मलेसियाबाट फर्केका पाण्डे माैरीपालनमा रमाउँदै, वार्षिक ५ लाख आम्दानी

A+ A A-

कपिलवस्तु बाणगङ्गा नगरपालिका ८ (मोर्मी)का कृष्ण पाण्डेले ४ वर्षदेखि व्यावसायिक रुपमा मौरीपालन गदै आएका छन् । मलेसियामा ४ वर्ष वैदेशिक रोजगारीमा गएर फर्किएका पाण्डेले ‘सुपादेउराली व्यावसायिक कृषि तथा पशुपालन फार्म’ दर्ता गरेर मौरीपालन गरिरहेका छन् । मलेसियामा भन्दा कमाइ राम्रो छ ।

नेपालमै व्यावसायिक रुपमा मौरी पालेर लाखौँ रुपैयाँ कमाउन सकिन्छ भनेर योजनाका साथ मौरीपालनतिर लागेको पाण्डेले जानकारी दिए ।

मौरीपालनबाट परिवारलाई रोजगारीसँगै आयस्रोतको माध्यम समेत बनिरहेको पाण्डेले बताए । ‘हाल फार्ममा ९६ घार मौरी पालेको छु । एउटा घारबाट वर्षमा करिब ४० केजी मह उत्पादन हुन्छ,’ उनले भने ।व्यावसायिक रूपमा पालन गरिँदै आएको मौरी चाहिँ युरोपियन जातको हो । यो जातको मौरीको मह बजारमा राम्रो माग छ ।

मौरीको घारबाट मह निकालेको अवस्थामा रानी मौरी फेरेको बेलामा घार समायोजन र विभाजन गर्नुपर्छ । मह काढ्दा कृत्रिम आहाराको कालो अथवा गाढा रङ्गको कपडा लगाउनु हुँदैन । बास्नादार तेल, सेन्ट पनि लगाउनु हुँदैन । घार खोल्दा वा हेरचाह गर्दा टाउकोमा जाली टोपी र हातमा पञ्जा लगाउनु पर्दछ ।

मौरीपालनका लागि करिब २० लाख सुरुमा लगानी गरेको उनको भनाइ छ । मौरीपालनका लागि चरनको धेरै समस्या छ । मौरी चराउने क्रममा प्रहरी प्रशासन बाटो रोकेर दु:ख दिँदा धेरै मौरी मर्ने समस्या भोगिरहेको पाण्डे गुनासो गर्छन् ।

सबै खर्च कटाएर वार्षिक ५ लाख कमाइ हुने गरेको छ । महको मूल्य पनि मौरीको जातअनुसार फरक–फरक पर्ने गरेको पाण्डे बताउँछन् ।

श्रोत, साधन र पहुँच नभएका कारण नेपालमा उत्पादन भएको मह विदेशमा निर्यात गर्ने अवस्था रहेको छैन । नेपालमा उत्पादन भएको मह विदेशी बजारमा उत्कृष्ट हुनसक्ने पाण्डेले बताए । ‘नेपालमा मात्र नभएर विदेशमा पनि नेपाली महको बजार राम्रो हुन सक्छ । नेपाली महलाई मल्टिनेसनल कम्पनीसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने पहुँच छैन । सरकारले यसरी मल्टिनेसनल कम्पनीसँग प्रतिस्पर्धा गर्नका लागि व्यापारिक वातावरण बनाउनुपर्छ,’ उनले भने, ‘स्वदेशी मह विषादीरहित अर्ग्यानिक भएपनि बजार व्यवस्थापन र विज्ञापन नभएकाले बिक्री राम्रो नभएको हो । मौरीपालन र मह बिक्रीको प्रचार हुन सकेको छैन । कृषिमा कर छुट भएतापनि महको बजार व्यवस्थापनमा कर लगाइने गरेको छ ।’

सरकारले मौरीका लागि अध्ययन, मौरीको बीमा, अनुदान, कृषि कर्जा , मौरी बोक्ने गाडी ओहोरदोहोरमा सहज गर्नेपर्ने उनको माग छ । सरकारले वैदेशिक रोजगारीबाट फर्किएका कामदारलाई सिपका आधारमा सहुलियत कर्जा दिने घोषण गरे पनि आफूले नपाएको पाण्डे बताउँछन् ।

नेपालमा उत्पादित मह विदेशी महको तुलनामा महङ्गो पर्छ । स्वदेशी महको प्रतिकेजी ६ सय ३० रुपैयाँ पर्छ । विदेशको मह सस्तो हुने भएकाले नेपाली बजारमा नेपाली महको व्यापार काम हुने गरेको पाण्डेको भनाइ छ ।

नेपालमा उत्पादन भएको मह विश्व बजारमा औषधिका रुपमा बिक्री गर्न सकिने र यसका लागि सरकारले नेपाली मह विश्व बजारमा व्यापार गर्न वातावरण बनाउनुपर्ने उनको माग छ ।

नेपालमा पाइने मौरीका जात

मौरीको आधुनिक घारको आविष्कार भएदेखि मौरी जात अनुसारको घार तयार पारिन्छ । नेपालमा ल्याँगस्ट्रथ घार, न्युटन ‘ए’, न्युटन ‘बी’, न्युटन ‘सी’ जस्ता घारमा मौरीपालन गरिदै आएको छ । तराईका लागि (सानो) मध्य पहाडका लागि (ठूलो), उच्च पहाडका लागि (वाक्लो फल्याक) को घार बनाइन्छ ।

मेलीफेरा र सेराना जातका मौरीपालन गर्दा राम्रोसँग उत्पादन दिने गर्दछन् । मेलीफेरा जातको मौरीलाई तराई र भित्री मधेसमा पालन गर्न सकिन्छ भने सेराना जातको मौरीलाई उच्च पहाडी क्षेत्रमा पालन गर्न सकिन्छ ।

नेपालमा कठ्यौरी मौरी, खागो मौरी, भीर मौरी, एसियाली मौरी र यूरोपेली मौरी पालिन्छ । साथै एपिस मेलिफेरा, एपिस सेराना जातका धेरै मौरी पाइन्छ । नेपालमा पाइने परम्परागत रूपमा एप्पीस सेरेना जातको मौरी पालिन्छ । यो जातको मौरी नेपालमा प्राय: ग्रामीण क्षेत्रमा घरपिच्छे पाइन्छ ।

मह उत्पादन गर्न मौरीका विभिन्न जातमध्ये उज्यालोमा बस्ने र अँध्यारो बस्ने दुईवटा जात हुन्छन् । उज्यालोमा बस्नेसँग पनि रानी हुन्छ, तर त्यसलाई पाल्न सकिँदैन । अँध्यारोेमा बस्नेलाई मात्रै पाल्न सकिन्छ । कठ्यौरी, भीर मौरी र खागोले उज्यालोमा मह लगाउँछन् । भने अन्य मौरीले अँध्यारोमा मह लगाउन रमाउँछन् ।

कृषि तथा पुशपंन्छी विकास मन्त्रालयका अनुसार नेपालमा वार्षिक १८ लाख किलो मात्रै मह उत्पादन भइरहेको छ । महका विभिन्न परिकारहरू बनाइन्छ । मह, मौरी र मेनको महत्व पनि छुट्टाछुट्टै छ । विदेशमा मौरीको विष सङ्कलन गरेर औषधिको रूपमा समेत प्रयोग गर्न गरिएको पाइन्छ ।

अहिले हाल नेपालमा उत्पादन भएको मह भारत र चीनबाट समेत महको आयात भइरहेको छ । नेपालमा पनि पछिल्लो समय युवा पुस्ता व्यावसायिक रुपमा मौरीपालनमा लागेका छन् ।

मौरी अत्यन्तै अनुशासित, परिश्रमी र नीति पालना गर्ने कीरा हो । मौरी संरक्षणसम्बन्धी नेपालमा अहिलेसम्म नीति बनेको छैन । जसका जंगलमा पाइने भीर मौरी जाथभावी मह काटदाँ लोभ हुन् थालेको छ । नेपालमा उत्पादित मह नेपाललाई नै पुगिराखेको छैन । तर, नेपालमा मह उत्पादनको राम्रो सम्भावना छ । चिउरीको फूलबाट उत्पादन हुने महलाई विश्वमा अर्ग्यानिक महका रुपमा लिइन्छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस २३, २०७७ १२:१६