विश्व आप्रवासन दिवस : चुलिँदो आप्रवासी समस्या, डेढ अर्ब रोजगारीका लागि विदेशी भूमिमा

विश्व आप्रवासन दिवस : चुलिँदो आप्रवासी समस्या, डेढ अर्ब रोजगारीका लागि विदेशी भूमिमा

A+ A A-

आज १८ डिसेम्बर अर्थात् २० औं अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासन दिवस विश्वभर विभिन्न कार्यक्रम गरेर मनाइँदै छ ।

संयुक्त राष्ट्रसंघले १ डिसेम्बर, सन् १९९० मा आप्रवासी कामदार र तिनका परिवारका सदस्यहरूको अधिकार संरक्षणसम्बन्धी महासन्धि, १९९० पारित गरेको थियो । सन् १९९० मा महासन्धि पारित भए पनि आप्रवासी दिवस भने सन् २००० बाट मनाउन सुरु गरिएको हो ।

विगतका वर्षमा जस्तो यो वर्ष आप्रवासन दिवस कोरोना भाइरसका कारण आप्रसावीले राम्ररी मनाउन पाएनन् । वैदेशिक रोजगारी, शिक्षा, विभिन्न पेसासँगै व्यवसाय गर्न एक देशबाट अर्को देशमा मानिसहरूको आवतजावत गर्ने क्रम बढ्न थालेपछि यो दिवस मनाउन थालिएको छ ।

विश्वव्यापीकरणसँगै यातायात, सञ्चार प्रविधि, रोजगार र शिक्षाले फड्को मारेपछि श्रम तथा रोजगारीको बजार साँघुरिँदै जाँदा एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा मान्छे सर्ने क्रम पनि बढ्दो छ ।

विगत पाँच दशकयता वैदेशिक रोजगारी, विदेश अध्ययन र व्यापारका लागि नेपालीहरू विभिन्न देश जाने क्रम बढ्दै गएपछि नेपालमा पनि यो दिवसको महत्त्व झनै बढेको छ ।

नेपालमा सरकार, स्वदेशी तथा विदेशी गैरसरकारी संघ संस्था, ट्रेड युनियन, निजीक्षेत्रसमेतको संयुक्त समन्वयमा यो दिवस मनाउँदै आएको छ ।

गत वर्ष ‘सीप र रोजगार आर्थिक समृद्धिको आधार’ भने नाराका साथ विगत वर्षमा जस्तै यस वर्ष पनि विविध सचेतनामूलक कार्यक्रमका साथ आप्रवासन दिवस मनाइएको श्रम रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयले जानकारी दिएको छ । यो वर्ष कोरोना भाइरसका कारण केही कार्यक्रम सार्वजनिक रूपमा नगरिएको श्रम मन्त्रालयले जनाएको छ ।

सरकारले वैदेशिक रोजगारी व्यवस्थित, सुरक्षित र मर्यादित बनाउने प्रयास गरिरहेको वैदेशिक रोजगार विभागका महानिर्देशक कुमार दहालले बताए । नेपालमा आप्रवासन दिवसले ठूलो महत्त्व र मनाउन नागरिक संख्या पनि धेरै भएको विभागका महानिर्देशक दहालले बताए ।

विश्वमा साढे २ अर्ब आप्रवासी, ७० लाख नेपाली

विश्वभर २ अर्ब ४४ करोड आप्रवासीमध्ये १ अर्ब ५० लाखभन्दा धेरै श्रमका लागि एक देशदेखि अर्को देश जाने गरेको अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक संगठन (आईएलओ) को तथ्यांकमा उल्लेख छ । विश्वमा आप्रवासी श्रमिक ५२ प्रतिशत पुरुष र ४८ प्रतिशत महिला छन् । ७४ प्रतिशत आप्रवासी श्रमिक २० देखि ६४ वर्ष उमेर समूहका रहेको अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवास संगठन (आइओएम) को प्रतिवेदनमा छ ।

विश्वभर २५ करोडभन्दा बढी मानिस प्रत्येक चार महिनामा विभिन्न कारणले आफ्नो घर छाडी अन्य देशमा पुग्ने गरेका छन् । त्यसमध्ये २२ करोडभन्दा बढी मानिस रोजगारी र शिक्षाको खोजीमा विदेशिने गरेको आईएलओको विभिन्न अध्ययनमा छ ।

नेपालबाट पनि वार्षिक रूपमा करिब १० लाख नेपाली विभिन्न देश रोजगारीका लागि जाने गरेको सरकारी तथ्यांक छ । हाल ७० लाखभन्दा धेरै नेपाली वैदेशिक रोजगारीका लागि विभिन्न देश पुगेको श्रम मन्त्रालयले जनाएको छ ।

वि.स. २०४६ सालदेखि रोजगारीका खोजीमा नेपाली युवा विश्वका करिब १ सय ७२ राष्ट्रमा पुग्ने अनौपचारिक तथ्यांक छ । खुला सिमाना भएका कारण नेपालीहरू भारत हुँदै बंगलादेश, चीन, श्रीलंका र म्यानम्मरसम्म पुग्ने गरेका छन् । श्रम स्वीकृति लिएर जाने कामदारलाई मात्र आप्रवासीका रूपमा सरकारले सूचीकृत गर्दै आएको छ ।

सरकारी तथ्यांकअनुसार नेपालमा रोजगारीको अवसर नपाएर वार्षिक साढे ५ लाख युवा भारतबाहेकका देश विदेशिने गरेका छन् । आव २०५०/५१ देखि आव ०७७/७८ सम्ममा करिब ६५ लाख युवा श्रम स्वीकृति लिएर वैदेशिक रोजगारीमा विभिन्न देश पुगेका छन् । जसमा ११ लाख महिला रहेको विभागको तंथ्याक छ । हाल विश्वका विभिन्न देशमा करिब ४५ लाख युवा वैदेशिक रोजगारीमा कार्यरत रहेको सरकारी अनुमान छ । यो सार्क राष्ट्रभन्दा बाहिरका देशका मात्र तथ्यांक हो ।

दैनिक करिब १ हजार २ सय जना कामको खोजीमा श्रम स्वीकृति लिएर विदेशिन्छन् । देशका करिब ५७ प्रतिशत घरधुरीका व्यक्ति वैदेशिक रोजगारीमा छन् ।

वैदेशिक रोजगारलाई सरकारले सुरक्षित, व्यवस्थित र मर्यादित बनाउने सम्बन्धमा थुप्रै चुनौती थपिँदै गएको वैदेशिक रोजगारविज्ञ दिपेन्द्र थापा बताउँछन् । नेपालीहरूका लागि पनि आप्रवासन फराकिलो हुँदै गएको छ । वैदेशिक रोजगारी, विदेशमा अध्ययन र व्यापार गर्न विदेशिने क्रम बढ्दो छ । आप्रवासनलाई सरकारले बेलैमा व्यवस्थित गर्दै जानुपर्ने उनकाे भनाइ छ ।

विगत ११ वर्षमा करिब १० हजार नेपाली वैदेशिक रोजगारीका क्रममा ज्यान गुमाएको वैदेशिक रोजगार प्रवर्द्धन बोर्डको तथ्यांक छ । यस्तै, नेपाली अर्थतन्त्रको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा विप्रेषणको योगदान २९ प्रतिशत पुगेको छ ।

आप्रवासनले देशको आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक संरचनामा परिवर्तन गर्ने समेत सहयोग गरेको छ । आप्रवासनले सामाजिक विकृत्ति पनि भित्र्याइरहेको छ । पछिल्लो समय आप्रवासनका कारण देशभित्र काम गर्न युवामा प्रोत्साहन पुगेको छैन ।

कोरोनाले विश्वमा २ अर्ब बेरोजगारी

कोरोना भाइरसका कारण विश्वभर करिब २ अर्ब श्रमिक रोजगारीबाट वञ्चित हुनुपरेको आईएलओको अध्ययनमा भनिएको छ । विश्वभर कोरोनाका कारण २ अर्ब रोजगारीमा कार्यरत श्रमिकले प्रत्यक्ष रोजगारी गुमाएका छन् । जसमा धेरै आप्रवासी कामदार रहेको अध्ययनले औंल्याएको छ । कामको खोजीमा तेस्रो देश गएका धेरै आप्रवासी श्रमिकले रोजगारी गुमाएर स्वदेश फर्कन बाध्य हुनुपरेको अध्ययनमा छ ।

नेपालमा पनि वैदेशिक रोजगारी र आन्तरिक श्रम बजारमा कार्यरत ३० देखि ३५ लाख कामदारले कोरोनाका कारण रोजगारी गुमाएको सरकारी अनुमान छ । जसमा वैदेशिक रोजगारीमा विभिन्न देश पुगेका ९० हजार नेपाली कामदार कोरोनाका कारण रोजगारी गुमाएर स्वदेश फर्किएका छन् भने, कतिपय रोजगारीपछि स्वदेश फर्किरहेका छन् । नेपालभित्र काम गर्दै आएका धेरै कामदार रोजगारी गुमाएर बेरोजगार बस्न बाध्य भएका छन् ।

अरनिकोको समयदेखि नै आप्रवासन

सन् १२६० देखि नै नेपाली नागरिक रोजगारीका लागि चीन र भारत जान थालेका थिए । करिब ७ सय ५९ वर्षअघि अरनिकोको नेतृत्वमा ८० जना मूर्तिकार चीनको तिब्बत गएपछि नेपालको वैदेशिक रोजगारी सुरु भएको सत्यमोहन जोशीको आप्रवासनसम्बन्धी अध्ययनमा उल्लेख छ । यो बेलादेखि नेपाली युवा रोजगारीका लागि विभिन्न देशमा जाँदै आएका छन् ।

नेपालको वैदेशिक रोजगारी चीन हुँदै भारत जाने क्रम विगतदेखि नै सुरु भएको हो । विश्वका विभिन्न देश रोजगारीको खोजीमा पुग्न थालेको सत्यमोहन जोशीको श्रम इतिहास किताबमा उल्लेख गरिएको छ ।

सुरुवातमा नेपालीहरू रोजगारीको खोजीमा चीन र भारतका विभिन्न स्थान सिक्किम, आसाम, भुटान, म्यानमार र तिब्बत लगायतका देशमा जाने गरेका थिए । कृषि, पशुपालन, चियाखेती, खानी, कारखाना लगायतका क्षेत्रमा काम गर्न नेपालीहरू एक स्थानबाट अर्को स्थानमा हुँदै हाल विश्वका १ सय ८९ देश पुगेको सरकारी तंथ्याकमा उल्लेख छ ।

सन् १८०९ मा तत्कालीन भारतीय राज्य पञ्जावको लाहोर (हाल पाकिस्तान)मा त्यहाँका राजा रणजीत सिंहको सेनामा भर्ती भएदेखि लाहुर जाने क्रम सुरु भएको थियो । नेपाल–ब्रिटिस युद्ध (सन् १८१४–१६) पछि सुगौली सन्धी भयो । त्यसपछि ब्रिटिस सेनामा पनि नेपाली युवा भर्ती हुन थालेका थिए । यो क्रम हालसम्म पनि चलिरहेको छ ।

मध्यपूर्वमा पुगेका कामदार श्रम शोषणमा

नेपाल, भारत, बंगलादेश, पाकिस्तान, श्रीलंका, इन्डोनेसिया, म्यानमार र थाइल्याण्डबाट रोजगारीको खोजीमा वार्षिक ठूलो संख्यामा विदेशिने गरेको आईएलओको अध्ययनले देखाएको छ । यी देशबाट वार्षिक साढे २ करोडभन्दा धेरै रोजगारीका खोजीमा दोस्रो देश जाने गरेको पाइन्छ ।

मध्यपूर्वका देश पुगेका धेरै कामदारहरू श्रम शोषणमा पर्ने गरेका छन् । साउथ एसियाबाट रोजगारीका लागि मध्यपूर्वका देश पुगेका कामदारले अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डअनुसार परिश्रमिक पाउनबाट वञ्चित रहेको बताइएको छ । नेपालबाट वार्षिक रोजगारीका लागि ३ लाखभन्दा धेरै श्रमिक मध्यपूर्वका देश पुग्ने गरेका छन् ।

वैदेशिक रोजगारी र अध्ययनका लागि जापान, क्यानडा, अमेरिका र युरोपका देश पुगेका धेरै नेपाली पनि शरणार्थी भएर बस्न थालेका छन् । यसरी रोजगारी र शिक्षाका लागि विभिन्न देश गएका २० प्रतिशत मानिस शरणार्थी बनेर बस्ने गरेका छन् । आप्रवासनमा गएका कामदार शरणार्थी बन्न थालेपछि विकसित देशले यसलाई रोक्न विकल्प खोज्न थालेका छन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस ३, २०७७ ०९:२३