क्याम्ब्रिज ‘एनालिटिका’को कथा बाहिरिनुभन्दा पहिले, म्यानमारमा भएको रोहिङ्ग्या मुस्लिमको जातिय नरसंहारमा प्रयोग भएको फेसबुकले स्वीकार गर्नुभन्दा पहिले, भारतमा ‘ह्वाट्सएप लिन्चिङ’ हुनुभन्दा पहिले, अमेरिकाका ‘क्वानन’ र ‘प्राउड बोइज’ भन्दा पहिले संसारभरि मार्क जुकरवर्गको हाइहाइ थियो ।
सन् २०१७ मा उनले अमेरिका दौडाहामा निस्किने निर्णय गरे । उनले आफूले धेरैभन्दा धेरै मानिससँग उनीहरू कसरी बाँचिरहेका छन्, आफ्नो काम कसरी गरिररहेका छन् र भविष्यबारे के सोचिरहेमा छन् भन्नेबारे कुरा गर्न चाहेको आफ्नो फेसबुक पोस्टमा लेखेका थिए । उनको लक्ष्य अमेरिकाका सबै ५० राज्यमा बसोबास गर्ने वास्तविक अमेरिकीसँग संवाद गर्नु थियो । कतिपयले उनको यो दौडाहालाई सन् २०२० को राष्ट्रपति निर्वाचनको तयारीको अर्थ लगाए । तर, जुकरवर्ग स्वयंले भने अस्वीकार गरिरहे । राष्ट्रपतिका लागि उनको सम्भावित उम्मेद्वारीबारे अमेरिकी सञ्चासजगतमा गम्भीर बहस भयो । किनभने, उनीसँग त्यसका लागि चाहिने सम्पत्ति, शक्ति र सामर्थ्य सबै थियो ।
धेरैले जुकरवर्गले सम्हाल्ने आँकलन गरे पनि अमेरिकी राष्ट्रपतिको पद जनवरी २० बाट जो बाइडेनले सम्हालेका छन् । यसक्रममा जुकरवर्गप्रति बाइडेनको व्यवहार कायापलट भएको छ । जुकरवर्ग अब पहिलेझैं सबैका प्रिय छैनन् । उनी राजनीतिक वृत्तबाट एक्लिएका छन् ।
'उनी अब कक्टेल पार्टीमा स्वागत गरिने व्यक्ति रहेनन् । लामो समयदेखि उनलाई बोलाउन छोडिएको थियो भन्ने मलाई लाग्छ’, बाइडेनको ‘ट्रान्जिसन टिम’मा रहेकी अमेरिकी आर्थिक उदारता परियोजनाकी निर्देशक साराह मिलर भन्छिन् ।
‘त्यहाँ अब पहिलेझैं प्रेम देख्न सकिन्न,’ उनी भन्छिन्, ‘फेसबुकलाई भएका प्रविधिका एकाधिकारीहरूमध्ये मुख्य ‘भिलेन’का रूपमा बुझ्ने गरिएको छ ।’
ओबामा सरकार सिलिकन भ्याली र फेसबुकसँग नजिक थियो । तर, बाइडेन पहिले मित्र थिए भने पनि अब उस्तै छैनन् । वास्तवमा राष्ट्रपति बाइडेनले स्वतन्त्र इन्टरनेटले ल्याएको संकटका रूपमा फेसबुकलाई बुझ्ने गरेका छन् ।
उनले एक वर्षअघि न्युयोर्क टाइम्ससँग भनेका थिए, ‘म कहिल्यै फेसबुकको फ्यान भइनँ, न त कहिल्यै जुकरवर्गको नै फ्यान भएँ । मेरो विचारमा उनी वास्तविक समस्या हुन् ।’
बाइडेन मात्रै होइन, उनका सञ्चार उपप्रमुख बिल रूसो पनि जुकरवर्ग समस्या हुन् भन्ने धारणा राख्छन् । बाइडेनको जीत घोषणा भएलगत्तै उनले ट्वीट गरेका थिए, ‘तपाईं निर्वाचनअघि फेसबुकको माध्यमबाट फैलिरहेको भ्रामक सूचनालाई समस्या मान्नुहुन्छ भने अझै केही समय पर्खनुस्, त्यसले आउने दिनमा हाम्रो लोकतन्त्रलाई कसरी ध्वस्त पार्छ भन्ने देख्नुहुनेछ ।’
मार्क जुकरवर्ग । तस्वीरः द गार्जियन २०१६ मा जे भयो, यसका लागि डेमोक्र्याटहरू फेसबुकलाई दोष दिन्छन् । रिपब्लिकनहरूले क्याम्ब्रिज एनालिटिकाको माध्यमलाई प्रयोग गरेर मतदातालाई प्रभावित गरेका थिए, जसलाई उनीहरू ट्रम्प विजयको मुख्य कडी ठान्छन् ।
डेमोक्र्याट्स-फेसबुक समस्याका लागि यो घटना प्रस्थान बिन्दु थियो, अहिले दुईबीचको समस्या अझै खराब भएको छ । त्यसपछि फेसबुकले आफ्नो प्लेटफर्ममा जस्ता पोस्टहरूलाई अनुमति दियो, यसले बाइडेनसहित डेमोक्र्याट्हरूलाई चकित तुल्यायो ।
सिएनएनका कार्यक्रम प्रस्तोतासँग कुरा गर्दै बाइडेनले २०१९ को अन्त्यतिर भनेका थिए, ‘उनीहरूले फेसबुकमा जे गर्छन्, तपाईं त्यस्तो गर्न सक्नुहुन्न, न त केही भन्न नै सक्नुहुन्छ । कुनै कुरा आधारभूत रूपमै गलत छ भने पनि तपाईं केही गर्न सक्नुहुन्न । मलाई लाग्छ, सबै कुरा नियन्त्रणबाहिर गइसकेको छ ।’
एक जना अर्बपतिलाई राष्ट्रपतिले मन पराउँछन् कि पराउँदैनन् भन्ने कुराले धेरै अर्थ राख्दैन । तर, बाइडेनसँग ‘बिग टेक’लाई पुनर्संरचना गर्ने र प्रयोगकर्तासँग उनीहरूको सम्बन्ध पुनर्परिभाषित गर्ने अवसर छ । यो फेसबुकका लागि विध्वंसकारी हुनसक्छ ।
त्यसमध्ये भाग २३० को खारेजी एकदमै ठूलो समस्या हुनेछ । यसले फेसबुकजस्ता कम्पनीलाई उनीहरूको प्लेटफर्ममा प्रयोगकर्ताले के लेखे भन्ने विषयलाई लिएर मुद्दा नलाग्ने व्यवस्था गरेको छ । आफूले यो प्रावधान हटाउन चाहेको बाइडेनले बताइसकेका छन् । न्युयोर्क टाइम्सलाई गत वर्ष दिएको त्यही अन्तर्वार्तामा उनले यो प्रावधान तत्कालै हटाउन चाहेको बताएका थिए ।
बाइडेनले यो प्रावधान हटाए भने जुकरवर्गका लागि ठूलो संकट आउने छ । मानिसहरूले गर्ने सम्पूर्ण व्यक्तिगत मर्यादामा आँच पुर्याउने र भ्रामक पोस्टका लागि फेसबुक जिम्मेवार हुनुपर्ने छ । यो प्रावधान नहुने हो भने अहिलेकै स्वरूपमा फेसबुक कसरी चल्छ भन्ने कल्पना गर्न गाह्रो छ । त्यसअघि नै फेसबुकले आफ्नो एकाधिकार सिर्जना गर्दाका समस्या पार लाउनु पर्ने छ । अहिले संघीय व्यापार आयोग र ४६ वटा राज्यमा प्रतिस्पर्धी कम्पनी खरिद गरेर ‘अवैधानिक रूपमा आफ्नो सर्वाधिकार कायम राखेको’मा मुद्दा दायर भइसकेको छ ।
इन्स्टाग्राम र ह्वाट्सएप खरिदको विषयमा पनि छानबिन गरिरेहको आयोगले जानकारी गराएको छ । फेसबुकले यो लडाइँ पनि लड्नु पर्नेछ ।
सम्भवत: बाइडेन ‘बिग टेक’हरू टुक्रिउन् भन्ने चाहन्छन् । २०१९ मा उनले फेसबुकजस्ता ठूला कम्पनी विभाजन गर्ने कुरालाई गम्भीरतापूर्वक लिनुपर्ने बताएका थिए । कोलम्बिया विश्वविद्यालयका सञ्चार कानुनविज्ञ जमिल जफर भन्छन्, ‘एकाधिकार नियन्त्रक कानुन कार्यान्वयन गर्ने कुरामा बाइडेन प्रशासन आक्रामक हुनसक्छ । यस्ता कम्पनीले पुर्याउनसक्ने असर, लोकतन्त्रमाथिको असर मात्रै नभएर प्रयोगकर्ताको गोपनीयता र उपभोक्ता हितमा पार्नसक्ने असरलाई ध्यानमा राखेर उनले यस्तो कदम चाल्न सक्छन् ।’
बाइडेनले पटकपटक एकाधिकार नियन्त्रणका लागि शक्तिशाली पद सिर्जना गर्नेबारे पटक-पटक विचार गरिरहेका छन्, जसको उद्देश्य ‘बिग टेक’को क्षेत्रमा प्रतिस्पर्धाको वातावरण बनाउनु हो ।
डोनाल्ड ट्रम्प र अरु रिपब्लिकनहरूले फेसबुक एकदमै ‘लिबरल’ भएको र ‘कन्जर्भेटिभ’प्रति बढी कठोर भएको आरोप लगाउने गरेका छन् । तर, ट्रम्पले यसलाई एकदमै राम्रोसँग उपयोग गरे । ट्रम्प र उनका ‘हाइ प्रोफाइल’ समर्थकहरू फेसबुकका ‘टप १०’ एक दिनमा धेरै शेयर भएका पोस्ट गर्नेमा पर्दथे । फेसबुक र इन्स्टाग्रामबाट ट्रम्पको खाता निलम्बनले धेरै कुराहरू बद्लिएको छ । तर, राष्ट्रपतिका रूपमा उनको कार्यकाल एक साता नभएर एक वर्ष बाँकी रहन्थ्यो भने उनको खाता निलम्बन हुन्थ्यो त ?
ट्रम्पको निलम्बनले संकेत गर्छ, फेसबुक अहिले आफ्नो प्लेटफार्ममा के पोस्ट हुन्छ भन्ने नियन्त्रण गर्न आफू सक्षम रहेको पुष्टि गर्ने प्रयास गरिररहेको छ । साथै, स्वतन्त्र इन्टरनेट महान् र गर्व गर्नुपर्ने कुरा होइन भन्ने बाइडेनको दृष्टिकोणसँग सहमत रहेको प्रमाणित गर्न खोजिरहेको छ । नवनिर्वाचित राष्ट्रपतिलाई यो कुरा देखाउन ट्रम्पको निलम्बनभन्दा राम्रो उपाय के हुन सक्थ्यो र ?
तैपनि बाइडेनले फेसबुक मन पराउँदैनन् भन्ने प्रष्ट छ । समाजिक सञ्जाल र यसका सम्राट मार्क जुकरवर्गप्रतिको उनको यो दृष्टिकोण वरिपरीबाटै उनले अब ‘बिग टेक’लाई के गर्ने भन्ने निर्णय गर्ने छन् ।
अनुवाद ः राेहज खतिवडा
प्रकाशित मिति: सोमबार, फागुन ३, २०७७ ०८:५६
-1743661115.jpg)
-1743579183-1743604118.jpg)
