका हुन्छन् ।