माइतीघरबाट उखु किसानकाे प्रश्न, ‘हामी भोकभोकै मर्नुपर्ने हो ?’

A+ A A-

सर्लाही सिसौटियाका ७४ वर्षीय राजेन्द्र मण्डललाई यो उमेरमा काठमाडौंमा पाइला टेक्नै मन थिएन । मुजामुजा परेको अनिदो अनुहार । पटपट फुटेका हातखुट्टा । उखु बोक्दाबोक्दै पातलिएर सेतै फुलेका कपाल । जीवनको उत्तरार्द्धमा पनि उनी थिलिएका छन् बैंकको ऋण र उखु मिलका साहुबाट ।

शनिबार राति काठमाडौं आइपुगेका उनी आइतबार श्रम र पसिनाको मूल्य माग्दै माइतीघर पुगेका थिए ।

उनले छातीमा टाँसेको प्लेकार्डमा लेखिएको थियो :

श्रम पसिनाको मूल्य पाऊँ
पेट छ खाली परिवार भोकले हाहाकार
घर छ टाढा, छैन भाडा
हामी किसानको दुःख बुझिदेऊ हे सरकार !

‘काठमाडौं आउनु मेरो रहर हो र ? ८ सय रुपैयाँ ऋण काढेर काठमाडौं आएको हुँ । उता बैंकको ऋण छ । कसरी तिर्ने ? उनले आक्रोश पोखे, ‘मिलले २०७२ सालदेखि पैसा दिएको छैन । ३ लाख कहिले पाउँछु ? घरमा बालबालिका भोकै छन् । हामी भोकभोकै मर्नुपर्ने हो ?’

२०७६ सालमा सरकारसँग सम्झौता भएपछि उनले २५ हजार पाए । अब पैसा पाइने भयो भन्ने आशा जागेकाे थियाे । आज-भोलि गर्दागर्दै वर्षाैं बित्यो तर पैसा पाएनन् । अमिलो मन बनाउँदै उनले भने, ‘उता हाम्रो कुरा कसैले सुन्दैन । यता सरकारले सुन्छ कि भनेर फेरि सिंहदरबार नै आएका हौँ ।’

उखु उधारो दिएका मण्डल यो पटक उधारो सम्झौता गरेर फर्किने पक्षमा छैनन् । ‘उखु त उधारो दिएँ । अबको सम्झौता उधारो गरिँदैन । यो ठण्डीमा कति दिन सडकमा बस्नुपर्ने हो, थाहा छैन’, मण्डलले अठोट लिएका छन्, ‘बरु यही सडकमा मरिन्छ । पैसा नलिई घर फर्किन्न ।’

०००

सर्लाही खरवाका ६० वर्षीय रामेश्वर यादवले उखु खेती गर्न थालेको २० वर्ष बित्यो । उनले बैंकबाट डेढ लाख ऋण लिएर खेती सुरू गरेका थिए । ब्याज जोडिँदाजोडिँदै ५ लाख रुपैयाँ पुग्यो । न बैंकको ऋण तिर्न सकेका छन्, न साहुले पैसा दिन्छन् ।

‘पैसा नपाएरै मर्ने भयौँ । डेढ लाख बैंकबाट लिएको ५ लाख पुग्यो । कहाँबाट ल्याएर तिर्ने ? ननिदाएको वर्षौं भयो’, उनका आँखाभरि आँसु छचल्किए, स्वर नै भासियो । दुई विगाह जग्गामा उखुखेती गर्दै आएका रामेश्वर मिलकै कारण सडकमा आउनुपरेको बताउँछन् ।

अन्नपूर्ण मिलले उनलाई सडकमा पुर्‍याएकाे हाे । पैसाका लागि धाउँदाधाउँदै उनका पैताला खिइसक्यो । उखु उधारो दिए, तर पैसा पाएनन् ।

०००

सर्लाहीकै ७० वर्षीय गगनदेव राय यादव अघिल्लो पटकको आन्दोलनमा पनि काठमाडौं आएका थिए । सरकारसँग सम्झौता भएपछि खुसी हुँदै उनी घर फर्किए । उनलाई जीवनको सबैभन्दा ठूलो खुसी नै त्यही लागेकाे थियो ।

१० लाखको दृष्टिबन्धकबाट मुक्त हुने त्यो खुसी एक वर्ष पनि टिकेन । उनी फेरि काठमाडौं आउन विवश भए । ‘अन्नपूर्ण मिलको यो के तमासा हो ? ४ लाख रुपैयाँ अझै पाएको छैन । अनि सडकमा नआएर कहाँ जानु ? परिवारको बिचल्ली छ, साहुहरू कुरा सुन्दैनन्’, उनी झोँक्किए ।

०००

नवलपरासीका गोपाल यादव बैंकको ब्याजले पिल्सिएका छन् । बैंकबाट १४ प्रतिशत ब्याजमा ऋण लिएर खेती गरेका उनलाई ५ वर्षदेखि मिलले पैसा दिएको छैन । 'मिलले पैसा दिँदैन । बैंकलाई तिर्न सकेको छैन’, उनले भने, ‘मर्नुभन्दा आन्दोलन गर्नु नै ठीक भनेर आएको हो । अब हिसाबकिताब सडकबाट नै हुन्छ ।’

‘५ वर्ष भयो मिलले झुलाएको । इन्दिरा सुगर र चिनी कारखानाले पैसा पनि दिएको छैन । दुई वर्षदेखि मिल पनि चलाएको छैन । अब चलाउने रे । हामीलाई कहिलेसम्म झुलाएर राख्ने ?’, उनले प्रश्न गरे ।

कमिसनको खेलले कृषकहरू घर न घाटको भएको उनी बताउँछन् । ‘कमिसनको खेलमा लागेर सरकार र उद्योगीले किसानलाई मार्न खोजेको हो । अब सम्झौता कार्यान्वयन नभएसम्म घरै फर्किंदैनौँ,’ उनले भने ।

०००

नवलपरासीका किसान विकाउ मण्डल डर र त्रासमा देखिन्थे । नडराऊन् पनि किन ? मिलमालिकले परिवारलाई नै सिध्याइदिने धम्की दिएका छन् । त्यसैले उनी विचलित देखिन्थे ।

आफ्नो पसिनाको मूल्य खोज्दै उनी तीनपटक सडकमा उत्रिएपछि मालिकको तारो बनेका रहेछन् । ‘महालक्ष्मी मिलमा पैसा माग्न जाँदा मालिकले परिवार नै गायव बनाइदिने धम्की दिएको छ’, निन्याउरो हुँदै उनले भने, ‘हजुर ! आन्दोलनमा उत्रिँदा स्थानीय व्यापारीलाई चामल पनि बाँकी नदिन मालिकले आदेश दिए । छ महिनासम्म गहुँको पिठो खाएर बाँचेका छौँ ।’

जिल्लामा आन्दोलन गर्दा गुण्डा लगाएर खेदाएकाले काठमाडौं आउन बाध्य भएको उनको दु:खेसो छ । उनले भने, ‘अब अरू उपाय छैन । कि सडकमै मर्ने हो, कि सडकबाटै पैसा उठाउने हो ।’

देशभर झण्डै २ लाख किसान उखुखेतीमा आश्रित छन् । उनीहरूले ९० करोडभन्दा बढी रकम भुक्तानी पाउन बाँकी छ । यसअघि २०७६ पुसमा भएको पाँचबुँदे सम्झौता कार्यान्वयनको माग गर्दै फेरि काठमाडौं आइपुगेका हुन् ।

सडकमा आइपुगेका किसानको एउटै आवाज छ, ‘सरकार ! हामी किसानको दुःख बुझिदेऊ !’