आफ्नै घरमा आगाे लगाउनेलाई वाहवाही गर्ने याे कस्ताे लोकतन्त्र ?

A+ A A-

‘लोकतन्त्र’ यो शब्द आजको विश्वमा यति बलवान् छ कि जस्तोसुकै स्वेच्छाचारी र निरंकुश शासक पनि आफू र आफ्नो शासन व्यवस्थालाई सर्वाधिक लोकतान्त्रिक प्रमाणित गर्न चाहन्छ । तर, संस्कार ? लोकतान्त्रिक संस्कारको कुरा गर्ने हो भने वास्तविकता यसको ठीक उल्टो छ ।

यो समस्या संसारका सबैजसाे देशमा छ । वास्तविक लोकतान्त्रिक जीवन बाँच्नेभन्दा पनि लोकतान्त्रिकजस्तो देखिनेहरूको बाहुल्य छ, विश्वभर नै । आजको विश्वमा यस्तै शासकहरूबाट लोकतन्त्र खतरामा छ । किनकि उनीहरू लोकतन्त्रको खोलभित्र अर्कै व्यवस्था हुर्काउन चाहन्छन् ।

लोकतन्त्रलाई धेरै तरिकाले हेर्न सकिएला । तर, यसलाई संरचनात्मक स्वरूप र संस्कार गरी मुख्यतया दुई तरिकाले हेर्न सकिन्छ । जहाँ संरचना भनेको लोकतान्त्रिक संविधान, लोकतान्त्रिक संस्थाहरू आदिको प्रबन्ध हो भने संस्कार भनेको लोकतान्त्रिक आचरण हो ।

लोकतन्त्रलाई धेरैले राज्यको संरचनामा हेरे । संस्थागत स्वरूपमा हेरे । नीतिगत व्यवस्थामा हेरे । लोकतान्त्रिक संरचना अनि संविधान लोकतन्त्रकाे आधारभूत तत्त्व हो । तर, यो मात्रै सबै थोक होइन । वास्तविक लोकतन्त्रका लागि संरचनासँगै संस्कारसमेत जोडिएर आउनुपर्छ ।

लोकतन्त्रलाई समृद्ध बनाउन केही अलिखित, केही अघोषित, केही संरचनाविहीन कुराहरूको त्योभन्दा बढी भूमिका रहन्छ, जति मूर्त रूपमा देखिने भौतिक र संचनात्मक तथा संगठनात्मक स्वरूपको हुन्छ । र, त्यो तत्त्व भनेको संस्कार हो । व्यवहार हो । त्यस्तो संस्कार अलिखित हुन सक्छ, अव्यक्त हुन सक्छ । अमूर्त हुन सक्छ । तर, समाजमा एउटा बलियो आस्थाको रूपमा विकसित हुँदै आएको हुन्छ । यही तत्त्वले नै वास्तवमा कुनै पनि व्यवस्थालाई स्थापित गर्ने र त्यसलाई जोगाई राख्ने काम गरेको हुन्छ ।

नेपालमा लोकतान्त्रिक संविधान छ, स्वायत्त संवैधानिक निकायहरू छन्, तीन तहको सरकारको व्यवस्था छ । सार्वभौम संसद तथा स्वतन्त्र न्यायालयको व्यवस्था छ । यसरी हेर्दा नेपालमा राम्रो लोकतन्त्र छ ।

तर, चाहे पहिलो संसदबाहिर समाधान खोज्ने परिपाटी छ । शासकहरूमा स-साना स्वार्थले देशलाई नै बन्धक बनाउने स्वभाव छ । आत्मकेन्द्रित प्रवृत्ति छ । सामूहिक निर्णय प्रक्रियाभन्दा पनि एकल निर्णयमा र स्वविवेकमा रमाउने प्रवृत्ति छ । समस्याको विवेकपूर्ण र युक्तिसंगत समाधान खोज्नेभन्दा पनि आफ्ना कुरामा सहमति खोज्ने परिपाटी छ । र, यो आचरणगत समस्या सबैतिर छ । यसलाई कुनै कोणबाट पनि लोकतान्त्रिक संस्कार मान्न सकिन्न ।

शासकहरूको यही मनोविज्ञानका कारण प्रधानमन्त्री केपी ओलीजस्ता लोकतान्त्रिक परिपाटीबाट आएका व्यक्ति संसद विघटनको हदसम्म पुगे । यही मनोविज्ञान नै हो, जसले केही सीमित नेताहरूको निर्णयको भरमा पहिलो संविधानसभा संविधान नै नदिई भंग भयो । जसको सामान्य जानकारीसमेत सांसदलाई गराउन उपयुक्त सम्झेनन् नेताहरूले ।

सुधीर शर्माले सो दृश्यको बहुत सटिक चित्रण गरेका छन् प्रयोगशाला किताबमा ।

उनी लेख्छन्ः

‘संविधानसभाको अन्तिम दिन सबभन्दा बिजोक सभासदहरूको थियो, जो नयाँ बानेश्वरस्थित संविधानसभा भवनमा बैठक हुन्छ भनेर बिहानैदेखि जम्मा भएका थिए । तर, संविधानसभाको भविष्य कसले निर्धारण गर्दै छ ? कहाँ गर्दै छ ? के हुँदै छ भन्ने सभासदहरूलाई नै अत्तोपत्तो थिएन । दलहरू बाहिरबाहिर वार्तामा थिए । शीर्ष नेता त कोही त्यहाँ पुग्दै पुगेनन् ...। केही नहुने देखेपछि सभासदहरूले भवनपरिसरमै नाराबाजी गर्न थाले– सभासदहरूलाई बन्धक बनाउन पाइँदैन ! राति अबेर बैठक नै नबसी संविधासभा विघटन भएको खबर आएपछि उनीहरूले गर्न सक्ने कुरा केही बाँकी रहेन । त्यसैले त्यहाँबाट सुटुक्क निस्कन थाले हारेका सिपाहीझैँ । बाहिर कसैले चिन्ला भन्ने त्रास पनि देखिन्थ्यो कतिपयको अनुहारमा । केहीले त छातीमा टाँसेको सभासदको लोगो पनि झिके । उनीहरूलाई संविधानसभा विघटन भएको औपचारिक जानकारीसमेत दिइएन ।’ (शर्मा, बि.सं. २०७०)

त्यो समयमा सभासदहरूलाई यस्तो हुन सक्छ है भन्ने पूर्वानुमान त थियो तर केपी ओलीले संसद विघटन गर्दा कसैले भेउसमेत पाएन । आफ्नो निर्वाचन क्षेत्रका जनताको आशा र अपेक्षाको भारी बोकेका सांसदहरूले आफ्नो पद गएको सूचना समाचारबाट थाहा पाए । लोकतन्त्रको योभन्दा ठूलो अनादर अरु के हुन सक्ला र ?

त्यो समयमा सभासदहरूलाई यस्तो हुन सक्छ है भन्ने पूर्वानुमान त थियो तर केपी ओलीले संसद विघटन गर्दा कसैले भेउसमेत पाएन । आफ्नो निर्वाचन क्षेत्रका जनताको आशा र अपेक्षाको भारी बोकेका सांसदहरूले आफ्नो पद गएको सूचना समाचारबाट थाहा पाए । लोकतन्त्रको योभन्दा ठूलो अनादर अरु के हुन सक्ला र ?

प्रधानमन्त्रीले स्वेच्छाचारी ढंगले संसद विघटन गरेको केही दिनपछि कार्की ब्याङ्क्वेटमा ओली समूहको सुदूरपश्चिमस्तरीय कार्यकर्ता भेला थियो । कार्यक्रममा निकै ढिलो आइपुगेका प्रधानमन्त्री ओलीको स्वागतमा बजेका तालीहरू हेर्दा लाग्थ्यो- उनी ठूलै युद्ध जितेर आएका छन् । ठूलै बहादुरी गरेर आएका छन् । सामान्य लज्जाबोधसमेत थिएन उनमा र उनका कार्यकर्तामा पनि ।

यसरी थपडी बजाएर लोकतन्त्रको हत्यालाई अनुमोदन गर्नेको लाममा भर्खरै पद खोसिएका सांसदका हातहरू पनि सामेल थिए । यो विचित्र अवस्थालाई के भन्न सकिन्छ ? यो अवस्थाको चित्रण गर्न कवि अर्जुन पराजुलीको यो कविता सान्दर्भिक हुनेछ:

‘उसले तिम्रो सहरमा आगो लगायो,
तिमीले ताली लगायौ ।
उसले तिम्रो घरमा आगो लगायो,
तिमीले ताली लगायौ ।
भोलि उसले तिमीलाई नै आगो लगाउँछ,
त्यतिबेला लगाउनका लागि तिमीसँग ताली हुँदैन,
केवल खरानी हुन्छ ।’

कुनै पनि व्यवस्था आउनका लागि, विकसित हुनका लागि अनि टिकिरहनका लागि त्यहाँका शासक र शासितहरूमा सो व्यवस्थाप्रति गहिरो आस्था र विश्वास हुनुपर्दछ । र, सो व्यवस्था आफ्नो मूलभूत आदर्शबाट विचलित हुन खोज्दा त्यो प्रतिकूलताको सशक्त प्रतिकार गरी व्यवस्था जोगाइराख्ने सामर्थ्यसमेत हुन आवश्यक छ ।

नेताहरूको गलत आचरणका कारणले अहिले त्यो आस्था र विश्वास विस्तारै हराउँदै गइरहेको छ । याे समाजका लागि घातक संकेत हो । किनकि जव सर्वसाधारणमा लोकतन्त्रप्रतिको आस्था घट्दै जान्छ । उनीहरू नेताहरूको आचरणबाट दिक्क भएर कुनै नायकको खोजीमा लाग्छन् । अधिकांशतः यस्तै नायकहरूबाट नै लोकतन्त्रको हत्या हुन्छ ।

नेपालमा केही हदसम्म त्यो नायकत्व ओलीमा पनि खोजिएको थियो । जसको पुरस्कार उनले सार्वभौम संसद विघटन गरेर दिइसकेका छन् । अहिलेको विश्वको मुख्य समस्या नै यही हो कि अहिले राजनीतिक व्यवस्थाको देखाइने आवरण र आवरणभित्रको वास्तविक स्वरूपमा धेरै भिन्नता छ । अहिले लोकतन्त्रको आवरणमा अरु नै व्यवस्था चलेका देखिन्छन् ।

लोकतान्त्रिक संस्कारको अभावमा लोकतन्त्रले पनि सही तरिकाले काम गर्न नसकेका गुनासाहरू दिनानुदिन बढ्दै गइरहेका छन् । शासकहरूले लोकतन्त्रको नाममा अर्कै व्यवस्था चलाए । त्यसैले विश्वभरि नै आक्रोश छ । निराशा छ । ठगिएको अनुभूति छ । व्यवस्थाले सही तरिकाले काम गर्न नसकेको अवस्थाको फाइदा उठाएर कतिपय लोकप्रियतावादीहरूले त्यसको फाइदा उठाएका छन् । कतिपय अधिनायकवादीहरू लोकप्रिय नारा दिएर सत्ता हत्याउन सफल भएका छन् । यास्सा मंक (yascha mounk) ले आफ्नो किताब पिपुल भर्सेस डेमोक्रेसीमा विश्वव्यापी रूपमा देखिएको यही निराशाजनक अवस्थाको चित्रण यसरी गरेका छन्:

'नागरिकहरूमा लामो समयदेखि राजनीतिप्रति मोह भंग हुँदै आएको छ । अहिले उनीहरूमा वेचैनी, आक्रोश र अझ घृणाभाव विकसित भएको छ । लामो समयदेखि पार्टी प्रणाली जमेर रह्यो । तर, अहिले विश्वभरि नै अधिनायवादी लोकप्रियतावादीहरू उदाउँदै छन् । अमेरिकादेखि युरोपसम्म, एसियादेखि अस्ट्रेलियासम्म । मतदाताहरूमा निश्चित पार्टी, राजनीतिज्ञहरू र सरकारप्रति गहिरो असन्तुष्टि छ । अहिले धेरै नागरिक उदार लोकतन्त्रप्रति विरक्त (थकित) भएका छन् ।' (मंक , २०१८)

लोकतन्त्रले सही तरिकाले काम गर्न नसक्दा नै वास्तवमा विश्वव्यापी रूपमा यो व्यवस्थाप्रति वितृष्णा पैदा भएको हो । यदि संस्थागत स्वरूप निर्माण गरेर मात्रै र लोकतान्त्रिक संविधान निर्माण गरेर मात्रै वा लोकतान्त्रिक राज्य संरचना निर्माण गरेर मात्रै त्यसैलाई लोकतन्त्र मान्ने अवस्थाभन्दा एक कदम अगाडि बढेर संस्कारमा लोकतन्त्र खोजिन्थ्यो भने यस्तो अवस्था सिर्जना हुने थिएन ।

अहिलेको समयमा साम्यवाद, सैन्यवाद र अन्य किसिमका सत्ता कायापलटका घटनाभन्दा पनि लोकतन्त्रलाई लोकतन्त्रभित्रैबाट खतरा छ । लोकतन्त्रका सम्पूर्ण नियमहरूको पालना गरी सत्तामा पुगेकाहरूको महत्त्वाकांक्षाबाट बढी खतरामा छ, आजको लोकतन्त्र ।

लोकतन्त्रले नागरिकहरूमा स्वभावैले धेरै आशा र अपेक्षा जगाउँछ । तर, सो आशा र अपेक्षा पूरा नहुँदा पनि नागरिकहरू निराश हुन्छन् । तर, अहिले विश्वव्यापी रूपमा देखापरेको निराशा भनेको शासकहरूको बोली र व्यवहारमा एकरूपता नदेखिनु, उनीहरू लोकतन्त्रका नियमहरूप्रति इमानदार नदेखिनु र लोकतन्त्रको पूर्ण रूपमा पालना नहुनुले सिर्जना गरेको हो ।

अहिले लोकतन्त्रप्रति हाम्रोजस्तो गरिब मुलुकमा मात्रै होइन, विकसित देशहरूमा समेत संकट पैदा हुँदै गएको छ । नभए अमेरिकाजस्तो मुलुकमा ट्रम्पजस्तो अतिवादीको उदय सम्भव थिएन । यस्तोमा नेपालमा ओलीको उदय कुन ठूलो कुरा भयो र ?

हो, अहिले आमसर्वसाधारणमा सर्वत्र निराशाको अभूति छ । समाजको संरचनाबमोजिम अपेक्षाहरू फरकफरक हुन सक्लान् । तर, समान ढंगको निराशा छ सबैतिर । यस्तो अवस्था किन आयो त ? किनिकि लोकतन्त्रप्रति नागरिकका जुन आशा र अपेक्षा थिए, ती पूरा हुन सकेनन् । लोकतान्त्रिक नेतृत्वबाटै लोकतन्त्रका आधारभूत मान्यतामाथि प्रहार हुन थाल्यो । लोकतान्त्रिक विधि र प्रक्रियाबाट सत्तामा पुगेका शासकहरू नै लोकतन्त्रको घाँटी निमोठ्न उद्यत् भए ।

सत्तामा नपुगुञ्जेल नीति र विधिको कुरा गर्ने शासकहरूलाई सत्तामा पुगेपछि नीति र विधिको घेरा साँघुरो लाग्न थाल्यो । र, अन्ततः तिनै शासकहरू जो लोकतान्त्रिक विधि र प्रक्रियाबाट सत्ताको स्वाद चाख्न पुगे घोषित वा अघोषित रूपमा, तिनीहरूबाटै लोकतन्त्रको हत्या हुन थाल्यो । यसैको एक नमुना हो ओलीले गरेको संसद विघटन ।

शासकहरूलाई जब दायरा साँघुरो लाग्न थाल्छ र जुन दिनदेखि उनीहरू फराकिलो दायरा खोज्दै हिँड्न थाल्छन्, लोकतन्त्रको हत्या त्यही विन्दुबाट प्रारम्भ हुन्छ । लोकतन्त्रको हत्या पनि हठात् हुँदैन । यो त लोकतन्त्र प्राप्तिको प्रक्रियाजस्तै निश्चित प्रक्रियाबाट गुज्रन्छ, लोकतन्त्रीकरणजस्तै अलोकतन्त्रीकरणको प्रक्रियाबाट ।

यो प्रक्रियामा अवसरवादी तत्त्वहरू सहायक बनिदिन सक्छन् । जर्मनीका शासक एडोल्फ हिटलर, ब्राजिलका शासक गेटुलियो भर्गस, पेरुमा अल्बर्टो फुजिमोरी, भेनेजुयलामा ह्युगो चाभेज आदि एउटै तरिकाले सत्तामा आएका हुन् । त्यो हो लोकतान्त्रिक विधि र प्रक्रिया । अर्थात् निर्वाचनको माध्यमबाट ।

यिनीहरू लोकप्रिय थिए । यिनीहरूको त्यही लोकप्रियताको फाइदा उठाउन ती देशका शक्तिशाली पार्टीहरूले यिनीहरूसँग सहकार्यको हात बढाए । जनताको मतको बलमा यिनीहरू सत्तामा स्थापित भए । र अन्ततः संविधान र संवैधानिक संस्थाहरूलाई कमजोर तुल्याउँदै र विरोधीहरूलाई विभिन्न बहानामा विभिन्न तरिकाले तह लगाउँदै आफ्नो अधिनायवादी स्वरुप देखाए । त्यसैले अहिलेको समयमा साम्यवाद, सैन्यवाद र अन्य किसिमका सत्ता कायापलटका घटनाभन्दा पनि लोकतन्त्रलाई लोकतन्त्रभित्रैबाट खतरा छ । लोकतन्त्रका सम्पूर्ण नियमहरूको पालना गरी सत्तामा पुगेकाहरूको महत्त्वाकांक्षाबाट बढी खतरामा छ, आजको लोकतन्त्र ।

कतिपय देशका नागरिकलाई त आफ्नो देशको लोकतन्त्र खतरामा परेको समेत थाहा हुँदैन । उनीहरूलाई संकट गहिरिँदै गएपछि मात्रै जानकारी हुन्छ । त्यसैले संकटको घण्टी बजेको थाहा नपाउँदा पनि कतिपयलाई आफ्नो देशमा लोकतन्त्र नै छ भन्ने भ्रम हुन सक्छ ।

भेनेजुयलामा पनि त्यस्तै भयो । त्यहाँ अधिनायकवादी शासनकालमा अर्थात् सन् २०११ मा त्यहाँका जनतालाई आफ्नो देश कत्तिको लोकतान्त्रिक लाग्छ भनेर अध्ययन गरियो । सो अध्ययनका दौरान अंक १ (यो देश कत्ति पनि लोकतान्त्रिक छैन भन्नेका लागि) देखि अंक १० (यो देश पूर्ण रूपमा लोकतन्त्र छ भन्नेका लागि) सम्म निर्धारण गरिएको थियो ।

यो अध्ययनको नतिजा भने आश्चर्यजनक थियो । करिब ५१ प्रतिशतभन्दा बढी नागरिकले सो देशको लोकतन्त्रलाई ८ अंक वा सोभन्दा पनि बढी अंक दिए । किनकि त्यहाँ कुनै किसिमको अभियान चलेको थिएन । न सत्तापलट भयो । न त सैन्य कानुन लागू गरियो, न संविधान नै खारेज गरियो । कुनै पनि सीमा नाघिएको जस्तो देखिएन । त्यसैले त्यहाँका नागरिकहरूले आफ्नो देशको लोकतन्त्रलाई उत्कृष्ट अंक दिए ।

सायद ओलीको बोलीमा ताली ठोक्नेहरूमा पनि अहिले ओलीले ठीकै गरेका छन् भन्ने भ्रम हुन सक्छ । उनीहरूलाई बेहोसीमा ताली ठोकेको थाहा नहुन सक्छ । र, यो पनि थाहा नहुन सक्छ कि उनीहरू होसमा आउँदासम्म निकै ढिलो भइसकेको हुनेछ ।

अहिलेको विश्वमा राजनीतिबाहिरका कुनै बाह्य तत्त्वहरूबाट लोकतन्त्रमाथि खतरा उत्पन्न भएका घटनाहरू विरलै भेटिन्छन् । अहिलेको लोकतन्त्रमाथि राजनीतिभित्रकै व्यक्तिबाट खतरा उत्पन्न भएको पाइन्छ । लोकतान्त्रिक विधि र प्रक्रियामा सहभागीहरूबाटै यसमाथि खतरा उत्पन्न हुन्छ । महत्त्वाकांक्षी शासकहरू सत्तामा पुगेपछि यसका नियमहरू मान्न छाड्छन् । विभिन्न तौरतरिकाले लोकतान्त्रिक संस्थाहरूलाई कमजोर बनाउने र सरकारको प्रभावमा राख्ने काम गर्दछन् ।

त्यस्तै, अदालत र सञ्चारमाध्यमलाई समेत प्रभाव र दबाबमा राखी आफ्ना हरेक खराब कदमलाई पनि सही सावित गर्ने प्रयत्न गर्दछन् । आफ्नोविरुद्धमा आवाज उठाउनेहरूलाई विभिन्न आरोप लगाई जेल हाल्ने, देशनिकाला गर्नेलगायत विभिन्न तरिकाले प्रताडित गर्दछन् ।

सायद ओलीको बोलीमा ताली ठोक्नेहरूमा पनि अहिले ओलीले ठीकै गरेका छन् भन्ने भ्रम हुन सक्छ । उनीहरूलाई बेहोसीमा ताली ठोकेको थाहा नहुन सक्छ । र, यो पनि थाहा नहुन सक्छ कि उनीहरू होसमा आउँदासम्म निकै ढिलो भइसकेको हुनेछ ।

हंगेरीमा प्रधानमन्त्री भिक्टर अर्वानले सन् २०१० मा विजय प्राप्त गरेपछि लेखा परीक्षणसम्बन्धी कार्यालय, अम्बुड्सम्यान(नेपालको अख्तियारजस्तै) को कार्यालय, केन्द्रीय तथ्यांक विभागलाई नाम मात्रका स्वतन्त्र संस्थाहरूमा सीमित राखेका थिए । त्यस्तै, संवैधानिक अदालतलाई राजनीतिक भागवण्डाको केन्द्र बनाएका थिए । यसरी उनले त्यहाँको लोकतन्त्रमाथि प्रहार गरे । तर, यी सबै कार्यलाई संविधानसम्मत देखाउने भरपूर प्रयत्न गरे ।

त्यस्तै, पेरुका शासक फुजिमोरीका सल्लाहकार भ्लादिमिरो मोन्टेसिनोजको प्रत्येक्ष निगरानी र निर्देशनमा त्यहाँको इन्टेलिजेन्स सेवाले सयौँ विपक्षी राजनीतिज्ञहरू, न्यायाधीशहरू, सभासदहरू, उद्योगी व्यवसायीहरू, पत्रकार आदिको भिडियो रेकर्ड गरेका थिए । त्यस्तै, विभिन्न सम्पादकलाई घूस दिने र लिने काम गर्नुका अतिरिक्त सम्पादकहरूलाई विभिन्न वेश्यालयमा पुर्‍याउने तथा अन्य थुप्रै अनुचित काममा अल्झाएर त्यसको भिडियो रेकर्ड गरी उनीहरूलाई ब्ल्याकमेलिङ गर्न तिनै भिडियोहरू प्रयोग गरेका थिए ।

त्यस्तै, तीन सदस्यीय संवैधानिक ट्रिब्युनलमध्ये दुई जना न्यायाधीशलाई मासिक रूपमा पैसा दिन्थे । मासिक तलबजस्तै गरी दिइने सो रकम गोप्य रूपमा उनीहरूको घरमै पुर्‍याउने व्यवस्था गरिएको थियो । यसरी कसैलाई आस त कसैलाई त्रासमा राखेर फुजिमोरी सत्तामा टिकिरहे ।

हंगेरीका शासक भिक्टर अर्वानले ८ सदस्यीय संवैधानिक अदालतलाई बिस्तार गरी १५ सदस्यीय बनाए । र न्यायाधीश नियुक्तिसम्बन्धी नियमहरूसमेत फेरबदल गरे । यसरी उनले न्यायाधीकरण (ट्रिब्युनल)मा दुईतिहाइ बहुमत आफ्नो पक्षमा पारे ।

भेनेजुएलाका शासक ह्युगो चाभेजले सन् १९९९ मा अदालत सहितका विभिन्न राज्य संयन्त्र तथा संस्थाहरूको अधिकार सीमित पार्नेगरी संविधानसभाको निर्वाचन गरे । त्यसको दुई महिनापछि सर्वोच्च अदालत नै खारेज गरिदिए । र, त्यसको ठाउँमा नयाँ सर्वोच्च न्यायाधीकरण (ट्रिब्युनल) न्यायको व्यवस्था गरे ।

यति मात्रै होइन । सन् २००० को मध्यतिर ह्युगो चाभेज सरकारले त्यहाँको प्रशिद्ध ग्लोबोभिजन टेलिभिजनका सञ्चालकमाथि आर्थिक अनियमिता गरेको आरोपमा अनुसन्धान थाल्यो । त्यसपछि ग्लोबोभिजनका मालिक सरकार मैत्री व्यवसायी बने । यसको असर अन्य च्यानलहरूमा समेत पर्‍यो । देशको प्रशिद्ध समाचार च्यानलमाथि भएको आक्रमणबाट तर्सिएर देशकै अर्को ठूलो च्यानल भेनेभिजनले समेत बिहानको समयमा प्रसारण गर्दै आएको राजनीतिक कार्यक्रम बन्द गर्ने निर्णय गर्‍यो । यो टेलिभिजन राजनीतिक अन्तर्वार्ताहरूको स्थानमा ज्योतिष विज्ञानसम्बन्धी कार्यक्रमहरू चलाउन थाल्यो ।
ओलीले पनि यस्तो अभ्यास सुरुदेखि नै गरेका हुन् । स्वायत्त संवैधानिक संस्थाहरूलाई कमजोर पार्ने र शक्तिको केन्द्रीकरण गर्ने कदमहरू उनले एकपछि अर्को गरेर चाल्दै गए । जसको सशक्त प्रतिकार नहुँदा उनलाई थप हौसला मिलेको हुनुपर्दछ ।

आजको विश्वमा सैन्य कू सम्भव छैन । त्यसैले अहिलेका अधिनायकवादीहरू लोकप्रिय नारा लिएर अगाडि आउँछन् । समाजलाई नयाँ दिशा दिने सपना बाँड्छन् । लोकतन्त्रलाई सुदृढ पार्ने प्रतिवद्धता गर्दछन् । ध्रुवीकरणको राजनीति गरी मतदाताहरूलाई लट्ठ पार्छन् र सत्तामा पुग्छन् । तर, जुन लोकतन्त्रलाई सुदृढ पार्ने प्रतिवद्धतासहित सत्तामा पुगेका थिए, त्यही लोकतन्त्रलाई कमजोर पार्ने र लोकतान्त्रिक संस्थाहरूलाई प्रभावहीन बनाउने काममा लाग्छन् ।

ह्युगो चाभेज चुनावी मैदानमा हुँदा उनको गृहनगरको चुनावी सभालाई सम्बाेधन गर्दै उनकी एक महिला कार्यकर्ताले भनेकी थिइन, 'लोकतन्त्र संक्रमित भएको छ र यसका एक मात्र एन्टिबायोटिक ह्युगो चाभेज हुन् ।'

तर, वास्तविक लोकतन्त्रका लागि लडेको बताउने तिनै चाभेजद्वारा लोकतन्त्र खोसियो । लोकतन्त्रको अपहरण गर्नेहरू प्राय: राष्ट्रवाद, नश्लवाद, जातिवाद, धार्मिक उन्माद र सुन्दा मीठा लाग्ने तर गर्न नसकिने कामहरू गरेर देखाउने प्रतिवद्धतासहित सत्तामा पुग्छन् र तिनै मुद्दाको मोहजालमा फसाएर आफ्ना नागरिकलाई लट्ठ्याइरहन्छन् । काम नै नगर्नेले कुरा जति गरे पनि त भयो । जवाफदेहिता नै नहुने हो भने अर्को पटक अर्को भुलभुलैया वा मोहजालमा लठ्याए भैगो नि । आखिर मोहजालमा पर्ने र कवि पराजुलीले भनेझैँ आफ्नै घरमा आगो लगाउँदा पनि थपडी बजाउनेहरूको कमी नभएपछि कसको के लाग्छ र ?

प्रकाशित मिति: मंगलबार, माघ ६, २०७७ ०८:१७