महामारीले रोकिए जन्ती, खल्लो भयो विवाह पञ्चमी

A+ A A-

विगतमा विवाह पञ्चमी सुरु हुनुभन्दा एक साता अगावै नेपाल भारतका विभिन्न ठाउँहरुबाट आएका श्रद्धालुको घुइँचो हुनथ्यो । हरेक मठमन्दिर, धर्मशाला, होटेल तथा लजहरु भरिभराउ हुन्थ्यो । साधुसन्त तथा श्रद्धालु बस्न विभिन्न स्थानमा ठूलठूला पण्डाल लगाइन्थ्यो ।

मन्दिरका महन्थदेखि, साधुसन्त तथा श्रद्धालु र स्थानीयवासीको सहभागिता हुन्थ्यो । तर यसपाली भने जनकपुर समान्य अवस्थामै देखिन्छ । सप्ताहव्यापी रुपमा मनाइने विवाह पञ्चमी हेर्न आएका श्रद्धालुमा समेत रौनकता तथा उत्साह देखिन्न ।

‘पहिले आउँदा लाखौको भिडभाड हुन्थ्यो । तामझामले मन्दिर र वरपर पुरै झकिझकाउ हुन्थ्यो । हजारौं साधुसन्तको दर्शन र भव्य प्रवचन कार्यक्रम हेर्थ्यौं । मेलाको पनि छुट्टै रौनकता हुन्थ्यो तर यसपालि कोरोनाले विवाह पञ्चमी एकदमै खल्लो देखिन्छ । विगतजस्तो उत्साह नै छैन्,’ सर्लाही श्रीनगरका हरिराम रायले भने ।

जानकी मन्दिर प्रांगणमै मात्र लगाइएको पण्डाल समेत यसपाली विवाह पञ्चमीको एकदिनअघिसम्म खालखाली देखिन्छ, जहाँ प्रत्येक दिन साँझ रामलीला मञ्चन गरिन्छ । कोरोना महामारीका कारण यसपाली विवाह पञ्चमीको रौनकता एकदमै घटेको छ ।

मन्दिरका साधुसन्तका अनुसार विवाह पञ्चमी मनाउने परमपरा सुरुवात भएयताकै यसपाली सबैभन्दा खल्लो महोत्सव देखिन्छ । एक मात्र मनाइने यो महोत्सव २०६३ सालदेखि सप्ताहव्यापी रुपमा जानकी मन्दिरमा मनाउन थालिएको हो ।

‘यसपाली विवाह पञ्चमी मनाउने केही तयारी नै छैन् । हल्काफुल्का मात्र सजावट छ । विधि मात्र गर्ने कार्यक्रम छ । प्रशासनले भीडभाड नगरी विवाह पञ्चमी मनाउन भनेपछि हामीले भारतका कुनै साधुसन्तलाई निमन्त्रणा समेत दिएनौं,’ मन्दिरका छोटे महन्त राम रोशन दास ‘वैष्णव’ ले भने ।

सरकारले सिमाना सिल गरेकाले यसपालि भारतबाट श्रद्धालु नआएका कारण समेत विवाह पञ्चमी महोत्सव खल्लो देखिएको उनको भनाइ छ । सरकार तथा प्रशासनले विवाह पञ्चमी महोत्सवलाई भव्य बनाउन नसकेकाले समेत उत्साह घटेको छोटे मन्त दासको भनाइ छ ।

प्रत्येक वर्ष वैवाहिक समारोहमा सहभागिताका लागि मंसिर शुक्ल द्वितीयाका दिन अयोध्याबाट साधुसन्तको जन्तीको डफ्फा आउँथ्यो । तर महामारीका कारण औपचारिक रुपमा कसैलाई निम्तो नपठाएको उनले सुनाए । उनका अनुसार यसपाली राम मन्दिरकै साधुुसन्तलाई सहभागी गराएर सम्पूर्ण विधि पूरा गरिने छ । जन्ती आउँदा मिथिलावासीले मटिहानी, जलेश्वर, पिपरा, लादोबेला र जनकपुरधाममा भव्य स्वागत गर्थें । यस वर्ष कोरोनाले यी सबै कार्यक्रम प्रभावित भएको छ ।

मंसिर शुक्ल पञ्चमीका दिन त्रेतायुगमा भगवान राम र सीताको विवाह जनकपुरमा भएको सम्झनामा परापूर्वकालदेखि नै जनकपुरमा धुमधामसँग विवाह पञ्चमी महोत्सव मनाउने गरिन्छ । जनकपुरधामस्थित जानकी मन्दिरमा यो पर्व उत्सवकै रुपमा मनाउने गरिन्छ । यस दिन भगवान रामको जन्मस्थल अयोध्याबाट प्रत्येक वर्ष जनकपुरमा जन्ती आउने गर्दछन् । जनकपुरधामलाई माता जानकीको माइती मानिन्छ । त्रेतायुगमा भगवान राम र सीताको विवाह भए अनुसारकै प्रकृया अपनाएर यहाँ विवाह पञ्चमी मनाउने गरिन्छ ।

आन्तरिक तवरबाटै हुँदैछ वैवाहिक प्रक्रिया, आज मटकोर विधि
कोरोना भाइरसका कारण भारतबाट जन्ती नआएपछि जनकपुरमा यसपालि भने आन्तरिकै तबरबाटै विवाह पञ्चमीको प्रक्रिया पूरा गरिंदैछ । जनकपुरधाममा आयोजना भइरहेको साताव्यापी रामजानकी विवाह पञ्चमीको आज पाँचौ दिन मटकोरको विधि हुँदैछ ।

बिहीबार तिलकोत्सव सम्पन भएको थियो । तिलकोत्सवमा भारतको अयोध्याबाट आउने जन्ती र जनकपुरधामका महन्तसहित पूजारी र ऋषिबीच भेटघाट र अंकमाल गर्ने गरिन्छ । तर यसपाली अयोध्याबाट जन्ती नआउँदा जानकी मन्दिरका महन्थ रामतपेश्वर दास र जनकपुरधामकै राम मन्दिरका महन्थ राम गिरीले अंकमाल गर्दै सम्धी मिलान गरेका छन् ।

भगवान रामको पक्षबाट राम मन्दिरका महन्थ र सिताको पक्षबाट जानकी मन्दिरका महन्त अभिभावकको भूमिकामा छन् । सोमबार सम्पन्न तिल्कोत्सवमा सीता पक्षबाट विभिन्न प्रकारको सौगात (भार) लिएर राम मन्दिरमा लगिएको थियो । जानकी मन्दिरबाट १ सय १ वटा फलफूल तथा मिष्ठानसहितको भार लिएर जानकी मन्दिरबाट राम मन्दिर पुग्ने प्रचलन रही आएको छ ।

यस पटकको विवाह पञ्चमी शनिबार परेको छ । सोमबार पहिलो दिन नगर दर्शनमा भगवान रामलाई नगर घुमाउने विधि पूरा गरिएको थियो । विवाह पञ्चमी अन्तर्गत दोस्रो दिन फूलबारी लीला अन्तर्गत रामजानकीको भेट फूलबारीमा गराइन्छ भने तेस्रो दिन धनुष यज्ञमा भगवान रामले धनुष तोडेको लीला देखाइन्छ ।

चौथो दिन बिहीबार तिल्कोत्सव मनाइएको छ भने शुक्रबार मटकोर विधि तथा शनिवार स्वयंवर तथा वैवाहिक कार्यक्रम निर्धारण गरिएको छ । आइतबार रामकलेवा विधि पूरा गरेपछि यस पटकको विवाह पञ्चमी औपचारिक रुपमा समापन हुनेछ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस ३, २०७७ ०९:५२