प्रचण्ड कमरेडसँग कल्पसंवाद

A+ A A-

क. प्रचण्डका प्रशंसक र निन्दक प्रशस्त छन् । तपाईं, प्रशंसक वा निन्दक दुवै र क. प्रचण्डलाई यो कल्पसंवादमा स्वागत छ ।

कमरेड, तपाईंले माओवाद, मार्क्सवाद, लेनिनवाद, समाजवाद, साम्यवादजस्ता वादैवाद जति पढाए पनि मैले सायदै बुझूँला । वादजन्य वचनबाहेक तपाईंका सबै जीवनमय कुरा सुन्न लालायित छु । होइन भने बस्नुस् कमरेड, केही समय सकेसम्म लामोलामो सुस्केरा फेर्ने काम गरौँ । यही सुस्केराध्यानबाट नै हामी आजको संवाद सुरु गर्नेछौँ ।

सुस्केराध्यानपछि, केही हल्का हुनुभयो कि कमरेड ?

तपाईंसँग सोध्नैपर्ने प्रश्न अनगिन्ती छन् । औपचारिकतासँग मलाई सधैँ वाकवाकी लाग्छ । डियर कमरेड, जिन्दगीको यो साँझ के हामी मदिरासंवाद गर्न सक्छौँ ? यसको एउटै मज्जा छ, अक्सर न प्रश्न झुटो हुन्छ, न जवाफ ।

मदिरारहित संवाद उचित हुन्थ्यो कि भन्ने तपाईंको सुझावमाथि मेरो प्रतिसुझाव छ- मदिरासहितकै संवाद गरौँ कमरेड, आजलाई नाइँनास्ती नगरौँ ।

२०३८ सालमा तपाईं भूमिगत नभएको भए के हुन्थ्यो ? फगत कल्पना मात्रै गर्न मिले पनि आखिर जिन्दगी भन्नु रोजाइ-भोगाइका शृंखलाहरूको जोड न रहेछ । यो अकल्पनीय कल्पसंवादको साँझमा कमरेडको प्रचण्ड स्वभाव र जिन्दगीमा सजिलै घुल्न सक्ने चालीस वर्ष पुरानो सिङ्गल माल्ट स्कच रोजेको छु ।

भर्खरै टोनिक वाटर, बरफका टुक्रा, चुरोटका खिली र क्रिस्टल गिलासहरू टेबुलमा राखेर गएको उसलाई त तपाईंले यसरी धन्यवाद दिनुभयो कि वर्षौंदेखि नजिकबाट चिन्नुहुन्छ । के ऊ भूतपूर्व जनमुक्ति सेना हो ?

खैर, यो हाम्रो पहिलो पेग हो कमरेड, म निस्तै पिउन चाहन्छु । तपाईं ?

कमरेड, म तपाईंले जस्तो बोतलको लेबल जाँचेर पिउँदिनँ । किनकि म सिधासिधा विश्वास गर्छु ।

हुन्छ कमरेड, तपाईं अन द रक्स नै पिउनुस् ।

प्रश्न जस्तोसुकै होस्, झुटो जवाफ दिन जान्दिनँ भन्ने तपाईंको वचनलाई अथाह सम्मान गर्दै संवाद सुरु गर्न चाहन्छु ।

जस्तोजस्तो पेग बनाऊँला, उस्तैउस्तै प्रश्न सोधूँला । मिसाएरभन्दा धेरै निस्तै । योद्धा/विद्रोहीहरूसँग के नरम पिइरहनु । तपाईंलाई पनि पक्कै निस्तै मनपर्छ । ‘जालझेल गर्न जान्दिनँ’ जो भनिरहनुहुन्छ ।

हो कमरेड, सत्य तीतो नै मीठो हुन्छ ।

कुरा शतप्रतिशत सही हो कमरेड । मदिरा होइन, संवाद महत्त्वको विषय हो । म तपाईंलाई पुराना दिनहरूको सम्झना गराउने प्रयत्न गर्दै छु भन्ने कुरा गलत होइन । ‘विगत कहिल्यै बिर्सन्नँ’ जो भन्नुभयो, कस्तो राम्रो कुरा । विगत बिर्सनेहरूले न वर्तमानमा बाँच्न सक्छन्, न भविष्य नै कोर्न सक्छन् ।

कमरेड शब्द खासै प्रीतिकर छैन । थाहा छ, तपाईंलाई कमरेड प्रचण्डकै सम्बोधन मनपर्छ । प्रचण्ड-परिचयसँग सम्मोहित जो हुनुहुन्छ । परिचयको सन्दर्भमा कुन परिचय दिने भन्दा पनि कस्तो परिचय सुहाउँछ भन्ने सवाल महत्त्वपूर्ण हुन्छ । तपाईं नै भनिदिनुस्- आजको साँझ तपाईंको सर्वोत्तम परिचय के हो ?

ए, नामसँग होइन कि प्रचण्डले गरेको र गरिरहनुपर्ने कर्मका कारण, प्रचण्डको अठोटका कारण प्रचण्ड नै प्रिय लाग्छ । प्रचण्ड नै बोलाइन रुचाउनुहुन्छ ?

ठीकै छ कमरेड । निस्तै पिएर होला, प्रश्नहरू बुरुकबुरुक गर्दै छन् ।

मान्छे र मानवता दुवैको बलि चढाएर पनि प्रचण्ड-विद्रोहको गीत पूर्ण लयवद्ध हुन सकेन । सुरताल जो बीचैमा खुस्कियो । कैयन् अमूल्य जिन्दगी र त्यो समयको वापसी सम्भव छैन । आजको नेपाली जीवनमा हिजोको त्यो विद्रोहको कुनै भुमिका छ ? छ भने कस्तो छ ?

विद्रोहको जुवामा जीवनको जवानी सुम्पिएर बिलाएको पुष्पकमल जनयुद्धको जगमा प्रचण्ड बनेर उदायो । मध्यमार्गको राजमार्गमा प्रवेश गरेपछि प्रचण्ड अस्तायो । खड्गप्रसादको प्रतिनिधिसभा विघटनले कमरेडको प्रचण्डपनलाई नवजीवन दिएको छ । बधाई छ कमरेड !

भाग्यभरोसा नै आममान्छेको नियती छ । फरक के पा¥यो ? नढाँटी भन्छु, सत्ताशक्तिप्रतिको मोहभंग भएकै दिन कहालीलाग्दो अपराधबोधले तपाईंलाई पक्कै सताउनेछ । अनिद्राले धेरै रातहरू अवश्य गिजोल्नेछ ।

प्रचण्डलाई परिवर्तनको पर्याय बनाउन तपाईंले रचेको ‘प्रचण्डपथ’ प्रपञ्च भताभुङ्ग भएपछि कमरेडको महत्त्वाकांक्षाको हालखबर ठीक छैन भन्छन् मान्छेहरू । तपाईंको महत्त्वाकांक्षा हो के ? के थियो ? विसर्जन वा अवतरण जे-जस्तो भए तापनि तपाईंकै कबुलियतनामाले हाँकेको क्रान्तिकै ब्याजको डकार होइन, जो यतिबेला समग्र नेपाली राजनीति डकार्दै छ ?

विद्रोहको जुवामा जीवनको जवानी सुम्पिएर बिलाएको पुष्पकमल जनयुद्धको जगमा प्रचण्ड बनेर उदायो । मध्यमार्गको राजमार्गमा प्रवेश गरेपछि प्रचण्ड अस्तायो । खड्गप्रसादको प्रतिनिधिसभा विघटनले कमरेडको प्रचण्डपनलाई नवजीवन दिएको छ । बधाई छ कमरेड !

तपाईंले आदर्श मानेका मार्क्स-लेनिन-माओ, हिँडेको जंगल-कुर्सी-सडकको यात्रा, गरेको विद्रोह-जनयुद्ध-शान्तिसम्झौता, देखेको पुँजीवाद-समाजवाद-साम्यवादको सपना, फैलाएको भ्रम-सपना-यथार्थबीच आफ्नै जिन्दगी आजकाल कतातिर छ ?

हुन्छ हुन्छ कमरेड, म पनि निस्तै । चियर्स !

अनुहार थोरै खुजमुजियो । कृपया पानी पिउनुस् । आजकाल पिउने बानी छैन जस्तो छ ।

तपाईंले भर्खरै भनेका कुरा मैले यसरी बुझेँ, जिन्दगीमा संघर्षको किस्ता कहिल्यै सकिँदैन । संघर्षका रूप फरक भए पनि सारमा जीवन एक अविरल संघर्ष नै हो । गन्तव्यमा नपुगुञ्जेल सपना/भ्रम जस्तै लाग्छ । पुगेपछि पुगिन्छ मात्रै ।

मैले गलत त बुझिनँ नि कमरेड ? हल्का चढेपछि मेरो पनि दार्शनिकी सनक हल्का बढ्छ ।

सशस्त्र विद्रोह र शान्तिसम्झौताको सन्दर्भमा गर्वको अनुभूतिले आनन्द दिन्छ कि हीनताबोधले हैरान पार्छ ? अथवा न गर्व न हीनताबोधको अवस्था हो ?

विद्रोहले गर्व र हीनताबोधभन्दा पर परिणामको मात्रै ख्याल राख्छ भनिरहँदा परिणाम कस्तो आयो त कमरेड ?

सशस्त्र विद्रोह तत्कालीन टड्कारो आवश्यकता थियो वा थिएन, परिवर्तनको मुख्य संवाहक त्यही विद्रोह नै हो वा होइन भन्ने कुरामा दुनियाँको आ-आफ्नै बुझाइ छ । खैर, छोडिदिनुस् । बरु मजाले चेस खेलौँ । मगजका तमाम वैचारिक बिकार चेस खेलेर सक्काइदिऊँ ।

तपाईं परिवर्तनको पर्याय मात्रै कहाँ हो र कमरेड, मान्छेलाई मृत्युदण्ड दिने भूतपूर्व खलनायक पनि त हो । नजाने सुप्रिमो प्रचण्ड आज पनि कति निर्दोष आत्माहरूको घेरामा छ । तैपनि, तपाईंसँग चेस खेल्नै पर्नेछ ।

चेस सुरु गर्नुअघि एकएक प्याला थपौँ कि कमरेड ?

हस्, म सच्याउँछु । ‘खलनायक होइन, जननायक भन्नुस्’ भन्नुभयो होइन ?

जननायक कि खलनायक, धेरैका लागि तपाईं बाँचुञ्जेल भन्न अप्ठेरै छ ।

बालापन तैबिसेक मुक्तिरामको मसल, भवानीको काख र देवकीको मायाले थेग्यो । आफ्नै विद्रोही सनकले जवानी भने खर्लप्पै निल्यो । सीता सँगै भएकाले केही राहत भयो कि भएन ? फुर्सदमा आफ्नै जिन्दगीको बाह्रखरी पल्टाइहेर्नुस त कमरेड । के देख्नुहुन्छ ?

जनयुद्धको एजेण्डालाई आफ्नै सुखसयलसँग खरिदबिक्री गरेको आरोप छ । ज्यानमाराको ट्याग झुण्डिएको छ । लालगद्दारको विशेषण लागेको छ । तपाईंको रक्तचाप त ठीकै छ ? ख्याल राख्नुस् है कमरेड । तपाईंको स्थिति सम्झँदै मात्र पनि मेरो रक्तचाप ह्वात्तह्वात्त बढिहाल्छ ।

मुक्तिरामको सर्वस्व बेचाएर सल्काएको जनयुद्धले जनजनको घरमा, मनमा उज्यालो ल्याउन सक्यो सकेन, सूक्ष्म अध्ययनको विषय होला । तर, के के खरानी बनायो कमरेड ? तपाईंको आफ्नै जिन्दगी ?

आरोपहरूले सच्याउँछन् पनि भन्ने कुरा सही लाग्यो, तर त्यो तपाईंमा पनि लागू हुन्छ र कमरेड ? नेपालमा साम्यवादका लागि जीवन समर्पित गरेको भन्दै तपाईंले जति भट्याए पनि आमजनता कित्ताकित्तामा विभाजित छन् । नगरेको कुरामा सायदै खुसी खोजिन्छ । तर, कहिलेकाहीँ मान्छे खुसी भएको भ्रममा बाँच्ने कोसिस पनि गर्छ । विश्वास छ, तपाईं चैँ स्वभ्रममा हुनुहुन्न ।

तपाईं केही बेर मौन बस्ने ? हुन्छ, हुन्छ कमरेड । ह्विस्कीको आनन्द लिनुस् । प्रश्न सोधिरहने अनुमति चैँ चाहियो । मन लागे रोकेरै जवाफ दिनुस् है !

प्रचण्डजीवन विश्लेषण गर्दा होसमै ऐठन हुन्छ । एक हप्ताअगाडि यो रन्कोले मलाई १ घण्टामै १५ किलोमिटर हिँडायो । कुनै बेला सफारी सुटमा प्रचण्ड भाइरल थियो । मलाई पनि प्रचण्ड-मिडियाडोज सधैँजसो कम हुन्थ्यो ।

म त जिन्दगीको कुरा गर्ने मान्छे । यो संवादको परिकल्पना गरिरहँदा जसको जिन्दगीले उसैलाई मिस गरिरहेको छ, त्यस्तो मान्छेको जिन्दगीका बारेमा के कुरा गरूँजस्तो पनि लागेकै हो । जिन्दगी यस्तै हो कमरेड ? सस्तै छ है ? तपाईंको त महँगिएकै छ नि ।

द्वन्द्वात्मक भौतिकवादले जिन्दगी, खुसी र सन्तोषलाई पनि आफ्नै भाषामा बुझाएकै होला, त्यही भाषामा बुझ्नुभएकै होला । तैपनि कमरेड, दिल खोलेर अट्टाहाँस नहाँसेको कति भयो ? खड्गप्रसादका चुट्किलाहरूले हसाउँछन् कि रुवाउँछन् ?

खै के भनूँ । जो लड्न सक्दैन, त्यसको खातिर लडेकोमा प्रशंसा गरूँ ? जिन्दगीका अनेकन आयाम बिर्सिएर बरालिएकोमा गाली गरूँ ? ३० वर्षसम्म नेपाल र नेपालीलाई बरालेकोमा सरापूँ ? यो समग्र आर्थिक सामाजिक परिवर्तन भन्नुस् वा भाँडभैलोका लागि पूजा गरूँ ? के गरूँ ?

अरे वाह ! तपाईं त आजकाल झन्झन् पूरै प्रचण्ड हुनुभएको छ, छविलाल, पुष्पकमल, विश्वासहरू कता छन् ? सार्वजनिक र व्यक्तिगत जिन्दगी एउटै भयो रे ? एउटै भएको होइन, किनकि हुनै सक्दैन । बनाएँ भन्नुस् । कम्तीमा जिन्दगीका बारेमा ठट्टा नगरौँ । जिन्दगीदेखि अझै कति बरालिनुहुन्छ महाशय ?

अविरल रक्तिम आदर्शमा आफ्नै जिन्दगी बन्धकी राखेर हामीलाई यो कुन झ्यालखानामा सुपुर्दगी गर्नुभयो ? मानवजीवन त अनेकन रङहरूले सजिएको छ । वादैवादको डङ्गुरमा तपाईंको आफ्नै जीवन आवाद भयो कि बर्बाद ?

ल भैगो, जीवनमा सन्तोष मिल्ने/मिलेको कुनै तीन चीज बताइदिनुस् । करिअर कोचको आँखाले प्रचण्ड-जीवनमा सन्तोष देख्नै सकेन । हुन त विद्रोहीको शब्दकोषमा सन्तोष हुँदैन भन्छन्, के त्यस्तै हो ? अब पनि विद्रोह नै बाँच्ने कि जीवन ? भन्न मिल्छ कमरेड, उमेरले १७ वर्ष काटेपछि कति रात चैनको निद्रा निदाउनुभएको छ ? समाजवादको सपना आज पनि उस्तै मखमली छ कि बिझाउन थालेको छ ? सम्झिएर भन्नुस् त, कहिलेकाँही निर्धक्क मर्निङ वाक् पनि गर्नुभएको छ ?

बजारमा प्रचण्ड शीर्षकमा अनेक थरीका प्यारोडी बज्छन् । सहयात्रीहरूको अपेक्षा र आशालाई शक्ति र सत्तासँग साटेको अभियोग छ । जनयुद्धको एजेण्डालाई आफ्नै सुखसयलसँग खरिदबिक्री गरेको आरोप छ । ज्यानमाराको ट्याग झुण्डिएको छ । लालगद्दारको विशेषण लागेको छ । तपाईंको रक्तचाप त ठीकै छ ? ख्याल राख्नुस् है कमरेड । तपाईंको स्थिति सम्झँदै मात्र पनि मेरो रक्तचाप ह्वात्तह्वात्त बढिहाल्छ ।

वाह, सक्किसक्यो ? मैले अर्को बोतल पनि जुगाड गरेको छु । हामी आज निस्फिक्री पिउनेछौँ भन्ने मलाई पहिल्यै थाहा थियो ।

निस्तै है ?

मुक्तिरामको छोरालाई राज्यविरुद्धको विद्रोहमा धकेलेर उनको खुसीसहित सर्वस्व बेचाउँदा भवानी र मुक्तिराम खुसी नै थिए ? भाइ गंगारामले भाग्यवश आफ्नो बाटो समात्न भ्याए ।

दाइ भएर बहिनीहरूप्रति त्यति धेरै गैरजिम्मेवार हुन मिल्थ्यो मिल्थेन ? वैचारिक सनकको आगोमाथि जीवनसाथीलाई त्यसरी खाली खुट्टै हिँडाउनु हुन्थ्यो हुन्थेन ? सन्तानमाथि समेत निजी सपना लादेर त्यसरी जनयुद्धको घनचक्करमा पार्नु कति सही थियो ?

एक पटक कतै सुनेँ, क. प्रचण्ड मेरो मात्रै बाबा होइन, सम्पूर्ण नेपाली युवापुस्ताको बाबा हो । मेरै भक्कानो छुट्यो । हेर्नुस् कमरेड, खासमा तपाईं नेपाली र नेपालका लागि महानायक भए पनि खलनायक भए पनि असल छोरा, बाउ र दाइ फिटिक्कै होइन । वाह भनूँ कि छ्या, कमरेडको जिन्दगी । माफ पाऊँ, कमरेडको जिन्दगीमा वाह फ्याक्टर खै ?

एक पटक कतै सुनेँ, क. प्रचण्ड मेरो मात्रै बाबा होइन, सम्पूर्ण नेपाली युवापुस्ताको बाबा हो । मेरै भक्कानो छुट्यो । हेर्नुस् कमरेड, खासमा तपाईं नेपाली र नेपालका लागि महानायक भए पनि खलनायक भए पनि असल छोरा, बाउ र दाइ फिटिक्कै होइन ।

कृपया दिक्क नमान्नुस् । सुरुमा भनेकै छु, मसँग तपाईंलाई सोध्नैपर्ने प्रश्न अनगिन्ती छन् । बरु ढुक्कले दिल खोलेर जे पनि गर्न पाउनुहुन्छ । दिमागको नसा तन्कने गरी रिसाउन पनि पाउनुहुन्छ । लुकाउँदै आएका जिन्दगीका पोकाहरू आज बेफिक्री खोल्न पनि पाउनुहुन्छ । मज्जाले हास्नुस्, रुनुस्, रिसाउनुस्, गाली गर्नुस्, झर्कनुस्, पड्कनुस् । हल्का भैजानुस्, हल्का ।

साँच्ची भन्नुस् त, दिल खोलेर नहासेको-नरोएको जुग भएन कमरेड ? हरेक मानवीय संवेग गुम्स्याएर शरीरको वजन बढाउनु स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छ । ठीक छ कमरेड, फिल फ्रि । बग्न दिनुस्, नबगेको धेरै भइसक्यो । संवेगहरूको पनि डेटोक्स अनिवार्य छ । तर, पीडा लुकाउन सक्ने प्रचण्डसँग मेरो कुनै गुनासो छैन ।

आफैँलाई सम्हाल्न सक्ने तपाईंको क्षमताको भने म फ्यान नै हुँ । तपाईं, बाबु प्रकाशको शोकमा हुनुहुन्थ्यो, त्यो समवेदनाको घडीमा बजारभरि बर्बर अमानवीय अभिव्यक्तिहरूको ढल बगेको थियो । जीवनसाथी सीताको बिमारीमा मान्छेले मानवता बिर्सिएर जग हसाउँदा म सोच्ने गर्थें- एक योद्धाको छातीमा मात्रै होइन मनमा पनि फलामे कवच हुँदो रहेछ ।

हो, हो । मैले फलामे कवच नै भनेको हो कमरेड, योद्धाको छातीमा मात्रै होइन मनमा पनि... । बुझ्नुभएन ? जीवनमा तनमनको पुनर्ताजगीका लागि मनमीतहरू चाहिन्छ । छन् कि छैनन् ? आजकाल भूपू मित्रजन वैरीसरह नै भएका छन् । खैर, छोडिगएकाहरूको के कुरा गर्नु ? प्रचण्डकवच बलियै रहेछ ।

टाउको मात्रै नहल्लाउनुस् न कमरेड, केही त बोल्नुस् पनि ।

तर, रुक्मांगतसँगको खेलले प्रचण्डको पोलिटिकल करिअरको असीमित सम्भावनाहरूमाथि डोजर चलाइदियो । अहंले उक्साएकै भरमा एकाध गलत चाल चालेपछि मिसन नै मिस भैगयो । यसरी प्रचण्ड करिअरमा ग्रहण लागेपछि तपाईंले देखाएका सपनाहरू सधैँका लागि खरानी भैगए । त्यतिबेला देखिएको अधैर्य जुवाडे चरित्रको भने म घोर निन्दक हुँ । तपाईं के भन्नुहुन्छ ?

रिल्याक्स कमरेड, मलाई पनि पटियाला बनाउनुस् प्लिज ।

आफैँमाथि चढाएर नजाने कसकसलाई कहाँकहाँ पु¥याइदिनुभयो ? तपाईंको के उद्देश्य थियो ? समग्र राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक परिवर्तनका लागि सम्झौताजन्य सहकार्य मात्रै थियो कि अरु कुनै दाउपेच पनि ?

धूमपान त स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छ । छोडेकै राम्रो । नसल्काउनुस् है !

बानी पर्दैन भने त ठीकै छ ।

आज बताइदिनुस् । तत्कालीन सत्ताधारी शक्ति, मूलधारका राजनीतिक दल र तिनका नेता अनि तपाईंका भूपू मिसनमित्रहरूलाई तपाईंले दूधले नुहाइदिसक्नुभयो ? होइन भने १७ हजारको पूरै जिम्मा तपाईंलाई मात्रै किन लगाउँदै छन् ?

युद्ध, युद्धविराम र वार्ताको चेसमा प्रचण्डचालहरूले त्यो गृहयुद्धको एक किसिमको अवतरण त गरायो । एक नेपाली भएकाले तपाईंलाई मुरीमुरी धन्यवाद छ । तर, अधुरै छोड्नु थियो भने त्यो बलि र बलिदान केका लागि थियो ?

तपाईंले आदर्श मानेको वरिष्ठ कमरेडको खातामा एउटा महान् उक्ति छ- हामी बाँच्नुभन्दा पनि जीवन चाहन्छौँ, जीवन दुई दिनको मात्रै किन नहोस् जीवनमय होस् ।

विभिन्न कालखण्डमा देश प्रचण्डमय बन्दै आइरहेको छ, फेरि पनि बन्ला । तपाईंको उद्देश्य के हो ? प्रचण्डमय देश वा जीवनमय प्रचण्ड ?

देश प्रचण्डमय बनोस् वा कहिल्यै नबनोस्, अब तपाईंको जिन्दगी जीवनमय बनोस्, बनाउन सक्नुहोस् । अशेष शुभकामना छ ।

हस् कमरेड, तपाईं मेरो पाहुना हो । तपाईंलाई जे गरे पनि छुट छ ।

अवश्य, हरेक गतिविधिका आफ्नै समयसीमा हुन्छन् । अधुरै छोडिएको होइन, लिगमा राखिदिएपछि दौडन्छ भन्ने जुन तपाईंको आशा थियो, त्यो सायद गलत थिएन ।

हुन्छ कमरेड, अर्को बोतल आइसकेको छ । केही बेर विश्राम लिऊँ । तपाईंको विश्रामका लागि सबै व्यवस्था छ । यसपछि हामी अफ दि रेकर्ड कुरा गरौँला । रक्सिलो समय कति रसिलो हुन्छ भने समय उडेको पत्तै हुँदैन । म प्रतीक्षामा हुनेछु ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन ५, २०७७ ०७:१५