भर्चुअल कक्षामा अपराध : आत्महत्यादेखि अपहरणसम्मको प्रयास, निशानामा बालबालिका

भर्चुअल कक्षामा अपराध : आत्महत्यादेखि अपहरणसम्मको प्रयास, निशानामा बालबालिका

A+ A A-

घटना–१

घटना पाँच महिनाअघिको हो । लकडाउनको समययता प्रत्यक्ष भेटघाट बन्द भएपछि कक्षा–११ मा अध्ययनरत धादिङका दुई किशोरकिशोरीबीच फेसबुक मेसेन्जरमा यौनजन्य तस्वीर आदानप्रदान हुन थाल्यो ।

मोबाइलको स्क्रिनमा सीमित उनीहरूका यौनजन्य गतिविधिले त्यतिबेला ठूलो होहल्ला मच्चायो, जति बेला केटाले आफ्नो साथी सर्कलमा ‘लकडाउन बोका ग्रुप’ नाममा फेसबुक ग्रुप बनाएर ती तस्वीर सार्वजनिक गरिदिए ।

आफ्नो गोप्य तस्वीर एकाएक त्यसरी शेयर भएको थाहा पाएपछि ती किशोरीले हतास हुँदै एक नातेदारसँग सहयोग मागिन् ।

अफसोच ! घटनाको गाम्भीर्यता र असरबारे भयभीत भएकै कारण ती किशोरीले भोलिपल्टै आत्महत्या गरिन् ।

गत साता मात्रै धादिङ जिल्ला अदालतले ती किशोरलाई दोषी ठहर गर्दै साइबर अपराधको मुद्दा दर्ताका लागि निवेदन पठाएर प्रक्रियासमेत अगाडि बढाइसकेको छ ।

घटना–२

लकडाउन सुरु हुँदाताकाको कुरा हो । सम्पूर्ण पठनपाठन भर्चुअल रूपमै हुने भएपछि काठमाडाैं, अनामनगरकी–१३ वर्षीया पूजा पाठक (नाम परिवर्तन) लाई भर्चुअल कक्षा लिनकै लागि परिवारले नयाँ मोबाइल किनिदिए ।

मोबाइल हात परेसँगै दङ्ग भएकी पूजाले हत्तपत्त फेसबुक खोलिन् । व्यक्तिगतदेखि पारिवारिक तस्वीरसम्म राख्न पाइने ! चिनजानदेखि अन्जानका मानिससँग पनि बोल्न पाइने ! पूजालाई आफूले पढ्ने गरेको बुकभन्दा फेसबुक निकै पृथक लाग्यो ।

केही महिनाअघिको कुरा हो । भर्चुअल कक्षा लिइरहेकै समयमा पूजालाई म्यासेज आउन थाल्यो । आफूसँग कुरा गर्न आदेश, धम्की र दबाबयुक्त हिन्दी म्यासेज देखेर पूजा छक्क परिन् ।

भारतमा आफ्नो कोही आफन्त नभएकाले पूजाले सुरुमा उक्त म्यासेजलाई बेवास्ता गरिन् । म्यासेजकर्ताले भने पूजाको ध्यानाकर्षण गराउन उताबाट हात काटेको फोटो पठाए । र, पनि पूजाले बेवास्ता गरिरहिन् ।

‘मसँग बोल्दैनौ भने मेरो नेपालमा पनि साथी छ, ऊसँग बोल’, म्यासेजकर्ताबाट आएको म्यासेजले पूजा झसङ्ग भइन् ।

आफू नबोले झुन्डिएर मर्ने सांकेतिक धम्कीस्वरूप आएको पासो लगाएको फोटो म्यासेज देखेर अवाक् भएकी पूजा के गर्ने/नगर्ने दोधारमा परे पनि धैर्यता भने गुमाइनन् । बेवास्ता नै गरिरहिन् ।

अचानक आफ्नो सिउँदोमा सिन्दुर हालिएको फोटो म्यासेन्जरमा आएपछि भने पूजा विचलित भइन् । तर, बेवास्ता गर्न भने छाडिनन् ।

कैयाैँ पटकको प्रयासपछि म्यासेजकर्ताले फेसबुकबाट पूजाको बुबा र अंकलको फोटोको प्रयोग गरी पूजालाई यौन शोषण गरेजस्तो दृश्य बनाएर फोटो ‘मोर्फ’ गरेर (एउटाको तस्वीरमा अर्काको टाउको जोडेर) पठाए । र, साथमा धम्की पनि, ‘खुरुक्क बोल्ने, होइन भने आमाको बदनाम गरिदिन्छु ।’

१३ वर्षकी पूजा छाँगाबाट खसेजस्ती भइन् । बाआमालाई केही गरिदिने हो कि भन्ने डरले पूजा त्यसपछि भने म्यासेजकर्तासँग बोल्न थालिन् ।

‘दुई सातापछि आमाको सुन, गरगहना चोरेर आइज, तँलाई हामी भारत लैजाने हो’, मेसेजकर्ताको धम्कीले पूजा डराउँछिन् ।

डराएकी पूजाले प्रत्युत्तरमा आफूलाई जे गरे पनि बाआमालाई केही नगर्न अनुनयविनय गर्छिन् र सबै कुरा मान्न आफू तयार रहेको अवगत गराउँछिन् ।

डराएकी पूजाले आफ्ना हातहरू पनि काट्छिन तर बाआमालाई भन्दिनन् । अन्ततः केही दिनपछि घरमा भएको केही सुन लिएर बोलाइएको मिति, स्थान र समयमा पूजा पुग्छिन् । जहाँ उनलाई अन्दाजी २२/२३ वर्षका ती केटा पर्खिरहेका हुन्छन् । बाटोभरि ती युवकले पूजालाई छुन, जिस्काउन र चुम्बन गर्ने अनेकौँ प्रयास गर्छन् ।

अनावश्यक रोइकराइ गरेमा मारिदिने धम्की दिएर पूजालाई शान्त बनाउन सफल हुन्छन्, ती युवक ।

युवकको हातमा मोबाइल देखेपछि एकाएक पूजामा मनोबल भरिएर आउँछ । एकपटक मात्रै आमासँग कुरा गर्छु भनेर अनुनयविनय गरेपछि ती युवकले मोबाइल दिन्छन् । त्यतिञ्जेलमा यता पूजाको परिवारमा खोजखबर सुरु भइसकेको थियो ।

आमालाई फोन गरेर पूजा रुन्छिन् मात्रै । त्यसपछि डराएका युवकले सिम फुटाउँछन् । प्रहरीले लोकेशन ट्रयाप गर्न सफल हुन्छन् । पूजालाई रातारात नै भारत पुर्‍याउने ती युवकको योजना विफल हुन्छ ।

किनभने राति १० बजे प्रहरीले लोकेसन ट्रयाप गरेकै कारण पूजाको सकुशल उद्धार हुन्छ । गत साता राति १० बजे पूजाको सकुशल उद्धारयता हाल उनीलगायत सम्पूर्ण परिवार नै मनोवैज्ञानिक परामर्श लिइरहेका छन् ।

सो घटनालाई मध्यनजर गर्दै प्रहरीले भर्चुअल माध्यमबाट बालबालिकालाई धम्क्याउने र अपहरण गर्ने गिरोह नै सक्रिय भएको अनुमान गरेका छन् ।

कहालीलाग्दो तथ्याङ्क

पछिल्लो समय अनिवार्यजस्तै बनेको भर्चुअल कक्षा र डिजिटल माध्यमको प्रयोगले बालबालिकाको पठनपाठन नियमित गर्ने नाममा भएका यस्ता आपराधिक गतिविधि बढेको बारे बेलैमा सचेत हुनुपर्ने मनोविद्हरू बताउँछन् ।

डिजिटल र सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरी अश्लील तस्वीर तथा भिडियो सार्वजनिक गर्ने, धम्क्याउने, बदनाम गर्ने र अपहरण नै गर्ने प्रवृत्ति नेपालमा व्याप्त रूपमा फैलिएको पछिल्ला साइबर घटनाक्रमले देखाएका छन् ।

लकडाउनकाे समयमा विगतको भन्दा साइबर अपराधका गतिविधि बढेको साइबर ब्युरोका प्रवक्ता प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक नवीन्द्रराज अर्याल बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘फेसबुक, ट्वीटर, टिकटकजस्ता सामाजिक सञ्जालमा यस्ता गतिविधि बढ्दो देखिन्छ ।’

ब्युरोका अनुसार लकडाउनयता हालसम्म ४३ जना बालिका र १९ जना बालक साइबर अपराधको निशानामा परेका छन् ।

त्यसो त लकडाउनको पहिलो महिनामा मात्रै १ सय ७२ वटा साइबर अपराध मुद्दा दर्ता भएको देखिएको छ । यो तथ्यांक गत आर्थिक वर्षमा भएको साइबर अपराधको ४८.१७ प्रतिशत हो ।

हालै सिविनले गरेको अध्ययनअनुसार २० प्रतिशत बालबालिका साइबर यौन दुर्व्यवहारको सिकार भएका छन् ।

संयुक्त राष्ट्रसंघीय बालकोष (युनिसेफ) द्वारा प्रकाशित ‘प्रोटेक्सन अफ चिल्ड्रेन एण्ड योङ पिपल अनलाइन’ सर्वेक्षणअनुसार ७१.४ प्रतिशत बालबालिकाहरू अनलाइन दुर्व्यवहारको जोखिममा रहेको उल्लेख गरिएको छ ।

सो अध्ययनमा १ हजार २ सय २८ जना बालबालिकालाई सहभागी गराइएको थियो । त्यसमा पनि पाँच जनामध्ये एक जना बालिका र दस जनामध्ये एक जना बालक अश्लील साइबर साम्रगीको सिकार हुने गरेको तथ्याङ्कले जनाएको छ ।

खोइ डिजिटिल अभिभावकत्व ?

कोभिड–१९ ले गर्दा हाल अनिवार्यजस्तै बनेको अनलाइन/भर्चुअल कक्षाले शैक्षिक गतिविधिलाई निरन्तरता दिने काम गरे पनि विद्यालयमा पढ्ने बालबालिकाहरूलाई यसले आपराधिक र अश्लील गतिविधितर्फ जानी/नजानी थप उन्मुख गराउनुका साथै जोखिम निम्त्याएको मनोविद्हरू बताउँछन् ।

‘चुकुल लगाएर मेरो बच्चा कोठामा मस्तले पढिरहेको छ भनेर ढुक्क हुने अवस्था नै छैन’, चाइल्ड सेफ्ट नेटका संस्थापक अध्यक्ष अनिल रघुवंशी भन्छन् ।

बालबालिकालाई कसरी अनलाइन दुर्व्यवहारबाट सुरक्षित बनाउने भन्नेबारे नेपालमा कुनै नीतिगत प्रावधान नै नभएकोमा अनिल गुनासो गर्छन् ।

हाल बालबालिका तथा किशोर किशोरीलाई लक्षित गरी अश्लील म्यासेज, नग्न तस्वीर, पोर्न भिडियो आदानप्रदान गर्ने गतिविधिहरू बढेको हुनाले यसलाई लक्षित गरेर सरकारले सामाजिक सञ्जाल र डिजिटल माध्यमबारे सचेतना फैलाउने कार्य गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ ।

लकडाउनको अवधि (२०७६/१२/११ देखि २०७७/०४/०७ सम्मको विवरण