गर्न सके नेपालमै छ पैसा, चन्द्र र विरुले माछा बेचेरै कमाउँछन् वर्षको अढाई करोड

गर्न सके नेपालमै छ पैसा, चन्द्र र विरुले माछा बेचेरै कमाउँछन् वर्षको अढाई करोड

A+ A A-

चितवनकाे भरतपुर महानगरपालिकास्थित पार्वतीपुरका चन्द्रसिंह तामाङ र विरु तामाङ व्यावसायिक रूपमा माछापालन गर्दै आएका छन् । उनीहरूले पाँच वर्षदेखि दुई विगाह जग्गा भाडामा लिएर माछापालन गर्न थालेका हुन् ।

स्वदेशमै रोजगारका साथै व्यावसायिक बन्ने सोच बनाएर माछापालनतिर लागेको चन्द्रसिंहले बताए । चारवटा पोखरीमा करिब ६ लाख माछापालन गर्दै आएको उनी बताउँछन् ।

नेपालमा कृषि पेसालाई व्यवस्थापन गर्ने हो भने बेरोजारी दर कम हुनुका साथै कृषिउपजमा पनि नेपाल आत्मनिर्भर हुँदै जाने चन्द्रसिंहकाे भनाइ छ ।

‘माछापालन निकै गाह्राे व्यवसाय हुन्छ । यसमा दानापानी र स्याहारसुसारमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । माछालाई आहारा पनि धेरै चाहिने भएकाले हुर्काउन धेरै गाह्राे हुन्छ’, उनले भने, ‘हाम्रो पोखरीमा उत्पादन भएका माछा स्थानीय बजार र तराईका विभिन्न जिल्लामा बिक्री हुन्छ । माछाका व्यापारी आएर पोखरीबाटै माछा खरिद गर्छन् । राम्रो मूल्यमा माछा बिक्री भइरहेको छ ।’

उनीहरूले वार्षिक करिब १३ देखि १५ लाख केजी माछा उत्पादन गर्दै आएका छन् । प्रतिकेजी करिब २ सय ३० रूपैयाँकाे अनुपातमा पोखरीबाटै बिक्री हुने गरेको चन्द्रसिंहले जानकारी दिए । उनी भन्छन्, 'राम्रो स्याहार पुग्यो भने छ महिनाको अवधिमा एउटा माछा ३ केजीसम्मकाे हुन्छ । एक सिजनमा करिब साढे २ करोडको माछा उत्पादन गरेर बजारमा बिक्री गर्ने गरेका छौँ ।'

नेपालमा उत्पादन भएको माछाको नेपालभित्रै राम्रो माग र बजारसमेत रहेको उनको अनुभव छ । माछाका भुरा निकै महँगाे मूल्यमा किन्नुपर्ने समस्या रहेकाे चन्द्रसिंह बताउँछन् । पोखरीमा माछाका भुरा हाल्ने बेलामा व्यापारीले माछाका भुराकाे मूल्य मनपरी रूपमा बढाउने गरेको उनको गुनासाे‍ छ । सरकारले माछाका भुराकाे मूल्य नतोकिदिँदा चर्को मूल्यमा किन्नुपर्ने बाध्यता रहेकाे उनी बताउँछन् ।

सरकारले नेपालमा उत्पादित माछाको मूल्य बजारमा समायोजन गरेर नतोक्दा माछापालक किसान मारमा परिरहेका छन् । व्यापारीले मनपरी मूल्यमा किसानसँग माछा खरिद गर्दै आए पनि सरकारले मूल्य निर्धारण गर्न नसकेको विरु तामाङको गुनासो छ । माछाका लागि पोखरीमा आवश्यक पर्ने बिजुलीलगायत अन्य सामग्रीमा पनि सरकारले सुविधा दिनुपर्ने उनको माग छ ।

अनुदान कहाँ किसानले पाउँछन् त ?

सरकारले कृषि व्यवसाय गर्ने कृषकलाई अनुदानभन्दा सहुलियत ऋण उपलब्ध गराउनुपर्ने विरु तामाङको माग छ । सरकारले कृषि व्यवसाय कस्तो गर्ने हो भनेर अध्ययन गरेर अनुदानभन्दा सहुलियत ऋण दिँदा कृषि पेसामा लाग्ने व्यवसायीलाई सहयोग पुग्ने विरु बताउँछन् ।

विरु भन्छन्, 'माछापालनका लागि सरकारी अनुदान हामीले लिएका छैनौँ । सरकारले याे व्यवसायका लागि सहुलियतपूर्ण ऋण दिने योजना वर्षेनि ल्याए पनि आजसम्म हामीले पाएका छैनौँ ।'

चन्द्रसिंहले भने, ‘कृषि पेसा भन्न भन्दा पनि गर्न धेरै अप्ठयारो हुन्छ । टाढाबाट हेर्दा खेतीपाती गर्न कति सजिलो देखिन्छ । तर, माछा, चौपाय, फलफूल र तरकारी उत्पादन गर्न धेरै समय खटिनुपर्छ ।’ उनले थपे, ‘सरकारले कृषिमा आधुनिक प्रविधि भित्र्याउने योजना वर्षैपिच्छे ल्याए पनि कार्यान्वयन पक्ष एकदमै फितलाे छ । नेपालमा कृषिमा आधुनिकीकरण आवश्यक छ ।’

तामाङद्वयले माछासँगै एक दर्जन बंगुरसमेत पालेका छन् । अन्य कृषि पेसाको तुलनामा माछाको कम रेखदेख गरे पुग्ने र थोरै जनशक्तिले धेरै उत्पादन गर्दा लागत कम पर्ने चन्द्रसिंहको भनाइ छ ।

माछामा नेपाल अत्मनिर्भर हुँदै

नेपालमा वार्षिक करिब २३ अर्ब रुपैयाँबराबरकाे ७७ हजार मेट्रिक टन माछा उत्पादन हुँदै आएको कृषि मन्त्रालयको तथ्यांक छ । साे तथ्यांकअनुसार हाल नेपाली बजारमा वार्षिक ८४ हजार मेट्रिक माछा खपत हुने गरेको छ ।

नेपालमा मुख्य गरी झापा, मोरङ, सुनसरी, सप्तरी, सिराहा, धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही, बारा, पर्सा, रौतहट, चितवन, नवलपरासी, रूपन्देही, कपिलवस्तु, दाङ, बाँके, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुरलगायत जिल्लामा व्यावसायिक माछापालन गरिन्छ ।

मुलुकभर माछापालनमा करिब ४० हजार किसान आवद्ध छन् । यो व्यवसायबाट राम्राे आम्दानी हुने भएकाले किसानहरूमा माछापालन व्यवसायमा आकर्षण बढेको छ । माछापालनमा किसानको आकर्षण बढेसँगै उत्पादन पनि हरेक वर्ष वृद्धि हुँदै गइरहेको छ । सरकारले पनि माछा आयात प्रतिस्थापन गर्दै आत्मनिर्भर बन्ने योजना अघि सारेको छ ।

पोखरी, ताल, तलैया, घोल, केज तथा धानखेतमा केही व्यवस्थापन प्रविधिहरू अपनाई माछापालन गर्न थालिएको छ । पछिल्लो समय पहाडी जिल्लामा समेत व्यावसायिक माछापालन गर्न थालिएको छ ।

नेपालमा पाइने र पालिने माछाका जात

कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयको अनुसन्धान तथा अध्ययनमा नेपालमा १ सय ८५ जातका माछा पाइने उल्लेख छ ।

नेपालमा रहु, नैनी तथा भाकुर माछा धेरै पालिन्छ । साथै, सिल्भर कार्प, विगहेड कार्प, ग्रास कार्प, कमन कार्प, पुन्टियस, टिलापिया, पंगासियस र रेन्बो ट्राउटजस्ता आधुनिक प्रविधिबाट उत्पादन भएको माछा समेत पाल्ने चलन बढिरहेको छ । सरकारले नेपालमा लोप हुन लागेका माछाको संरक्षणसमेत गर्न थालेको छ ।

माछापालनलाई व्यवस्थित गर्न सरकारले ‘मत्स्य उत्पादन विशेष कार्यान्वयन कार्यविधि २०७२’ तयार गरेर कार्यान्वयनमा ल्याएको थियो ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, माघ १, २०७७ ०६:३०