वीरगञ्जस्थित ब्रिटानिया बिस्कुटमा लफडा, एक महिनादेखि आन्दोलनमा श्रमिक

A+ A A-

कामदारको माग कम्पनीले पूरा नगर्दा वीरगञ्जस्थित ब्रिटानिया नेपाल प्रालिमा २३ कात्तिकदेखि सुरु श्रमिक आन्दोलन लम्बिँदै गएको छ । २२ कात्तिकमा कम्पनीले १२ जना कामदारलाई निष्कासन गरेपछि सुरु विवादले आन्दोलनकाे रूप लिएकाे थियाे ।

आफ्ना मागप्रति कम्पनी प्रशासन उदासीन देखिएकाे भन्दै श्रमिकहरू दिनहुँ चक्काजाम गर्न थालेका छन् ।

प्रहरीले बल प्रयोग गरेर आन्दोलनकारीलाई तितरबितर पारी उद्योग संचालन गराइरहे पनि कामदार अझै सशक्त आन्दोलनको तयारीमा जुटेका छन् । कर्मचारीले समयगत रोजगारी दिएका कर्मचारीलाई नियमित रोजगारको परीक्षणकालमा राख्नुपर्ने, छ महिनाको बोनसलगायतका माग गर्दा निष्कासन गरिएका कर्मचारीकाे पुनर्बहालीलगायतका माग उनीहरूकाे छ ।

यही २१ मंसिरमा कर्मचारीको धर्ना प्रदर्शनमा पर्साका संघीय सांसद प्रदीप यादवले समेत ऐकवद्धता जनाउँदै निष्कासित कर्मचारीलाई पुनर्बहाली गर्नुपर्ने बताएका थिए । कम्पनीले भने निष्कासित कामदार तथा श्रमिक नेताहरू अनुशासनहीन रहेकाे तथा श्रम ऐनविपरीत हुलहुज्जत गर्दै उद्याेगका विभिन्न शाखाका प्रमुखसहितका कर्मचारीलाई दुर्व्यवहार तथा बन्धक बनाएकाे भन्दै केही कर्मचारीलाई हटाएको बताउँदै आएकाे छ ।

उनीहरूले कम्पनीको मालसमान तथा कच्चा पदार्थ आवतजावतमा अवरोध गरेकाे तथा कानुनविपरीत बन्द हड्तालमा उत्रिएकाे कम्पनीकाे भनाइ छ । ती कर्मचारीलाई कुनै हालतमा पुनर्बहाली नगरी उनीहरूको ठाउँमा अन्य कर्मचारी राख्ने अडान कम्पनीले लिएको छ ।

कम्पनी स्थापना भएको करिब अढाई वर्षकै अवधिमा श्रमिकले गरेको यो पहिलो आन्दोलन भने होइन ।

यसअघि पनि नियमित रोजगारीपत्र, बोनसलगायतका माग राख्दै श्रमिकहरूले आन्दोलन गरेका थिए । यसअघि लकडाउन अवधिको पारिश्रमिक माग्दै संघर्षमा उत्रेका श्रमिक सो विवाद समाधान भएलगत्तै अर्को माग राख्दै आन्दोलनमा उत्रेका हुन् । पछिल्लो समय चर्केको आन्दोलन भने कम्पनी र कामदारभन्दा कम्पनीमै कार्यरत कर्मचारीबीच विवादको उपज रहेको ठानिएकाे छ ।

यस कारण भइरहेको छ आन्दोलन

कम्पनीको विधानअनुसार तीन किसिमले नियुक्ति दिएर काममा खटाउने व्यवस्था छ। पहिले तीन महिना समयगत रोजगारीपत्र दिँदै कम्पनीसँग सम्झौता गर्ने, ती श्रमिकले राम्रो काम तथा आचरण देखाए तीन महिनापछि नियमित रोजगारी (स्थायीजस्तै) परीक्षणकालमा राख्ने र छ महिनासम्म राम्रो आचरण, व्यवहार र कार्य प्रदर्शन गरे नियमित रोजगारीमा राख्ने विधानले भनेको छ । त्यसअनुसार करिब २० महिनाअघि ब्रिटानिया बिस्कुट कम्पनीले त्यसमा ठेकेदारमार्फत काम गर्दै आएका ८८ जना कामदारलाई नियमित परीक्षणकाल र २८ जनालाई समयगत रोजगारीपत्र थमाएर काममा खटाएकाे थियाे ।

कम्पनीका कामदार कुमोद यादवका अनुसार, परीक्षणकालीन कामदारलाई कम्पनीले छ महिनापछि नियमित रोजगारीपत्र दिए पनि बाँकी २८ जनालाई तीन महिनापछि नियमित रोजगारी परीक्षणकालमा राखिने आश्वासन दिए पनि उसले तीन/तीन महिना गरी समयगत रोजगारीको म्याद थप्दै गयाे । त्यसकै लागि आन्दोलनमा उत्रिँदा आफूहरूलाई निष्कासन गरिएको यादवको भनाइ छ ।

‘परीक्षणकालमा म्याद थप गर्न कम्पनीलाई हामीले सधैँ हारगुहार गर्‍याैँ। श्रमशोषण गर्दै कम्पनीले हाम्रो कुरा नसुनेपछि हामीले आन्दोलन सुरु गरेका हाैँ । श्रम शोषणविरुद्ध संघर्ष गर्दा १२ जना कर्मचारीलाई गैरकानुनी तरिकाले हटाइयो,' आन्दोलनरत रामकिसनु प्रसाद पटेलले भने, ‘पटक-पटक जीएमसँग वार्ता हुँदा गत वर्ष वैशाखमा मुनाफाबाट हामीलाई छ महिनाको बोनस दिने सहमति भएको थियो । तर, १० दिनको मात्र बोनस दिइयाे । यसका विरुद्धमा आवाज उठाउँदा हामीलाई हटाइएको छ ।’

तर, आन्दोलनरत कर्मचारीले समयगत नियुक्ति दिइएका कर्मचारीलाई परीक्षणकालीन नियुक्ति दिन माग गर्दा निष्कासन गरिएको बताउँदै आए पनि बोनस विवाद चर्किंदै जाँदा लम्बिएको अर्का कर्मचारी बताउँछन् । उत्पादन प्रबन्धक सञ्जीव बडोलालगायत कम्पनीका अन्य केही कर्मचारीका नेताबीच खटपट चलिरहेको थियो । त्यसैबीचमा आन्दोलनरत कर्मचारीले छ महिनाको बोनस मागे । तर, कम्पनीले बोनस दिन नमानेपछि लफडा बढ्दै गयाे । २५ असोजकाे राति कुमोद, गुडुलगायतका कर्मचारी र बडोलाबीच विवाद हुँदा उनीहरूले कम्पनीमा तालबन्दी गरे र कम्पनीले हटाइदिएकाे कम्पनीका एक कर्मचारीले बताए ।

आफू पनि काम नगर्ने र काम गर्ने कर्मचारीलाई समेत भड्काएकाले केही कर्मचारीलाई निकालिएकाे कम्पनीका प्रबन्धक प्रवाेध खेरले बताए । 'एकातिर कम्पनीका स्टाफलाई भड्काउने, अर्कातिर कम्पनीमा उत्पादित सामग्री बाहिर लैजान र कच्चा पदार्थभित्र आउन नदिएकाले कम्पनीले एक्सन लिनुपरेकाे हाे', उनले भने ।

गएको २७ असोजमा आन्दोलनरत पप्पु साह कलवारलगायतका कर्मचारीले प्रोडक्सन अफिसमा काम गरिरहेका कर्मचारीलाई धाकधम्की दिई होहल्ला मच्चाएको र बन्धक बनाएर राखेको खेरको आरोप छ । तर, कम्पनीले प्रतिवद्धता जनाएअनुसार छ महिनाको बोनस नदिएपछि आन्दाेलित हुनुपरेकाे निष्कासित कुमोद यादवले बताए ।

आन्दोलन गर्दा कम्पनीको तर्फबाट प्रोडक्सन अफिसका प्रमुख बडोलालगायतका कर्मचारीले गालीगलौज गर्दै दुर्व्यवहार गरेको र श्रम शोषण सहेर बस्न भनेपछि विवाद भएको यादवको भनाइ छ । ‘बडोलालगायतका ८/१० जनाले भारतीयहरूको गुलाम बनेर काम गर्न भन्दै छन् । हामी ज्यादति सहन सक्दैनौँ’, यादवले भने । कम्पनीले बन्द हडतालले ठूलो आर्थिक क्षति भएको र केही कामदारले कम्पनी संचालन तथा मालसमान आवतजावतमा अवरोध खडा गरेको भन्दै आन्दोलनरत कामदारउपर उच्च अदालत जनकपुरको अस्थायी इजलास वीरगञ्जमा निषेधाज्ञाको निवेदन दायर गरे ।

अदालतले उत्पादित सामान बाहिर ल्याउन र कच्चा पदार्थ भित्र लैजानमा अवरोध नगर्नू भनी आदेश दियो । र, लगत्तै कम्पनीले आन्दोलनमा उत्रेका १२ जना कर्मचारीलाई एक दिनको पारिश्रमिक कट्ट गर्दै असोज ३० गते स्पष्टीकरण सोधे । ६ कात्तिकमा उनीहरूले कम्पनीमा लिखित स्पष्टीकरण दिए । तर, स्पष्टीकरणबाट चित्त नबुझेको भन्दै गएको १८ कात्तिकमा १२ जना कर्मचारीलाई कम्पनीले हटाइएको सूचना जारी गरेको थियो ।

‘स्पष्टीकरण विश्वास गर्न नसकिने र श्रम ऐनविपरीत हुलदंगा र कर्मचारीलाई बन्धक बनाएर राखेको तथा हड्ताल गरेको पुष्टि भएको लगायतका खराब आचरण तथा गतिविधि देखिएकाले तपाईंहरूलाई सेवाबाट हटाइएको छ,’ कर्मचारीलाई सेवाबाट हटाइएको पत्रमा उल्लेख छ । त्यसपछि २३ कात्तिकमा कम्पनीका प्रबन्धक खेरले गैरकानुनी हड्ताल रोकी आफ्नो पूर्ववत् काममै फर्किन आग्रह गर्दै काममा नफर्किए 'नो वर्क नो पे' सिद्धान्तअनुसार काम नगरेको अवधिको पारिश्रमिक भुक्तानी नगरिने सूचना जारी गरे ।

तर, त्यसयता निष्कासित कामदारले पुनर्बहाली, बोनस र बाँकीलाई परीक्षणकालमा नियुुक्तिको माग गर्दै २३ कात्तिकदेखि कम्पनीपरिसरमै आन्दोलन गरिरहेका छन् । प्रशासन र अन्य कुनै निकायबाट सहयोग नपाउँदा आफूहरूको माग पूरा हुन नसकेको उनीहरूको भनाइ छ । ‘मजदुरका नेताहरू पनि कम्पनीसँग मिलेकै छन् । तर, मजदुर हाम्रो पक्षमा छन् । प्रहरीले बल प्रयोग गरेर लाठीचार्ज गर्दै दमन गरेपछि कम्पनी संचालनमै छ,’ कामदार रामकिसनु प्रसाद पटेले भने, ‘गल्ती हाम्रो भए हामी महसुस गर्दै माफी माग्थ्यौँ तर यो अत्यधिक शोषण हो । स्थानीय व्यक्तिलाई काम गर्न दिन चाहेका छैनन् । भारतीय मालिकले हामीलाई दास बनाएर राख्न खोजिरहेका छन् ।’

कम्पनीले स्थानीय कामदारको रोजगारी खोसेर बाहिरबाट कामदार नियुक्त गर्न खोजेको उनको आरोप छ । महामारीकाबीच आफ्ना साथीको हकअधिकारका लागि आवाज उठाउँदा कम्पनीले गरिब वर्गका कर्मचारीको जागिरै खोसेको पटेलले बताए ।

श्रमिकको आन्दोलन र निकासबारे कम्पनीका प्रबन्धक खेरसँग थप कुराकानी गर्न खोज्दा उनी सञ्चारकर्मीको सम्पर्कमा आउन चाहेनन् । आन्दोलन र निकासबारे जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा श्रमिक र कम्पनीका प्रतिनिधिबीच पटकपटक छलफल भए पनि आन्दोलनकारी वा कम्पनीको कसको कमीकजोरी रहेको बारे बुझ्न खोज्दा प्रमुख जिल्ला अधिकारी आसमान तामाङ समेत सम्पर्कमा आएनन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, मंसिर २४, २०७७ १७:३२