एचआईभी संक्रमित निर्मलाको अनुभव : अनि अपत्यारिलाे कथाजस्तै बन्दो रहेछ जीवन

एचआईभी संक्रमित निर्मलाको अनुभव : अनि अपत्यारिलाे कथाजस्तै बन्दो रहेछ जीवन

A+ A A-

१५ वर्षको उमैरमै एचआईभी संक्रमणमा परेकी थिइन्, नवलपरासी गैँडाकोटकी निर्मला पौडेल । जब उनलाई एचआईभी भएको छ भन्ने थाहा भयो, समाज र आफन्त अनि साथीभाइ सबैले छि:छि: दूरदूर गरे । यही समाजमा बाँच्नु र मर्नुको कुनै फरक थिएन उनका लागि ।

त्यो समय नै त्यस्तै थियो । त्यसमाथि ‘भयानक’ रोग एड्सका बारेमा भर्खर चेतना फैलिँदै गरेको बेला । सबै त्रसित र आतंकित नहुने कुरै थिएन यसबाट ।

अझ आफ्नै गाउँ, समाज वा परिवारमै एचआईभी संक्रमित छन् भन्दा कस्तो होला त्यो समाज, परिवार अनि गाउँलाई ?

‘म त खुलेको मान्छे हो । २१ वर्ष बित्यो एचआईभी संक्रमण भएको । लुकाउनुपर्ने कारण नै छैन’, कुरा निर्मलाले नै उप्काइन् ।

थप प्रश्नका लागि निर्मलाले नै सहज बनाइन् ।

बुबा र भाइको मृत्यु हुँदा...

जंगलले घेरेको गैँडाकोटको बस्ती । त्यसैगरी घनघोर दुःखले घेरिएकी एक किशोरी । परिवारमा आर्थिक अभाव, त्यसमाथि रोगव्याधिले आक्रान्त ।

निम्नवर्गीय परिवारमा २०३९ सालमा जन्मिएकी निर्मलाले ३ कक्षाभन्दा माथि पढ्न पाइनन् । उनको बाल्यकाल सुखद र रमाइलो हुने कुरै रहेन ।

उनले आफू सानै हुँदाको एउटा रोचक घटना सम्झिइन् ।

भएछ के भने, घरमा केही देखिँदैन । तर, घरभित्र भएका सामान बाहिर फालिदिने घटना भयो । मान्छे कोही कतै देखिँदैन । घरमा ढुंगा प्रहार हुने । अनाजहरू सबै बाहिर बारीमा फालिएको हुने । घरमा तर्साउने ।

यहीबीच निर्मलाका दुई भाइको मृत्यु भयो । घरमा भूतप्रेत पसेको भन्नेहरू निस्किए । धामीझाँक्री लगाउने काम भयो । त्यस्तो गतिविधि रोकिएन । त्यसपछि बुबाको मानसिक अवस्था कमजोर हुँदै गयो । अन्ततः निर्मलाका बुबाले नारायणी नदीमा आफ्नो प्राण त्यागे ।

उता बुबाको लास भेटिएको छैन । यता, अत्यधिक रक्तस्रावले घरमा थलिएकी आमाकाे अवस्था चिन्ताजनक । धन्न, समयमै भरतपुर अस्पताल पुर्‍याएका कारण आमालाई ठीक भएछ ।

काकाको घरमा आश्रय

घरमा बस्ने वातावरण भएन । घरमा तर्साउने क्रम नरोकिएपछि काकाको घरमा आश्रय लिएर निर्मलाको परिवार बस्न थाल्यो । छ महिना काकाको घरमा बसेपछि आफ्नो घरमा निर्मलाको परिवार फर्कियो ।

बारी थियो, अनाज उत्पादन कम हुने । कोदो र मकै मात्र उब्जने । खेत थिएन । ३ कक्षाबाट ४ मा पढ्ने बेलामा बुबाको मृत्यु भएपछि निर्मलाको स्कुले पढाइकाे ढोका बन्द भयाे । तर, उनको जीवनको पढाइ भने थपिँदै गयो ।

बुबाको मृत्युपछि पाँच सन्तानलाई हुर्काउने जिम्मा आमाको काँधमा आयो । आमा एक्लैले परिवार धान्न गाह्रो भएपछि निर्मला आमाकी सारथि बनिन् । आमासँगसँगै उनी मेलापात जाने, कुलो, बाटो खनेर भाइहरूलाई पढाउन थालिन् । दिदीको विवाह भएकाले भाइहरूको रेखदेख गर्ने जिम्मा निर्मलाकै काँधमा आयो ।

उषाकाे किरण गैँडाकोटमा नफैलिँदै निर्मला कामका लागि कालीगण्डकी पुग्थिन् । बिहान ४ बजे उठेर उनी कामका लागि आफ्नाे पाइला चाल्थिन् ।

१५ वर्षमा विवाह

निर्मलाको उमेर बढ्दै थियो । १४ पुगेर १५ टेकेकी थिइन् । घरमा विवाहको प्रस्ताव आयो । राम्रो परिवार । इन्डियामा काम गर्ने । आमा र काका निर्मलाको विवाहका लागि राजी भए । निर्मला परिवारको विपक्षमा उभिन सकिनन् ।

अन्ततः १५ वर्षको उमेरमा उनको गैँडाकोटमै विवाह भयो, २०५४ वैशाखमा ।

श्रीमान्‌बाटै छलकपट

वैशाखमा विवाह भएकाले जेठमा जेठाजु बार्नुपर्ने चलन थियो । निर्मला पनि जेठाजु बार्न १५ दिनका लागि माइत आइन् । घर र माइती ५ घण्टाको दूरीमा थियो । घनघोर जंगल भएकाले श्रीमान्‌ले नै माइत ल्याइदिए ।

निर्मलालाई माइती छाडेर श्रीमान् घर फर्किए । १५ दिन बारेपछि निर्मला घर फर्किइन् तर घर पुग्दा श्रीमान् थिएनन् ।

जेठाजुबाट थाहा पाइन् श्रीमान् इन्डिया गएको । भर्खर विवाह गरेकी श्रीमतीलाई एक वचन पनि नभनी श्रीमान् इन्डिया गएकाेमा उनको मन चस्कियो । महिनौँ बित्यो तर श्रीमान्‌को अत्तोपत्तो छैन । न फोन आउँछ, न त चिट्ठीपत्र नै ।

सात/आठ महिनापछि इन्डियामै रहेका जेठाजुको छोरा घर आए ।

‘अंकलले पठाएर अन्टीलाई लिन आएको । छिट्टै फर्किनुपर्छ’, काकाले पठाएको सन्देश उनले काकीलाई सुनाए । निर्मलामा अलिकति आशा पलायो ।

त्यतिबेला इन्डिया जान सहज थिएन । नेपाली चेली भारतमा बिक्री भएका खबर आउँथे । त्यसैले निर्मलाले गाविसबाट सम्पूर्ण कागजपत्र बनाएर श्रीमान् भएको ठाउँमा जान तयार भइन् ।

इन्डिया जाने पर्सिपल्ट माइतीमा आमासँग बिदा भएर निर्मला घर फर्किइन् । अचम्म त्यसबेला भइन्, घर फर्किंदा त श्रीमान् घरमै आइसकेका थिए ।

श्रीमान्‌को रूप-रङ नै फरक । बेसुरको कुरा गर्ने । निर्मलामाथि नै जाइलाग्न थाले । ‘इन्डियामा मेरा राम्रा केटी छन्’ भन्ने । अनेक दुःख दिने । जेले पायो त्यहीले निर्मलालाई आक्रमण गर्न थाले ।

आमा र काकालाई ‘कस्तो केटालाई दिएको ?’ भनेर धिक्कार्नुबाहेक अरू केही गर्ने हिम्मत थिएन निर्मलासँग ।

निर्मला अवाक् हुन्थिन् ।

आमा बन्ने भइन्

श्रीमान् बिरामी भइरहेपछि उपचार गर्न थालियो । धामीझाँक्री लगाउने काम भयो तर ठीक भएन । अन्ततः उनलाई पाटन अस्पतालमा ल्याइयो । १४ दिनको उपचारपछि अलिक मानसिक अवस्थामा सुधार हुँदै गयो । अस्पतालले डिस्चार्ज गरिदियो ।

पहिलेको भन्दा राम्रो भयो । घर फर्किएर केही समय काममा समेत जान थाले । श्रीमान्–श्रीमतीको सम्बन्ध पनि राम्रो बन्यो । त्यहीबीचमा निर्मला आमा बन्ने भइन् ।

श्रीमान्‌लाई एचआईभी

श्रीमान् काम गर्दागर्दै काम गर्न नसक्ने भए । ज्वरो आउने, रुघा–खोकी लाग्ने भयो । अनेक उपचार गर्दा पनि सुधार भएन । भरतपुर अस्पतालमा ल्याउने र लैजाने क्रम चलिरह्यो ।

अस्पतालमा अरू कुरुवाहरूले ‘नानी, तिम्रो श्रीमान्‌लाई के भएको ? सानै उमेरमा बिहे गरेर दुःख पाइछ्याै’, आदि अनेकन प्रश्न गर्थे तर उनी श्रीमान्‌को उपचार र रेखदेखमै लाग्थिन् ।

बारम्बार एउटै बिरामी अस्पताल आएपछि डाक्टरले सोधे, ‘पहिले कहाँ काम गर्ने गरेको थियो ?’ निर्मलाले इन्डियामा नोकरी गर्ने गरेको भनेपछि डाक्टरहरूले एचआईभीको परीक्षण गरे ।

राति १ बजे डाक्टरले एचआईभी संक्रमण भएको सुनाए । ‘अब धेरै बाँच्नु हुन्न । के खान मन छ, त्यही खुवाउनु । तपाईंलाई पनि सर्न सक्छ, सचेत रहनू’ भनेर डाक्टरले सम्झाउन थाले ।

श्रीमान्‌लाई एचआईभी भएको सुन्नेबित्तिकै निर्मलालाई आकाश खसेझैँ भयो । श्रीमान्‌को जिन्दगी त बर्बाद भयो नै, आफ्नाे जिन्दगीसमेत बर्बाद बनाएकाेमा श्रीमान्‌प्रति घृणाभाव पैदा भयाे । श्रीमान्‌को अनुहारसमेत निर्मलाले हेर्न चाहिनन् ।

समाजमा यस्ता व्यक्तिलाई घृणा गर्नुहुँदैन, एचआईभीजस्ता रोग लाग्नबाट सचेत हुनुपर्छ भन्ने सन्देश दिने चेतनामूलक ‘द निर्मला’ चलचित्र बनाइएको हो ।

यता, श्रीमान्‌लाई एचआईभी पोजिटिभ देखियो । पेटमा छ महिनाको बच्चा छ । भर्खर १६ वर्ष पुगेकी निर्मला के गर्ने कसो गर्ने ? अन्योलमा पर्थिन् । लाउँलाउँ खाउँखाउँकै उमेरमा उनको जीवन अँध्यारोमा धकेलियो । भावशून्य बनिन् निर्मला ।

निर्मलालाई पनि एचआईभी

निर्मलाले पनि एचआईभी परीक्षण गरिन् । भरतपुरमा परीक्षण गर्दा एचाईभी संक्रमण देखिएन । उनी खुसी भइन् । तर, अझै विश्वास लागेन । निर्मला थप परीक्षणका लागि देवरको साथमा काठमाडौं आइन् ।

काठमाडौंकाे टेकुमा आएर उनले रगत परीक्षण गराइन् । उनको आशा निराशामा परिणत भयो । परिणाम एचआईभी पोजिटिभ आयो । उनका हातखुट्टा काम्न थाले । चारैतिर अँध्यारो मात्र देखिन् । उनले रुँदै त्यो रिपोर्ट च्यातिन् ।

श्रीमान्‌को मृत्यु

एचआईभी भएको पुष्टि भएपछि उनी घर फर्किन् । घर फर्किएको केही दिनमै श्रीमान्‌को मृत्यु भयो । श्रीमान्‌को मृत्यु भएपछि उनी बेहोस भइन् । दुई दिनसम्म बेहोस हुँदा पनि उनलाई कसैले अस्पताल लगेन ।

छिमेकी गणेश बुबा र विष्णु प्रभातले उनलाई अस्पताल पुर्‍याएछन् । अस्पताल पुगेको दुई घण्टापछि होस खुल्यो । होस खुलेपछि श्रीमान्‌को काजक्रियाका लागि उनी घर आइन् ।

एचआईभीका कारण श्रीमान्‌को मृत्यु भएपछि आफू पनि अब छिट्टै मर्छु भन्नेमा पुगिन् उनी । एचआईभी भएकाहरू १० वर्ष मात्र बाँच्छन् भन्ने सुनेकी थिइन् निर्मलाले ।

निर्मलाका अगाडि कालो दिन मडारिन थाल्यो । घर, परिवार र समाजले मायाको सट्टा घृणा गर्न थाले । हिजो सँगै हिँड्ने साथीहरूले भेट्न छाडे । उनी समाजबाट विस्तारै अलग्गिँदै गइन् ।

छोरो जन्मिँदा ...

निर्मलालाई सुत्केरी ब्यथा लाग्यो । परिवारले अस्पताल पुर्‍यायाे । भरतपुर अस्पतालका डाक्टरले शल्यक्रिया गरेर बच्चा निकाल्नुपर्ने भने । उनले आफू एचआईभी संक्रमित भएको बताइन् ।

एचआईभी भन्नेबित्तिकै डाक्टरले शल्यक्रिया गरेनन् । भरतपुर अस्पतालले मध्यरातमा फिर्ता पठाइदियो । तीन दिनमा उनले घरमा छोरा जन्माइन् ।

शिशुलाई पखाल्ने र नाभी काट्ने कोही भएन । रमिता हेर्ने धेरै थिए । तर, सफा गरिदिने कोही भएन । अन्तिममा माइली सासूले धोइपखाली गरिन् ।

सुत्केरी हुँदा पोषिलो खानसमेत निर्मलाले पाइनन् । उनका लागि बारीमा छुट्टै चर्पी बनाइयो । पकाउने चुह्लोदेखि खाने थाल, लुगाफाटाेसम्म छुट्टै राखियो ।

छोराको रगत परीक्षण गरिन् । छोरामा एचाईभी देखिएन । त्यो दिन उनी खुसी भइन् । अहिले छोरा २१ वर्षका भए ।

अनि समाजमा खुलिन्

कसैसँग बोल्न नमान्ने । घरबाट बाहिर ननिस्कने । आफ्नो काम गर्ने, घरमै बस्ने गर्थिन् उनी । एचआईभी भएर निर्मला कतै ननिस्किएको भन्ने खबर नवलपरासीकै त्रिनेत्र नेपाल संस्थाले थाहा पायो । उनलाई बाहिर समाजको सम्पर्कमा ल्याउन त्रिनेत्रले मद्दत गर्‍यो ।

आफूलाई अर्को जन्म दिने काम त्रिनेत्रले नै गरेको बताउँछिन् निर्मला । बाहिर आएर आफूजस्तै संक्रमितहरूका लागि उनी काम गर्न थालिन् । विस्तारै उनको जीवनमा नयाँ पालुवा पलाउन थाल्यो । सचेतनामूलक कार्यक्रममा सहभागी हुन थालिन् । उनको आत्मविश्वास बढ्दै गयो ।

चितवनमा माइती नेपालमा रहेरसमेत काम गर्न थालिन् निर्मलाले । मानव बेचबिखन र एचआईभी संक्रमित महिलालाई परामर्श दिन थालिन् । चितवनमा उनले एचआईभी संक्रमितहरूको सक्रिय समूह बनाइन् । त्यहीँ बसेर काम गर्दै गइन् ।

नवलपरासीमा पनि एचाईभी संक्रमितहरू अरू पनि छन् भन्ने थाहा पाइन् । खोज्दै जाँदा आफूजस्तै १० जना फेला पारिन् । अनि २०६१ सालमा उनले नवलपरासीमा 'लुम्बिनी प्लस' भन्ने संस्था स्थापना गरिन् । १० जनाबाट सुरु गरेको उक्त संस्थामा अहिले ५ सयभन्दा बढी संक्रमित जोडिएका छन् । ५० जनाको हाराहारीमा त संक्रमित बालबालिका नै छन् ।

दुर्घटनापछि उपचार नहुँदा

केही वर्षअघि उनी नवलपरासीमा दुर्घटनामा परिन् । दुई बस आपसमा ठोक्किँदा उनको घुँडामा चोट लाग्यो । चितवन मेडिकल कलेजमा उपचारका लागि पुर्‍याइयो । तर, एचआईभी भएको थाहा पाएपछि डाक्टरहरूले उनको उपचार गर्न मानेनन् ।

अस्पतालले शल्यक्रियासमेत गरेन । ब्यान्डेज गरेर १० दिन राखियो । शल्यक्रियाका लागि रिपोर्ट राम्राे थियो तर डाक्टरहरूले शल्यक्रिया गरेनन् । राम्रोसँग उपचार नहुँदा उनको निधारमा छिरेको सिसा अझै पनि बाँकी छ ।

शल्यक्रिया नगर्दा खुट्टाबाट पिप बग्न थाल्यो । अन्ततः उनलाई डिस्चार्ज गरेर काठमाडौं अस्पताल ल्याइयो । बी एन्ड बी अस्पतालमा उनको शल्यक्रिया गरियो । धन्न ! उनको खुट्टा काट्नु परेन ।

डा. अविरम सिंहको टोलीले शल्यक्रिया गरेर उनको खुट्टा जोगाइदिए । भरतपुर अस्पतालले गरेको जस्तो बीएन्डबीबाट भएन । डाक्टरहरूले राम्रोसँग उपचार गरिदिए । यसका लागि उनले उक्त अस्पताल र ती मानवीय भावना भएका डाक्टरलाई धन्यवाद दिइन् ।

‘एचआईभी भएका मानिसलाई अस्पतालले अहिले पनि उपचार गर्न आनाकानी गर्छन् । बरु समाजमा राम्रो व्यवहार हुन थालेको छ’, निर्मलाको पीडा बोल्यो ।

राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय सम्मान

निर्मलाले अहिले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय सम्मान पाएकी छिन् । युवा तथा खेलकुद मन्त्रालयले युवा प्रतिभा पुरस्कारबाट सम्मान गरेको छ । अन्य थुप्रै पुरस्कार निर्मलाले पाएकी छिन् ।

अहिले निर्मला एचआईभी भएका महिला र बालबालिकाको हेरचाह र उपचारको क्षेत्रमा काम गर्दै आएकी छिन् । संस्थाको माध्यमबाट एचआईभी संक्रमित महिलालाई उद्यमी बन्नसमेत उनले प्रेरित गरिरहेकी छिन् ।

‘द निर्मला’

निर्मलाको जीवनमा आधारित फिल्मसमेत बनाइएको छ । समाजमा यस्ता व्यक्तिलाई घृणा गर्नुहुँदैन, एचआईभीजस्ता रोग लाग्नबाट सचेत हुनुपर्छ भन्ने सन्देश दिने चेतनामूलक ‘द निर्मला’ चलचित्र बनाइएको हो । विभिन्न स्कुल र कलेजमा उक्त चलचित्र प्रदर्शन गरिएको छ ।

अहिले आफूजस्तै मानिसका लागि उज्यालो दीप बनेकी छिन् निर्मला । हिजो तिरस्कार गर्नेहरू आज निर्मलाको धैर्य र साहसलाई सम्मान गर्छन् ।

जीवन हाँसो, खुसी, दुःखकोे मिश्रित रूप हो । लाञ्छनारहित समाजको निर्माणमा लाग्नुपर्छ भन्ने उनलाई थाहा छ । स्वास्थ्यक्षेत्रमा नै एचआईभी भएकाको उपचारमा भेदभाव छ ।

उनको एउटै लक्ष्य छ- लाञ्छनारहित समाजको निर्माणमा बाँकी जीवन बिताउने ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, पुस १८, २०७७ ०७:४२