सन् २०२० मा आन्तरिक र वैदेशिक रोजगारी अस्तव्यस्त, काेराेनाले थप्याे चुनौती

सन् २०२० मा आन्तरिक र वैदेशिक रोजगारी अस्तव्यस्त, काेराेनाले थप्याे चुनौती

A+ A A-

सन् २०२० मा कोरोना भाइरसका कारण आन्तरिक र वैदेशिक रोजगारी क्षेत्र विगतका वर्षभन्दा अस्तव्यस्त रह्यो । यो वर्ष वैदेशिक रोजगारीमा कार्यरत धेरै कामदारले रोजगारी गुमाएर स्वदेश फर्किन बाध्य भए । तीन लाख नेपाली कामदार भिसा लागेर पनि विदेशिन पाएनन्।

यसवर्ष आन्तरिक श्रम बजारका धेरै श्रमिकले रोजगारी गुमाएर बेरोजगार बस्नु पर्‍यो । वैदेशिक तथा आन्तरिक रोजगारीमा कार्यरत करिब २७ लाख श्रमिक बेरोजगार भएको राष्ट्रिय योजना आयोगकाे एक अध्ययनले देखाएकाे छ । कोरोना भाइरसको सबैभन्दा ठूलो प्रभाव आन्तरिक श्रम बजारमा परेको साे अध्ययनले औँल्याएको छ ।

सरकारले श्रमिक र श्रम बजारलाई व्यवस्थित गर्न बनाएका कानुन श्रम मन्त्रालयअन्तर्गतको कार्यालयमा थन्किएका छन् । श्रम मन्त्रालयले श्रमिकका लागि योजना बनाए पनि कार्यान्वयन गर्न नसक्दा समस्या जहाँको त्यहीँ छ ।

रोजगारी गुमाएका नेपाली कामदारलाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने विषयमा सरकारले ठोस योजना बनाएको छैन । देशभित्र र वैदेशिक रोजगारीबाट रोजगारी गुमाएर फर्किएका श्रमिकलाई सरकारले कुन-कुन क्षेत्रमा व्यवस्थापन गर्ने हो भनेर हालसम्म कुनै योजना ल्याउन सकेको छैन । नेपालमा मात्र होइन, कोभिड- १९ को प्रभाव विश्व श्रमबजारमा परेको छ ।

२७ लाख बेरोजगार थपिए

वैदेशिक रोजगार व्यवसायी क्षेत्रमा कोभिड- १९ को ठूलो असर देखिएकाे छ । कोरोनाका कारण विदेशमा कार्यरत ४० प्रतिशत रोजगारी कटौती भइसकेको म्यानपावर व्यवसायीले बताइरहेका छन् ।

कोभिडले गर्दा वैदेशिक रोजगारीमा कार्यरत ९ लाख कामदार रोजगारी गुमाएर स्वदेश फर्किने अवस्थामा छन् । नेपालभित्र पनि विभिन्न क्षेत्रमा कार्यरत १८ लाखजति श्रमिक बेरोजगार भएको आयोगको अध्ययनमा भनिएको छ ।

यस अवधिमा करिब २७ लाख नेपाली बेरोजगार भएको श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयले अनुमान छ । कोरोना भाइरसका कारण होटल, पर्यटन, निर्माण क्षेत्र, व्यवसाय, उद्योग र ज्यालादारी श्रमिक मारमा परेका छन् ।

कोभिड १९ का कारण रोजगारीका अवसर निर्माण गर्नुपर्ने चुनौती थपिएको श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षामन्त्री गौरीशंकर चौधरीले बताए । नेपालमा बेरोजगारीदर बढेको र यसलाई सरकारले कसरी व्यवस्थापन गर्नसक्छ भनेर योजना बनाइरहेको उनकाे भनाइ छ । ‘श्रम मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हाल्न भर्खर आएको छु । देशमा रोजगारी र अन्य अवस्था कस्ताे छ भनेर अध्ययन गरिरहेकाे छु । बेरोजगारी दर घटाउने काम हुन्छ’, उनले भने ।

श्रम मन्त्रालयले प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रममार्फत, अन्य मन्त्रालय, निर्माण क्षेत्र, उद्योग कलकारखानासँग रोजगारीका लागि समन्वय गरिरहेकाे मन्त्री चाैधरीले बताए । श्रममन्त्री चौधरीले भनेजसरी तत्कालै बेरोजगारीदर घटाउने कुरा त्यति सजिलाेचाहिँ देखिँदैन ।

काम सुस्त

११ वर्षयता श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयमा १५ मन्त्री फेरिए । यीमध्ये कतिपय मन्त्री त आफ्नो जिम्मेवारी र कार्यक्षेत्र राम्रोसँग नबुझ्दै पदबाट बाहिरिन पुगे । मंसिर २०७६ मा गोकर्ण विष्टलाई हटाउँदै प्रधानमन्त्रीले रामश्वेर राय यादवलाई श्रममन्त्री बनाए । यही पुस महिनादेखि श्रममन्त्री यादवको स्थानमा गौरीशंकर चौधारीले श्रम मन्त्रालयको जिम्मेवारी पाएका छन् ।

यो मन्त्रालयमा सबैभन्दा बढी २ वर्ष विष्ट मन्त्रीका रूपमा टिके । अन्य मन्त्री ९ देखि ११ महिना मात्र मन्त्रालयमा बस्न पाएका थिए । १० वर्षयता विभागमा समेत १९ जना महानिर्देशक परिवर्तन भएका छन् ।

विभागमा पनि माघमा महिना महानिर्देशक डा. भीष्मकुमार भूसालको स्थानमा कुमारप्रसाद दहाल आएका थिए । सत्ता परिवर्तन भइरहँदा श्रम बजारका महत्त्वपूर्ण काममा ठूलो धक्का पुग्ने गरेको वैदेशिक रोजगार विज्ञहरू बताउँछन् ।

उनीहरूका अनुसार, श्रम र रोजगारी क्षेत्रमा सुधारका लागि पहल गर्नुपर्ने बेलामा मन्त्री परिवर्तत हुँदा काममा समस्या उत्पन्न हुने र एउटा मन्त्रीले सुरू गरेकाे काम अर्काे मन्त्रीकाे पालामा राेकिने गरेकाे छ ।

मन्त्री परिवर्तन भइरहँदा श्रम सम्झौतामा ढिलाइ हुने, ठगी बढ्ने र अलपत्र कामदार उद्धारमा समस्या भइरहेको छ । श्रममन्त्री यादवले १३ महिना आन्तरिक र वैदेशिक रोजगारीमा कार्यरत श्रमिकका समस्यामा केन्द्रित भएर काम नगरेको कामदारले नै आरोप लगाइरहेका छन् ।

रोजगारीका नाममा भइरहेको मानव तस्करी र वैदेशिक रोजगारीमा जाने कामदार ठगीलगायतका समस्यामा जस्ताको त्यस्तै रहेको वैदेशिक रोजगारविज्ञ मधुविशाल पण्डित बताउँछन् ।

रोजगारीका नाममा मानव तस्करी र विदेश जाने कामदारलाई म्यानपावरले ठगी गर्ने घटना बढ्दै गएका छन् । यसबारे सरकारले चासो दिएर काम गर्न नसक्दा समस्या झन् जटिल बन्दै गएको पण्डित बताउँछन् । ‘सरकारलाई कोरोनाका कारण बढेको बेरोजगारीदर व्यवस्थापन गर्न मुस्किल देखिन्छ । रोजगारी सिर्जना गर्न तथा बेराेजगारकाे व्यवस्थापनका लागि समस्या हुन्छ', उनी भन्छन् ।

कोरोनाले नेपालमा मात्र होइन, विश्व बजारमर् रोजगारीकाे चुनौती थपिएको उनको भनाइ छ ।

रोजगारीका लागि वार्षिक साढे ५ लाख नेपाली श्रमिक विदेशी श्रम बजारमा पुग्ने गरेका छन् । तिनै श्रमिकले पठाएको रेमिट्यान्सले नेपाली अर्थतन्त्रको ठूलो हिस्सा ओगटेको छ । तर, रेमिट्यान्समा योगदान गर्दै आएका श्रमिकको हकहितका लागि काम गर्ने मन्त्रालय र त्यसअन्तर्गको विभागको संयन्त्र भने अत्यन्तै अस्थिर छ ।

सन् २०२० भित्र करिब साढे ५ खर्ब रेमिट्यान्स भित्रिएको राष्ट्र बैकको तंथ्याकमा छ ।

विश्वमा साढे २ अर्ब बेरोजगार

कोरोना भाइरसका कारण विश्वभर साढे २ अर्ब नागरिक बेरोजगारी हुनुपरेको अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक संगठन (आईएलओ)को अध्ययनमा भनिएको छ ।

विश्वभर कोरोनाका कारण साढे २ अर्ब रोजगारीमा कार्यरत श्रमिकले प्रत्यक्ष रोजगारी गुमाएका छन् । कामको खोजीमा तेस्रो मुलुक गएका धेरै आप्रवासी श्रमिकले रोजगारी गुमाएर स्वदेश फर्कन बाध्य हुनुपरेको आइएलओको अध्ययनमा उल्लेख छ ।

नेपालमा पनि वैदेशिक रोजगारी र आन्तरिक श्रम बजारमा कार्यरत ३० देखि ३५ लाख कामदार प्रभावित भएको आइएलओ अनुमान छ ।

जसमा वैदेशिक रोजगारीमा विभिन्न देश पुगेका १ लाख ५० हजार नेपाली कामदार कोरोनाका कारण रोजगारी गुमाएर स्वदेश फर्किएका छन् भने कतिपय रोजगारीपछि स्वदेश फर्किरहेका छन् । नेपालभित्र काम गर्दै आएका धेरै कामदार रोजगारी गुमाएर बेरोजगार बस्न बाध्य भएका छन् ।

काेभिड १९ काे मारमा सबैभन्दा धेरै युरोपका देशको श्रम बजार परेको आइएलओको अध्ययनमा औँल्याइको छ । युरोपका देशपछि खाडी र मलेसियाको श्रम बजारमा ठूलो असर परेको आइएलोको अध्ययनमा भनिएको छ ।

नेपाली कामदार वैदेशिक रोजगारीका लागि जाने देशका श्रमिकसमेत बेरोजगारीकाे शिकार बनेका छन् । नेपाली कामदारको रोजगार गन्तव्य देश दक्षिण कोरिया, जापान, खाडीका देश र मलेसियाले कोरोना भाइरसका कारण विदेशी कामदारको कोटा कटौती गरिरहेका छन् । यसको प्रभाव नेपाली श्रम बजारमा पर्ने देखिन्छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस १६, २०७७ १९:०२