हिउँदमा चिडचिडाहट हुन्छ ? ख्याल गर्नुस्, तपाईंलाई विन्टर डिप्रेसन भएकाे हुनसक्छ

हिउँदमा चिडचिडाहट हुन्छ ? ख्याल गर्नुस्, तपाईंलाई विन्टर डिप्रेसन भएकाे हुनसक्छ

A+ A A-

जाडो महिना लाग्नेबितिकै काठमाडाैं पेप्सीकोलाकी ३८ वर्षीया संगीता राना (परिवर्तित नाम) अधीर हुन्थिन् । उनलाई चिडचिडाहट हुन्थ्याे । निद्रा लाग्दैन थियाे । खान मन नलाग्ने, खाँदा पेट गडबड हुनेजस्ता समस्या देखिन्थ्याे । जाडाे माैसम लागेसँगै उनी सात वर्षजति यस्ताे समस्यासँग जुधिन् ।

समस्या उनमा मात्र सीमित थिएन । यसले परिवारलाई नै विभाजनतर्फ लैजाँदै थियाे । यसप्रति संगीता अझै बढी चिन्तित थिइन् । उनी सम्झिन्छिन्, 'म चिसाेभन्दा पनि याे माैसममा मभित्र देखिने अचम्मका समस्याहरूबाट आजित थिएँ । यी समस्याकै कारण केही वर्षयता घरझगडा हुन थालेको थियाे ।'

ससना कुरामा उनी श्रीमानसँग बाँझ्थिन् । झगडाकै कारण श्रीमान् घर ढिलो आउन थालेपछि विगत दुई वर्षदेखि उनी मनोपरामर्श लिइरहेकी छन् ।

अहिले आफू ठीकठाक भएकाे संगीताले बताइन् । उनमा ‘विन्टर डिप्रेसन’ अर्थात् जाडोमा हुने मौसमी डिप्रेसन थियाे र याे निदान भएको मनोविश्लेषक बासु आचार्यले बताए । रोगको निदान भएपछि भने राना दम्पतीबीच आपसमा हार्दिकता र हेरचाह बढेको छ ।

हिउँदमा चिसोबाट नभएर यस प्रकारको मौसमी डिप्रेसन झेल्ने संगीता प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । केही वर्षयता ‘विन्टर डिप्रेसन’का पीडितकाे संख्या बढेको चिकित्सक तथा मनोविद्हरू बताउँछन् ।

काठमाडौं न्यूरोडका ४८ वर्षीय सुदीन शर्माले पनि जाडो महिनामा संगीताकाे जस्तै समस्या झेलेकाे दुई वर्ष भयाे । बिनाकारण रुन मन लाग्ने, डर लाग्ने, दिक्क लाग्ने ! त्यति मात्र हाेइन, आत्महत्याको सोचाइले बारम्बार सताउन थालेपछि एक वर्षयता उनले पनि मनोपरामर्श लिइरहेका छन् । पेसाले व्यापारी शर्मा मनोपरामर्श लिन थालेपछि भने केही सहज महसुस गर्न थालेका छन् ।

जाडो महिनामा दिन छोटो र रात लामो हुने भएकाले घामको प्रत्यक्ष संसर्गबाट शरीर विमुख हुने सम्भावना बढी रहन्छ । ‘शरीरले घामको पर्याप्त प्रकाश नपाउँदा खुसी बनाउने न्यूरोट्रान्समिटर हर्मोन ‘सेरोटोनिन’ उत्पादन मात्रा घट्छ’, मनोविद् गंगा पाठक भन्छिन्, ‘त्यसैले जाडोमा सुस्त हुने, अल्छी लाग्ने, दिक्क मान्ने र डिप्रेसनको जोखिम बढ्दछ ।’

जाडो महिना लागेसँगै बढ्ने र जाडो हटेसँगै हट्ने ‘विन्टर डिप्रेसन’ हुँदा रुन मन लाग्ने, डर लाग्ने, भोजनमा घटबढ हुने, अकारण डर लाग्नेजस्ता लक्षण देखिन्छन् । ‘सिजनल अफेक्टिभ डिस्अर्डर’ का रूपमा विश्वभर परिचित यस रोग प्रत्येक वर्ष एकै पटक देखिने गर्छ ।

जाडोयाममा मात्रै आफ्ना स्वभाव विपरीत मनोदशा परिवर्तन भएको पाइएमा सिजनल र अरु जुनसुकै बेला लगातार १५ दिनसम्म यस्ता लक्षण देखिएमा क्लिनिकल डिप्रेसन रहेको निदान गर्न सकिने मनोविद् पाठक बताउँछिन् ।

महिला अझ बढी जोखिममा

त्यसो त, विश्वव्यापी रुपमा हेर्ने हो भने जैविक, मनोसामाजिक तथा सांस्कृतिकलगायत विविध जिम्मेवारीका कारण डिप्रेसनको जोखिममा बढी पर्ने गर्छन्, महिला । प्रत्येक महिना रक्तश्राव र रजोनिवृत्तिको बहानामा महिलाको शरीरमा हर्मोन परिवर्तन भइरहनुका साथै व्यावहारिक/सांस्कृतिक रूपमै बहुआयामिक जिम्मेवारी बहन गर्न बाध्य हुने भएकाले पनि महिलाहरू जोखिम समूहमा पर्ने गरेको पाठकको विश्लेषण छ ।

त्यसमा पनि भावनात्मक हिसाबमा संवेदनशील र अन्तर्मुखी महिलाहरू थप जोखिम समूहमा पर्ने गरेको पाठक बताउँछिन् ।

त्यसो त कोभिड–१९ ले घरभित्रै कैद शहरबासीलाई झन् असहज बनाएको चिकित्सकहरूको भनाइ छ । कोरोनाको डरले घरभित्रै खुम्चिएका मानिसहरू बाहिर ननिस्कने, व्यायाम, योगाजस्ता शारीरिक परिश्रम नगर्नाले पनि थप जोखिम निम्तिएको मनोविद्हरूको भनाइ छ ।

घाम तापौँ

यूरोप तथा अमेरिकाका घामै नलाग्ने वा अति नै कम घाम लाग्ने शहरहरूमा डिप्रेसनको प्रकोप बढी पाइन्छ । त्यसैले जाडो याममा प्रत्येक दिन कम्तीमा १५ मिनेट घाम ताप्न सुझाउँछन्, मनोचिकित्सक डा. सरोज वझा । उनी भन्छन्, ‘जाडोमा घामको कमीले शरीरमा भिटामीन डी पैदा नहुनाले पनि मानिसमा डिप्रेसन बढ्ने जोखिम बढ्दछ ।’

मौसमअनुसार मानिसको मुड निर्धारण हुने भएकाले आफ्नो नियन्त्रणमा नभएको मौसमलाई भन्दा मानसिक स्वास्थ्यप्रति सचेत हुन मनोविद् पाठक सुझाउँछिन् । ‘मौसमअनुसार आफ्नो मुडलाई राम्रो बनाउन सकारात्मक सोच्ने, शारीरिक व्यायाम गर्ने, घाम ताप्ने र ध्यान, योगा गर्नुपर्छ’, मनोविद् गंगा भन्छिन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, पुस १४, २०७७ १५:२२