लेखक हुनु भनेको के हो ? : पाउलाे काेएलाेकाे लेख

A+ A A-

ब्राजिलमा जन्मिएका पाउलो कोएलाे संसारमै सबैभन्दा बढी पढिने लेखकमध्येका एक हुन् । ‘द अलकेमिस्ट' ‘एलेभेन मिनट’ ‘द फिफ्थ माउन्टेन’ ‘लाइक द फ्लोइङ् रिभर’ जस्ता किताबका लेखक कोएलोका किताब विश्वभरि दर्जनौँ भाषामा अनूदित छन् । र, उनका लाखौँ प्रति किताब बिक्री भएका छन् । उनी चर्चित स्तम्भकार पनि हुन् । मूलतः पोर्जुगिज भाषामा लेख्छन् ।

सन् २००६ मा अङ्ग्रेजीमा अनूदित चर्चित किताब ‘लाइक द फ्लोइङ रिभर’ मा उनकाे भूमिकामा ‘एउटा लेखक’बारे उनले व्यक्त गरेका विचारहरू यहाँ अनुवाद गरिएको छ ।

०००

मैले आमालाई भनेँ, ‘मैले मेरो बाटो पहिल्याएँ । म लेखक बन्न चाहन्छु ।’

म त्यतिखेर १५ वर्षको थिएँ ।

‘हेर केटा’ आमाले दुःखित स्वरमा भनिन्, ‘तेरो बुबा इन्जिनियर हुनुहुन्छ । उहाँ स्पष्ट दृष्टिकोण भएको तार्किक र विवेकी मान्छे पनि हाे । केटा, खासमा तँलाई थाहा छ लेखक हुनु भनेको के हो ?’

‘त्यस्तो मान्छे हुनु हो, जो किताबहरू लेख्छ ।’

‘तेरो काका हारोल्ड डाक्टर हुन् । उनी किताब पनि लेख्छन् । उनका केही किताब त छापिएका पनि छन् । तैंले इन्जिनियरिङ् पढिस् भने फुर्सदको समयमा तँ पनि लेख्न सकिहाल्छस् नि ।’

‘नाइँ आमा, म लेखक नै बन्न चाहन्छु । त्यस्तो इन्जिनियर बन्न चाहन्न जो किताब लेख्छ ।’

‘तैँले कुनै लेखकलाई कहिल्यै भेटेको छस् ? कुनै लेखकलाई देखेको छस् ?’

‘अहँ, छैन । तस्वीरमा चाहिँ देखेको छु ।’

‘तँलाई यसको अर्थ नै थाहा छैन भने तँ कसरी लेखक बन्ने सपना देख्दैछस् ।’

मेरी आमाको प्रश्नको उत्तर खोज्न मैले यस विषयमा केही अध्ययन गर्ने निर्णय गरेँ । ‘सन् ६० को दशकमा लेखक हुनु भनेको के हो’ भन्ने विषयमा मैले गरेको अध्ययनबाट यस्तो निष्कर्ष निकालेँ ।

१) लेखक सधैँ चश्मा लगाउँछ । ऊ कहिल्यै कपाल कोर्दैन । आधा समय ऊ हरेक कुरादेखि रिसाउँछ र बाँकी आधा समय उदास रहन्छ । ऊ आफ्नो जीवनको धेरैजसो हिस्सा रक्सीभट्टीमा आफ्नै स्वभावका फोहोरी र चश्मे लेखकहरूसँग विवाद गरेर बिताउँछ । ज्यादै ‘गहिरो’ कुरा गर्छ ।

आगामी किताबका लागि उसँग अचम्मका कल्पनाहरू हुन्छन् । आफ्नो भर्खरै प्रकाशित किताबका बारेमा भने आलोचना गर्छ ।

२) आफ्नै समकालीनहरूका माझ नबुझिने बन्नु लेखकको कर्तव्य र उत्तरदायित्व दुवै हो । यसरी आफू औसत लेखक हुँ भन्ने कुरामा विश्वस्त हुन्छ । किनकि, ऊ ठान्छ- बुझ्ने गरी लेख्नु भनेको आफूलाई अरूले विद्वान ठान्ने सम्भावनालाई मार्नु हो ।

ऊ हरेक वाक्यलाई धेरै पटक पढ्दै सच्याउँछ । एउटा सामान्य मान्छेको शब्द भण्डारमा करिब तीन हजार शब्द हुन्छन् । तर, एउटा साँच्चैको लेखकले कहिल्यै ती तीन हजार शब्द प्रयोग गर्दैन । किनकि, शब्दकोशमा यीबाहेक अन्य एक लाख ८९ हजार शब्द हुन्छन् । र, लेखक सामान्य मान्छे होइन ।

३) एउटा लेखकले भन्न खोजेको कुरा अर्को लेखकले मात्र बुझ्छ । यद्यपि, ऊ भित्रीरूपमा अरू लेखकलाई घृणा गर्छ किनभने, इतिहासले साहित्यमा छोडेको रिक्ततालाई भर्न ती सबै लेखकहरू एउटै दौडमा हुन्छन् ।

सबैभन्दा ‘जटिल किताब’ को मूल्य र चर्चाका लागि लेखक र उसका समकालीनहरू प्रतिस्पर्धा गर्दछन् । त्यो दौडमा जो पढ्न र जटिल किताब लेख्न पहिलो हुन्छ, उसले अरूलाई उछिन्छ ।

४) लेखकले कुनै पनि विषय वा वस्तुलाई बुझ्न लाक्षणिकता, दर्शन, विम्ब, उत्तरआधुनिकता, आयामिक प्रयोग, दादावाद, रङ्गवाद, उत्तरनवयथार्थवादजस्ता दिमागमा घन्टी बज्ने खालका शब्दहरू प्रयोग गर्छ । जब ऊ कसैलाई झट्का दिन चाहन्छ, ऊ भन्छ, ‘आइन्सटाइन मूर्ख हुन्’ अथवा ‘टाल्स्टाय पुँजीवादी कठपुतली हुन् ।’

हरेक व्यक्ति त्यो विवादमा मुछिन्छ तर यसका बाबजुद पनि मानिसहरूका सामु गएर उनीहरू भन्छन्, ‘सापेक्षताको सिद्धान्त वाइयात हो । र, टाल्स्टाय रूसी सम्भ्रान्तवादको पक्षधर थिए ।’

५) एउटा लेखक जब कुनै युवती वा महिलालाई पट्याउन खोज्छ, ऊ भन्छ म लेखक हुँ । र, एउटा कागजको टुक्रो (न्याप्किन) मा कविता कोर्छ । यो सूत्रले सधैं काम गर्छ ।

६) लेखकको संस्कृति नै जटिल हुन्छ । स्वभावैले ऊ साहित्यिक समालोचक पनि हो । यस भूमिकामा ऊ आफ्ना साथीभाइका किताबका बारेमा लेखिदिएर आफ्नो उदारता व्यक्त गर्न सक्छ । उसले गरेका पुस्तक चर्चामा आधाजसो भनाइहरू विदेशी लेखकहरूबाट साभार गरिएका हुन्छन् र बाँकी आधा चर्चाचाहिँ तिनै भनाइहरूको विश्लेषण गरेर सकिएको हुन्छ ।

ती चर्चाभरि दर्शनशास्त्रको खण्डन र मान्छेका जीवन सम्बन्धमा विरोधाभास दृष्टिकोणबाट चर्चा गरिएको हुन्छ । लेखकको त्यो चर्चा पढ्ने कुनै पनि व्यक्तिले भन्छ, ‘अहो, कस्तो खतरा लेखक !’

तर, ऊ त्यो चर्चाले किताब किन्दैन । किनकि, जब किताबहरूमा दर्शनको खण्डन सुरु हुन्छ, किताब नबुझेर पढ्न सक्दिनँ कि भनेर ऊ डराउँछ ।

७) हाल कुन किताब पढ्दै हुनुहुन्छ भन्ने प्रश्नको उत्तरमा लेखक सधैँ यस्तो किताबको नाम लिन्छ, जुन कहिल्यै कसैले सुनेका हुँदैनन् ।

८) लेखक र उसका साथीहरूमा सबैले उत्तिकै प्रशंसा गर्ने एउटै मात्र पुस्तक छ- जेम्स् जोयसकाे युलिसिस् । कुनै पनि लेखकले यस किताबका बारेमा कहिल्यै निन्दा गर्दैनन् । कसैले त्यो पुस्तकका बारेमा सोध्यो भने कसैले पनि वर्णन गर्न सक्दैनन् । सोध्ने मान्छेलाई यस्तो लाग्छ मानौंँ, तिनीहरूले त्यो किताब पढेकै छैनन् ।

यी सबै जानकारी बटुलिसकेपछि म आमाकहाँ गएँ र ‘लेखक भनेको के थियो’ बेलिविस्तार लगाएँ । मेरी आमा एक किसिमले चकित हुनुभयो ।

‘इन्जिनियर हुन पो सजिलो रहेछ’, आमाले भन्नुभयो, ‘फेरि तँ चश्मा पनि लगाउँदैनस् ।’

हुन त, एउटा लेखकले जस्तै म पनि पहिल्यैदेखि कपाल कोर्दिनँ थिएँ । गोजीमा गुलवाज चुरोटको एउटा प्याकेट बोक्थेँ । नाटकको किताब काखीमा च्याप्थेँ । मैले काखमा च्यापेको किताब ‘द लिमिट्स् अफ रेसिस्टेन्स’का बारेमा एकजना समीक्षकले यसो भनेका छन्, ‘अहिलेसम्म रङ्गमञ्चमा देखेको सबैभन्दा बकवास नाटक’ यो सुनेर म ज्यादै खुसी भएँ ।

म हेगेल पनि पढिरहेको थिएँ र जसरी भए पनि युलिसिस् पढ्ने निश्चय गरेको थिएँ । त्यहीबेला एउटा रक गायकले मलाई भेटेर उसका लागि गीत लेख्न आग्रह गर्‍यो । र, कालजयी बन्ने सपनाको खोजी गर्ने कामबाट हात झिकेर फेरि एकपटक आफूलाई सामान्य मानिसहरू हिँडेकै बाटोमा लगाएँ । यो बाटोले मलाई धेरै ठाउँमा पुर्‍यायो । यसले मलाई बर्तोल्द ब्रेख्तले भनेझैँ ‘जुत्ता फेरेभन्दा बढी देशहरू फेर्ने मौका दियो ।’

शब्द संयोजन साहित्यिक पत्रिकाबाट

अनुवादः घिमिरे युवराज

प्रकाशित मिति: आइतबार, मंसिर २१, २०७७ १०:३४