११ हजारमा बच्चा बेचेकी आमाको कथा

अडामा अहिले आफ्नो पुरानो गाउँ फर्किएकी छन् । यहाँ उनी जुत्ताको पसल खोल्न चाहन्छिन् ।

A+ A A-

गत नाेभेम्बरमा बीबीसी अफ्रिका आईले केन्याको राजधानी नैरोबीमा बच्चाहरू किनबेचको गैरकानुनी बजारको पर्दाफास गर्‍यो । यो खबर बाहिर आएपछि प्रहरीले तस्करीको आरोपमा सात जनालाई पक्राउ गरेको छ । तर, यस्तो गैरकानुनी किनबेचमा तस्करबाहेक बच्चाका आमासमेत संलग्न पाइएका छन् । ती आमाहरूकाे स्थिति कस्तो छ ? किन उनीहरू आफ्नो बच्चा ७० पाउण्डमा बेच्न विवश छन् ?

आमाबुवासित हुँदा अडामाकाे जीवन सजिलै कटिरहेको थियो । पैसा कम थियो । विकल्पहरू साँघुरा थिए । तर, भएका केही चिज व्यवस्थित थिए ।

उनी स्कुल जान्थिन् । लाउनखान समस्या थिएन । चिन्ता कम थियाे । १२ वर्षकी हुँदा उनका बुवाको निधन भयो । र, केही वर्षपछि आमा पनि रहिनन् ।

केन्याको पश्चिमी ग्रामीण क्षेत्रस्थित आफ्नो गाउँदेखि अडामा भन्छिन्, ‘त्यसपछि जीवन निकै कष्टपूर्ण बन्यो । मैले स्कुल छोड्नुपर्‍यो । अब म आफैँले पेट पाल्ने मेसो मिलाउनुपर्ने भयो ।’

२२ वर्षको उमेरमा अडामाले एक व्यक्तिलाई भेटिन् । ती व्यक्तिसँग उनको प्रेम भयो । उनी गर्भवती भइन् । अडामाले छोरीलाई जन्म दिइन् । तर, यसको तीन दिनपछि नै छोरीका बुवाले अन्तिम सास लिए ।

अडामाले जसोतसो छोरीको पालनपोषण गरिन् । आवश्यकता बढ्दै थियो । तर, आम्दानी सीमित थियो । १८ महिनापछि अडामाले आफ्नी बूढी हजुरआमाको साथमा छोरी छोडिन् र कामको खोजीमा नैरोबी पुगिन् ।

हिँड्ने बेलामा हजुरआमाले अडामासित भनेकी थिइन्, ‘तँ आफ्नी छोरीको भविष्यका लागि काम खोज्न जाँदैछेस्, यो कुरा कहिल्यै नभुलेस् ।’

नैरोबी पुगेर अडामा सडकमा तरबूजा बेच्न थालिन् । तर, यसबाट खासै राम्रो आम्दानी भइरहेको थिएन । उनका अनुसार यसरी कमाएको पैसा पनि आफूसँग बस्ने अर्की साथीले चोरिदिन्थिन् ।

शहरमा जीवनका चुनौती ज्यादै थिए । अडामाको निधारमा एक चोटको निशान छ, जुन आत्मरक्षाका क्रममा लागेको थियो । यो निशानका बारेमा अडामा भन्छिन्, ‘केही मानिसले छेडछाड गरिरहेका थिए । सीमा नाघेपछि मैले आत्मरक्षाका लागि उनीहरूसँग भिँड्नुपर्‍यो ।’

यसपछि अडामा एक कन्स्ट्रक्सन साइटमा काम गर्न थालिन्, जहाँ उनले राम्रो कमाउन सकिनन् । अब उनी नाइट क्लब पुगिन् । अडमाले क्लब सञ्चालकसँग अनुरोध गरिन्, ‘मेरो तलब सिधै मेरो गाउँमा हजुरआमालाई पठाइदिनु न ल !’

कोठा भाडामा लिएर बस्ने योजना बनाएर केही दिनपछि उनले थोरै पैसा आफूसँग पनि राख्न थालिन् ।

त्यहाँ केही समय काम गरेपछि अझै बढी तलब पाउने गरी उनले अर्को एक कन्स्ट्रक्सन साइटमा काम पाइन् । त्यहाँ एक व्यक्तिसित उनको भेट भयो । जागिरसँगै अब उनीहरू ‘डेट’ गर्न थाले । केही दिनलगत्तै त्यो व्यक्तिले अडामासित बच्चाको चाहनाबारे कुरा गर्‍यो ।

अडामाले एक सर्त राख्दै भनिन्, ‘गाउँमा रहेकी आफ्नी छोरीलाई साथमा राख्न सहमत हुनुहुन्छ भने म तयार छु ।' त्यो व्यक्तिले हुन्छ भन्यो । अडामा गर्भवती भएको पाँच महिनासम्म त्यो व्यक्तिले घरको भाडा र बिल भुक्तान गरिदियो । घरमा खानपिनका सबै सामान ल्याइदियो । अडामाचाहिँ आफ्नी छोरीलाई शहरमा ल्याउन उपयुक्त समयको पर्खाइमा थिइन् । एक दिन त्यो व्यक्ति अचानक गायब भयो र फेरि कहिल्यै फर्केर आएन ।

केन्यामा गरिबीका कारण महिलाहरू बच्चाका तस्करसम्म पुग्ने गरेका छन् ।

आफ्नै खानाको ठेगान नभएको स्थितिमा अर्को पनि बच्चालाई जन्म दिनुको चिन्ता के हुन्छ, यसलाई महिलाले मात्र राम्रोसित महसुस गर्न सक्छन् । यस्तो स्थितिमा पनि कसैले आफ्नो बच्चा अनजान व्यक्तिलाई बेच्ने विचार सायदै गर्छ । तर, केन्यामा चर्को गरिबीको सामना गरिरहेका केही आमाहरूका लागि आफ्नो बच्चा तस्करलाई बेच्नु अस्तित्व बचाउने विकल्पहरूमध्ये एक हो । तस्करहरूले बच्चाको साटाे केही पैसा दिन्छन् ।

दोस्रो पटक गर्भवती बन्दा सारा १७ वर्षकी थिइन् । बच्चाको भरनपोषणका लागि उनीसँग स्रोत थिएन । त्यसैले उनले आफ्नो बच्चा तीन हजार केन्याइ सिलिङ (करिब तीन हजार रुपैयाँ)मा एक महिलालाई बेचिदिइन् ।

सारा भन्छिन्, ‘त्यस बेला म जवान थिएँ । आफूले गलत गरिरहेकोजस्ताे मलाई लाग्दैन थियो । पाँच वर्षपछि मलाई पश्चाताप हुन थाल्यो । म ती महिलाको पैसा फिर्ता गर्न चाहन्थेँ ।'

यति नै पैसामा आफ्नो बच्चा बेच्ने थुप्रै महिलालाई चिन्छिन् सारा । भन्छिन्, ‘धेरै केटी अभाव र अनेकन् समस्याहरूबाट छ्टकारा पाउने आशामा आफ्नो बच्चा बेच्छन् । १५/१६ वर्षका किशोरीका थुप्रै समस्या हुन्छन् । साहाराका रूपमा कोही हुँदैन । त्यसैले कलिलैमा आमा बनेकाहरूले बाध्यतावश बच्चासँगै धेरै कुरा गुमाउँछन् ।’

किशोर अवस्थामा गर्भवती हुने घटना अफ्रिकामा धेरै नै देखिन्छ । केन्या यस्तै देशमध्ये एक हो । विज्ञहरूका अनुसार कोरोना महामारीका कारण स्थिति अझै दयनीय बनेको छ । किनकि, जीवनयापनका लागि महिलाहरू सेक्स वर्कर बन्न विवश छन् । विद्यालयहरू बन्द भएकाले पनि केटीहरूमा यसको असर परेको छ ।

बच्चालाई सुरक्षित जन्म दिने वा कसैलाई जिम्मा लगाउने प्रक्रियाबारे अडामालाई केही थाहा थिएन । भन्छिन्, ‘मैले कहीँकतै सुनेकी पनि थिइनँ ।’

केन्याका मानवअधिकारकर्मी एवं अधिवक्ता प्रुन्डेस मुतिसो बाल सुरक्षा र प्रजनन अधिकारका विज्ञ पनि हुन् । उनले भने, ‘मैले महिला र युवतीहरूको थुप्रै कथा सुनेको छु । युवा महिलाहरू कामको खोजीमा शहर आउँछन् । अनि पुरुषसँग सम्बन्धमा जोडिन्छन् । गर्भवती हुन्छन् । अन्तिममा बच्चाको बुवा हराउँछ ।'

प्रुन्डेस मुतिसोका अनुसार बच्चाको बुवा नै हराएपछि यी महिलाले आम्दानीको बाटो खोज्नुपर्ने हुन्छ । यसरी भौतारिँदा भौतारिँदै उनीहरू आफ्नै बच्चाको सम्झौता गर्न पुग्छन् । आफू र पहिल्यै भइसकेको बच्चाको पेटका लागि उनीहरूलाई कसैगरी खर्चको जोहो गर्नैपर्ने हुन्छ । मुतिसो भन्छन्, ‘मानिसहरू खुल्लमखुल्ला यो कुरालाई स्वीकार्दैनन् तर भित्री रूपमा भइरहेको यही हो ।’

अडामाले कन्स्ट्रक्सन साइटमा आफू गर्भवती भएको कुरा गुपचुप राख्दासम्म काम गर्न पाइन् । जब उनले यसबारे खुलाइन् तब सिमेन्टको बोरा उठाउने काम पनि खोसियो । अब उनी कामविहीन बनिन् । तर, घर भाडा त महिनैपिच्छे तिर्नुपर्थ्यो । तीन महिनासम्म त घरबेटीले नरमपना देखायो । त्यसपछि भने उसले अडामालाई घरबाट निकालिदियो । आठ महिने गर्भवती अडामा, यसपछि राति सुत्नका लागि मात्रै त्यहाँ पुग्थिन् । उज्यालो हुनुअघि नै त्यहाँबाट बाहिरिन्थिन् । अडामा सम्झिन्छिन्, ‘दिन राम्रो हुँदा खान पनि पाइन्थ्यो । नभए पानी पिउँथे, प्रार्थना गर्थेँ अनि सुत्थेँ ।’

पछिल्ला वर्ष केन्यामा किशाेराेवस्थामा गर्भवती हुनेकाे संख्या बढेकाे छ ।

केन्यामा अडामाजस्तै कठिनाइमा फसेका महिलाहरू कैयन् कारणले तस्करसम्म पुग्छन् । बच्चालाई कुनै खतरा नभएसम्म अथवा आमाको जीवन बचाउनुपर्ने स्थितिबाहेक केन्यामा गर्भपतन गराउनु गैरकानुनी मानिन्छ ।

अर्कातिर ग्रमीण क्षेत्रमा यौन सम्बन्ध र प्रजननसम्बन्धी स्वास्थ्यगत चेतनाको ठूलो अभाव छ । कानुनी ढंगले धर्मपुत्र लिने प्रक्रियाबारेमा समेत जागरुकताको कमी छ ।

च्यारेट हेल्थ पोभर्टी एक्सन केन्याका संयोजक इब्राहिम अली भन्छन्, ‘अनिच्छित गर्भपछि महिला र युवतीहरूका लागि सरकारका तर्फबाट कुनै सहायतासम्बन्धी कार्यक्रम छैन । यस्ता महिलालाई समाजमा कलङ्कका रूपमा हेरिन्छ । ग्रामीण क्षेत्रहरूमा उनीहरूलाई प्रताडित गरिन्छ । यसरी अवहेलित बनेपछि महिलाहरू गाउँ छोडेर शहर पुग्छन् । तर, त्यहाँ उनीहरू झन् धेरै समस्याबाट घेरिन्छन् ।’

बच्चालाई सुरक्षित जन्म दिने वा कसैलाई जिम्मा लगाउने प्रक्रियाबारे अडामालाई केही थाहा थिएन । भन्छिन्, ‘मलाई यसबारे केही थाहा थिएन । मैले कहीँकतै सुनेकी पनि थिइनँ ।’ उनले पहिला त गैरकानुनी ढंगबाट गर्भपात गराउने सोचेकी थिइन् । पछि उनी आत्महत्या गर्ने सोचसम्म पुगेकी थिइन् ।

उनी भन्छिन्, ‘म निकै तनावमा थिएँ । मानिसहरूले मलाई छिट्टै भुल्ने गरी कसरी आत्महत्या गर्ने भन्नेबारे धेरै सोच्न थालेँ ।’ तर, बच्चा जन्मनुभन्दा केही साताअघि कसैले अडामाको भेट म्यारी एउमासित गरायो । एउमाले अडामालाई गर्भपात गराउने वा आत्महत्या गर्ने सोच त्याग्न सुझाइन् ।

एउमा नैरोबीको झुग्गी बस्तीमा गैरकानुनी स्ट्रीट क्लिनिक चलाउँछिन् । उनले अडामालाई एकसय सिलिङ दिइन् र निर्धारित दिन क्लिनिकमा आउन भनिन् ।

कायाेलस्थित आफ्नाे क्लिनिकमा म्यारी एउमा, जहाँ उनी थोरै नाफाका लागि बच्चाको किनबेच गर्छिन्

म्यारी एउमाको क्लिनिक वास्तवमा क्लिनिक होइन । बस्तीको सडकमा एक पसलको पछाडि दुई कोठे ठाउँ हो, जहाँ औषधिका पुराना खाली डब्बा र बोतलहरू राखिएका छन् । त्यसपछिको कोठामा महिलाहरू बच्चालाई जन्म दिन्छन् ।

एउमा आफ्ना सहयोगीका साथ यहीँ बस्छिन् । र, थोरै नाफाका लागि बच्चा किनबेचको काम गर्छिन् । बच्चा कसले, किन किनिरहेको छ भन्ने कुराको उनलाई कुनै मतलव छैन । एउमाले अडामालाई बच्चा पाउन नसकेको प्रेमिल दम्पतिले बच्चा किन्न चाहेको बताएकी थिइन् । तर, वास्तवमा एउमाले अलि बढी पैसा दिन्छु भन्ने व्यक्तिलाई बच्चा बेच्दै थिइन् ।

एउमाले गर्भवती महिलाहरूलाई आफू नर्स भएको बताउँथिन् । तर, उनीसँग कुनै चिकित्सकीय उपकरण थिएन, न दक्षताको कुनै प्रमाण नै थियाे । अडामा सम्झिन्छिन्, ‘त्यो ठाउँ फोहोर थियो । धेरै गन्हाउँथ्यो । रगतका लागि त्यहाँ एउटा सानो कन्टेनरको प्रयोग गरिएको थियो । बेडसमेत सफा थिएन । तर, मसित अर्को कुनै विकल्प थिएन ।’

बीबीसीको अन्डकरभर रिपोर्टर

अडामा क्लिनिक पुगेपछि एउमाले उनलाई बिना कुनै चेतावनी दुई वटा चक्की खान दिइन्, जुन ब्यथा बढाउने खालको औषधि थियो । एउमासँग यस्तो दबाई किन्नेहरूको लाइन थियो । अडामा यस्तो देखेर उत्साहित थिइन् । तर, अडामाले बच्चालाई जन्म दिएपछि उसको छातीमा केही समस्या आयो । उनलाई त्यसबेला रेखदेखको खुबै आवश्यकता थियो । तर, अडामालाई एउमाले बच्चालाई अस्पताल लिएर जान सुझाव दिइन् ।

एक सातापछि अडामा स्वास्थ बच्चा लिएर अस्पतालबाट बाहिरिइन् । उनलाई घरबाट निकालिदिएको घरमालिक उनलाई पुनः राख्न तयार भयो । सँगै उनको बच्चाको रेखदेखमा पनि घरमालिकको सहयोग हुन थाल्यो । केही समयपछि अडामा फेरि एउमा भएठाउँ पुगिन् । एउमाले अडमालाई फेरि सय सिलिङ दिइन् र भोलिपल्ट क्लिनिक आउन भनिन् ।

एउमाले बच्चा किन्ने व्यक्तिलाई टेक्स्ट मेसेज पठाइन्, ‘नयाँ प्याकेजको जन्म भएको छ ।’ उनले अर्को मेसेज पठाइन्, ‘४५ हजार ।’

बच्चा बेच्न क्लिनिक पुगेका बेला अडामा आफ्नो बच्चालाई काखमा लिएर केहीबेर टोलाइन् ।

म्यारी एउमा अडामालाई ४५ हजार सिलिङ अर्थात् तीन सय पाउण्ड (करिब ५० हजार रुपैयाँ) दिनेवाला थिइनन् । तर, बच्चा किन्नेसँग उनी ४५ हजार सिलिङ मागिरहेकी थिइन् ।

अडामालाई उनले एक तिहाइ अर्थात् ७० पाउण्ड (करिब ११ हजार रुपैयाँ) दिने बताउँदै थिइन् । म्यारी एउमालाई थाहा थिएन, उनीसँग बच्चा किन्न लागेका व्यक्ति बाल तस्करी मुद्दामा रिपोर्टिङ गर्न खटिएका ‘बीबीसीका अन्डरकभर रिपोर्टर’ हुन् ।

भोलिपल्ट अडामा कामचलाउ क्लिनिकमा पुगिन् । र, पछाडिको कोठामा बसेर बच्चा खेलाउन थालिन् । त्यहीँ भइरहेको गुपचुप कुराकानीमा अडामालाई कथित क्रेताले अर्को विकल्पबारे सम्झाए । अनि अडामाले आफ्नो निर्णय बदलिन् । अब उनी बच्चा लिएर सरकारी चिल्ड्रेन होममा पुगिन् । जबसम्म त्यो बच्चालाई पूर्ण जिम्मेवारीका साथ कसैले लिँदैन, तबसम्म सरकारी चिल्ड्रेन होममै हुने छ ।

बीबीसीले म्यारी एउमासित यो स्टोरीमा लगाइएका आरोपमा प्रतिक्रिया लिने प्रयास गर्‍यो । तर, उनले केही बोल्न मानिनन् ।

जुत्ता पसल खाेल्ने चाहना

अडामा अहिले २९ वर्षकी भइन् । हाल उनी आफूले बाल्यकाल बिताएको गाउँमै बस्छिन् । अहिले पनि कहिलेकाहीँ उनले भोकै सुत्नुपरिरहेको छ । उनको जीवन आज पनि उस्तै टीठलाग्दो छ । कहिलेकाहीँ होटलमा काम पाउँछिन् । तर, उनका लागि त्यो पर्याप्त हुँदैन । अडामा आफ्नो गाउँमा जुत्ताको पसल खोल्न चाहन्छिन्, जहाँ उनी नैरोबीबाट जुत्ता ल्याएर बेच्न सकुन् ।

तर, यो पनि त्यति सजिलो छैन । अडामाको आफ्नो छोरासँग सम्पर्क छैन । तर, उनलाई यसमा कुनै पछुतो भने छैन । भन्छिन्, ‘आफ्नो बच्चा बेच्नुपर्दा म खुसी थिइनँ । म त्यो पैसालाई छुन पनि चाहन्न थिएँ । तर, उसलाई छोड्नुमा पैसाको कुरा थिएन । मलाई त्यही ठीक लाग्यो ।’

(बीबीसीका जेरी म्वान्जीकाे रिपाेर्ट । तस्वीरहरूः टाेनी अमाेन्डी । अनुवादः नवराज कुँवर)

प्रकाशित मिति: आइतबार, फागुन २, २०७७ १७:०४