बजारले कज्याउने ‘सुन्दरी’

A+ A A-

महिलामाथि हुने हिंसा घरभित्र मात्रै सीमित छैन । घरभित्रबाट हिंसाले बजारमा पाईला राखेको धेरै भइसकेकोे छ । महिला हिंसाका आधुनिक स्वरुप उत्खनन गर्न माहिर छ, बजार । महिला हिंसाको आधुनिक स्वरुप मध्ये एक हो, सुन्दरी प्रतियोगिता ।

संसारभर सुन्दरताको सर्वमान्य र सर्वस्वीकार्य परिभाषा छैन तर पनि सुन्दरी जाँच्न बसेकी कोही महिला निर्णायक भन्न सक्छिन्, ‘मेकअप नगरी आउनु मिस नेपालको अपमान हो ।’

मेकअप गर्नु अर्थात सौन्दर्य प्रसाधन खरिद गरेर प्रयोग गर्नु ।सुन्दरतालाई मेकअपसँग जोडेर हेर्ने दृष्टि बजारको दृष्टि हो । र, बजारले नै कसैलाई सुन्दर वा कुरुप घोषणा गर्ने, अघोषित ठेक्का लिएको छ ।

मेकअप नगरेकै कारण बजारले मान्छेलाई कुरुप घोषित गर्न सक्छ । सुन्दरता जाँच्न बसेका आँखाले बहुराष्ट्रिय कम्पनीका सौन्दर्य प्रसाधन प्रयोग नगर्नेहरु कुरुप देख्न सक्छ ।

कर्पोरेट हाउस, बहुराष्ट्रिय कम्पनीका उत्पादनको प्रचार गर्न, युवतीको पहिचान गर्नु सुन्दरी प्रतियोगिताको अघोषित तर प्रमुख उदेश्य हो । एउटै स्वाद र रसका विभिन्न वस्तु फरक फरक ब्राण्डमा उत्पादन गरिएजस्तै प्रत्येक वर्ष विभिन्न मार्काका सुन्दरी उत्पादन गर्छ बजार ।

बजारले सुन्दरीकालागि मिस नेपाल, ब्युटि विथ ब्रेन,मिस पपुलर च्वाईस, मिस नेपाल अर्थ,मिस फोटोजेनिक, मिस ग्ल्यामर लगायतका उपाधी सिर्जना गरेको छ । सुन्दरी प्रतियोगिताका प्रायोजकका नाम जोडेर सिर्जना गरिएका उपाधी त आधा दर्जन जति होलान् ।

बजारले खोजेका, बजारले रोजेका, बजारकैलागि सुन्दरी घोेषित गर्ने तथाकथित सुन्दरी प्रतियोगितालाई महिला सशक्तिकरणको आवरणले छोपिन्छ । आवरणभित्र भने सुन्दरी प्रतियोगितामा सहभागि भएदेखि नै लगाइने सर्तहरुको लम्बेतान फेहरिस्तले युवतीमाथि नियन्त्रण जमाईन्छ । अघिल्लो वर्षकी मिस नेपाल श्रृखंला खतिवडाले एउटा कम्पनीको स्कुटर तीन पटक लन्च गरिन् । एउटै स्कुटर तीन भिन्न भिन्न रंगमा तीन पटक लञ्च गराईयो ।

यी तीनै कार्यक्रममा मैले खतिवडासँग कुरा गर्न खोजेको थिए । तर, उनले मिस नेपाल आयोजक कम्पनीको अनुमतीपछि मात्रै बोल्ने बताईन् ।
उमेर हद, छालाको रंग तोकेर छानिएका प्रतिस्पर्धीलाई एक महिनाको बन्द प्रशिक्षण दिईन्छ । यो प्रशिक्षणमा प्रतिस्पर्धीलाई क्याटवाक नाम दिएर हिड्न सिकाईन्छ ।

सार्वजनिक समारोहमा हाँस्ने तरिका सिकाईन्छ । बोल्ने तरिका सिकाईन्छ । लुगा लगाउन तरिका सिकाईन्छ । समाज सेवाका नाममा हात धुन सिकाईन्छ । मिस नेपालको समाजसेवा र महिला सशक्तिकरणको भद्दा मजाक पुल्चोक इन्जिनियरिङ्ग कलेजको भित्ता हेर्दा थाह हुन्छ । सशक्तिकरणका नाममा एउटा पेन्ट कम्पनीको बोर्ड टाँसेर भित्ता कुरुप बनाईएको छ ।

सुन्दरी प्रतियोगितामा सामेल युवतीलाईप्रायोजक कम्पनीको उत्पादन, लोगो देखिनेगरी फोटोमा पोज दिन सिकाईन्छ । सौन्दर्य प्रसाधनको खपत गराउने नाममा मेकअप गर्न सिकाईन्छ् । सेक्सी देखिने नाममा अनेक भाव भंगिमा सिकाईन्छ ।

स्किन केयरको हवाला दिदैँ गोरो छाला प्रर्दशन गर्न लगाईन्छ । मुस्कानका नाममा लिपिस्टक र टुथपेष्टको विज्ञापन गर्न लगाईन्छ । महिला अधिकारका नाममा बजारले गर्ने यौन हिंसा सहन गर्न सिकाईन्छ । पोषण स्वास्थ्यका नाममाहाइजेनिक भनेर विभिन्न कम्पनीले उत्पादन गरेका महंगा खाद्य पदार्थ प्रयोग गर्न सिकाइन्छ । मौलिकता र नेपालीपनका नाममा नेपालका गरिबीलाई विदेशीसामु प्रदर्शन गर्न सिकाइन्छ ।

अचम्म भन्नुपर्छ, यसपटक सुन्दरी प्रतियोगितामा सहभागि भएका युवतीलाई संघीयता, महिला सशक्तीकरण, महिला विकास, सकारात्मक सोच, वन्यजन्तु संरक्षण, वातावरणीय परिवर्तन, साईबर अपराध, पर्यटन उद्योग, संस्कृति र सम्पदाका विषयमा ज्ञान दिईयो । त्यो पनि तथाकथित सेलिब्रेटी बुद्धिजीविहरुबाट । तर ती ज्ञानको सुन्दरी प्रतियोगिताको उपाधीसँग भने कुनै साइनो हुँदैन । बजारशास्त्रको परिभाषामा ज्ञान र सुन्दरताको कुनै साईनो छैन् । ज्ञान विहिनको देखावटी सुन्दरता खोज्छ बजारले ।

आफुलाई सचेत ठान्ने कोही पनि सुन्दरी नामको ताजको दास बन्ने सुन्दरी प्रतियोगिता गराउनेहरुले तयार पारेको शर्तपत्रमा हस्ताक्षर गर्न तम्सिदैन् ।सुन्दरीको उपाधीपाईसकेपछि पनि कथित सुन्दरी युवती देह प्रर्दशन गर्दै बहुराष्ट्रिय कम्पनी प्रचारमा तल्लिन हुन्छन् ।सचेत युवतिले आफुलाई त्यसरी प्रर्दशनीको वस्तु बनाउलिन् भन्ने पत्याउन गाह्रो हुन्छ ।

एक वर्षसम्म रहने यो दासत्वको ताज अर्की युवतीको टाउकोमा भिराएपछि एउटी सुन्दरी पूर्वसुन्दरी हुन्छे । एक वर्ष पनि मुस्किलले टिक्ने यो सुन्दरता बजारु बाहेक अरु केही हुन सक्दैन् । कुनैपनि वस्तुको निश्चित प्रयोग अवधि हुन्छ । अवधिसकिएपछि त्यसको स्थान अर्को वस्तुले लिन्छ । त्यसरी नै बजारले सिर्जना गरेका सुन्दरी र सुन्दरताको निश्चित अविधि हुन्छ । अवधि सकिएपछि अर्को नयाँ सुन्दरी बनाइन्छे ।

अवधि सकिएका कथित सुन्दरी युवती मनोरन्जन उद्योगमा जान्छिन् । संघियता, महिला शसक्क्तीकरण, सम्पदा संस्कृति, पर्यटन, वातावरण जस्ता विषयमा सुन्दरी प्रतियोगिताको ताज जितेका सुन्दरीहरुले हम्मेसी काम गरेका भेटिँदैन । बजारले तोकेको सुन्दरताको डेट एक्सपाएरभएसँगै कथित सुन्दरीमिडियाकालागि केही समय गसिप बन्छे ।

बोल्न समेत अनुमती लिनुपर्ने, मन लागोस नलागोस प्रायोजक कम्पनीले चाहे अनुसार विज्ञापन गर्नु सुन्दरीका बाध्यता हुन् या रोजाई ? सुन्दरी प्रतियोगितामा सामेल हुन जाने अधिकांश युवती उच्च शिक्षा हाँसिल गरेकै हुन्छन् । तैपनि किन उनीहरु बजारको नियन्त्रित, दास हुने इच्छापत्रमा हस्ताक्षर गर्छन् ?

कथित सुन्दरी छानिएकी युवतीलाई सुन्दरी प्रतियोगिताको प्रायोजकका उत्पादन उद्घाटन गर्नेऔजार बनाईन्छ । सुन्दरी छानिएकी युवतीको बोली, लवाई–खवाई र हिंडाई समेत नियन्त्रण गरेर कस्तो सशक्त महिला सिर्जना गर्न खोजिएको हो ?

उपभोक्तावाद र बजारवादको प्रभुत्व विस्तारका लागि सुन्दरी प्रतियोगिताको नाटक गरिन्छ । महिलाहरुको सबैभन्दा धेरै प्रयोग कसैले गरेको छ भने त्यो हो उपभोक्तावाद।(यसलाई भद्धा मजाक मात्रै ठान्नुहोला) उत्पादित सम्पुर्ण वस्तुहरुको प्रचार—प्रसारको एकल जिम्मा महिलाहरुको काँधमा अझ कहिलेकाही त तिघ्रा,वक्षस्थलमा राखिएको छ ।यसैकालागि छानिन्छन् सुडौल वक्ष स्थल, सेता लामा तिघ्रा ।

सुन्दरी प्रतियोगिताका नाममा युवतीलाई अंग प्रर्दशनमा अभ्यस्त र व्यस्त बनाईएको छ । अंग प्रर्दशन गर्दै वस्तुको विज्ञापन गरिन्छ । पूर्वसुन्दरी श्रृखंला खतिवडाले स्कुटर सार्वजनिक गर्ने तीन वटै कार्यक्रममा आयोजकले उनलाई तिघ्रा देखिएर उभिन आग्रह गरे । त्यसपछि खतिवडासँगै टाँसिदै ती आयोजकले फोटो सेसन गरे । स्कुटर र तिघ्राको कुनै साईनो मैले आजसम्म भेटेको छैन् ।

मानविय सभ्यतामै महिलाको सबैभन्दा धेरै प्रयोग गरिएको क्षेत्र यदि केही छ भने त्यो विज्ञापन क्षेत्र नै हो । कतिपय यस्ता विज्ञापन पनि हुन्छन् जहाँ महिलाको कुनै आवश्यकतामा पर्छन् जस्तो लाग्दैन । तर, बजारशास्त्रले त्यस्ता विज्ञापनमा पनि महिलालाई बडा मिहिन तवरमा फिट गराउँछ, सूचिकारले तपाईको नापो लिएर लुगा सिलाए जस्तै । र, यी अधिकांश विज्ञापनमा बजारले तोकेका सुन्दरीको देह प्रर्दशन गरिन्छ ।
सुन्दरीको यो ताजलाई मान, प्रतिष्ठा र सौन्दर्यको आवरणले सजाईन्छ ।तर, यथार्थमा यो दासताको ताज हो । बजारीय दासताको ताज टाउकोमा पहिरेर स्वतन्त्रता र समानताका लागि लड्ने उद्घोष गर्छन्, कथित सुन्दरी ।

चाहेर, नचाहेर र्याम्प क्याटवाकका नाममा विकिनीमा सजिएर दलाल व्यापारीका अगाडी अंग प्रर्दशन गर्छन् युवती । क्लिभेजको गहिराई बढाउँदै उपभोक्तावादको प्रत्ययक्ष, अप्रत्यक्ष यौन हिंसामा पर्छन् सुन्दरी युवती । युवतीका तिघ्राँदेखि वक्षस्थलको लम्बाई, गोलाई, चौडाईमा उत्पादनको नाफा घाटा हेर्छन् व्यापारी ।

एउटी सग्ली युवतीे सुन्दरी प्रतियोगिताका नाममा वस्तु बन्छे । टाउकोमा दासताको ताज पहिरिन्छ । घाँटीमा बेरिएको बजारको दाम्लोले कथित सुन्दरीले उसको मालिक भन्दा पर जान दिँदैन । कथित सुन्दरीको यौनिकता सबै क्षेत्रका बजारले कज्याउँछन् ।सुन्दरी मात्रै होईन हाम्रो सोच पनि बजारले कज्याउँछ । त्यही बजारले महिला शरीरलाई कोकाकोलासँग जोड्छ ।

नागरिकताका नाममा सत्ताले महिलाको शरीरमाथि राजनीति गर्छ । सुन्दरताका नाममा बजारले महिला देह, बजारमा लिलामीमा राख्छ ।मान्छेलाई मासु र हाडको डल्लो बनाएर बजारमा प्रर्दशन गर्छ ।

सुन्दरताको ब्यापारले सग्लो जन्मेको मान्छेलाई मस्तिष्क विहिन विकलांक बनाउँछ। सौन्दर्य नाप तौल गर्ने ‘मिस नेपाल’ प्रतियोगिताले २५ वर्ष पार गरेछ । यो २५ वर्षमा उसले लाखौँ युवतीलाई बजारको दास बनायो । र, लाखौँ युवतीलाई बजारको दास बन्ने सपना देखायो ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, वैशाख २८, २०७६ १६:०८