महिला मजदुरको चाहनाः शरीर होइन, श्रम बेच्न पाइयोस्

A+ A A-

मजदुरको संलग्नताबिना संसारका कुनै पनि राजनीतिक आन्दोलन उत्कर्षमा पुगेका छैनन् । हरेक आन्दोलनमा महिला मजदुरको भूमिका महत्त्वपूर्ण रह्यो । तर, अन्य देशमा झैं नेपालमा पनि महिला मजदुरमाथि अन्याय कायमै छ । श्रमको मूल्यमा विभेद मात्रै होइन, कार्यक्षेत्रमा हुने यौनजन्य हिंसालगायत घरेलु हिंसाका कारण महिला मजदुर प्रताडित छन् ।

नेपालमा पनि बुधबार १३०औं अन्तर्राष्ट्रिय मजदुर दिवस मनाइरहँदा हामीले काठमाडौंमा श्रम गरिरहेका महिला मजदुरको पीडा बुझ्ने प्रयास गरेका छौं । उनीहरुलाई न मजदुर दिवसबारे थाहा छ, न आफ्नो हकअधिकार र महत्वबारे नै । असमानता, विभेद र हिंसालाई नियति मानेर श्रम गर्न बाध्य छन्, महिला मजदुर ।

शोषणमा महिला मजदुर

दोलखाकी मञ्जु भुजेलले काठमाडौंमा श्रम गर्न थालेको चार वर्ष भयो । उनी घर बनाउन आवश्यक बालुवा चाल्ने, इँटा बोक्नेलगायतका काम गर्थिन् । झिसमिसेदेखि मध्यरातिसम्म श्रम गर्दा पनि दैनिकी चलाउन धौधौ थियो । तर, अहिले उनी बेरोजगार छिन् । कारण हो, कार्यक्षेत्रमा मालिक, ठेकेदार र सहकर्मीले गर्ने यौनजन्य हिंसा ।

‘सबैले गिद्धे नजर मात्रै लगाए,’ विरक्त मान्दै मञ्जुले भनिन्, ‘इज्जतभन्दा पैसा ठूलो लागेन । काम नै छाडिदिएँ ।’

अहिले बेरोजगार हुनुको पीडा छँदै छ, काम गर्दा मालिक र सहकर्मीले गर्ने यौनहिंसाले उनको मन दुखेको छ । उनी भन्छिन्, ‘हामी श्रम पो बेच्न गएको, शरीर बेच्न त होइन नि !’

अधिकांश महिला मजदुर कार्यस्थलमै यौनजन्य हिंसाको सिकार भएका छन् । निर्माण क्षेत्रमा काम गर्ने मात्रै होइनन्, होटल, रेस्टुरेन्टलगायत प्रायः सबै निजी क्षेत्रद्वारा सञ्चालित उद्योग या कम्पनीका मजदुरको साझा पीडा हो ।

ज्यालामा विभेद

व्यवहारका कारण भोग्नुपरेको पीडा त छँदै छ, महिला मजदुरलाई ज्यालामा समेत विभेद गरिएको छ । पुरुषसरह मात्रै होइन, पुरुषलेभन्दा इमानदारपूर्वक धेरै काम गर्छन्, महिला मजदुर । तर, उनीहरुलाई पुरुषको भन्दा कम ज्याला दिइन्छ ।

सिन्धुलीबाट काठमाडौं आएर मजदुरी गर्दै आएकी विमला कुँवर बिहान ८ बजेदेखि साँझ ५ बजेसम्म काम गर्छिन् । उनले दैनिक पाँच सय रुपैयाँ पाउँछिन् । तर, पुरुष मजदुरले त्योभन्दा बढी रकम पाउँछन् । जसका कारण, विमलाको चित्त दुखेको छ ।

दिनभर काम गरे पनि उनले ज्यालाबाहेक केही पाउँदिनन् । ज्यालबापतको पैसा कोठा भाडा तिर्दैमा र खाँदैमा सकिन्छ । बिरामी पर्दा उपचार गर्ने पैसासमेत हुँदैन ।

दिनभर काम गर्दा पनि जीवन धान्न धौधौ भएपछि धेरै महिला कामदार रोजगारीका लागि बिदेसिन बाध्य छन् । रामेछापकी २२ वर्षीया शर्मिला खड्का भन्छिन्, ‘यहाँ काम गरेर त खान पनि पुगेन । अब विदेश जान्छु ।’

उनी घर बनाउने ठाउँमा बालुवा चाल्ने काम गर्छिन् । कमजोर आर्थिक स्थितिका कारण ९ कक्षा पढ्दा पढ्दै मजदुरीका लागि काठमाडौं आएकी उनलाई मजदुर दिवसबारे केही थाहा छैन ।

रामेछापकै नवीन राईले मजदुरी गर्न थालेको २८ वर्ष भयो । उनले मजदुर दिवसको नाम त सुनेका छन् । तर, यसको महत्त्व र अर्थबारे बुझेका छैनन् ।

‘दुनियाँका घर बनाएँ, आफ्नै घर छैन,’ उनले भने, ‘खाने बस्नेकै तनाव छ । मजदुर दिवसले के दिन्छ र ?’

सवारी चालक राजु खत्रीलाई मजदुर दिवसबारे थाहा छ । तर, दिवस नारामा मात्रै सीमित भएकोमा उनी चिन्तित छन् । ‘मजदुरी त जसोतसो दैनिकी गुजार्न मात्रै रहेछ,’ राजु भन्छन्, ‘नेपालमै केही गर्न चाहन्छु । तर काम गर्ने वातावरण नै छैन ।’ मजदुर दिवस त मजदुरका लागि भन्दा नेता र मालिका लागि जस्तो भएको उनको बुझाइ छ ।

३० वर्षदेखि सडक विभागमा मजदुरी गर्दै आएका धनगढीका अर्जुन तामाङलाई पनि मजदुर दिवसको कुनै मतलब छैन । अर्जुन, राजु, नवीन, विमला र मञ्जु त प्रतिनिधि पात्र मात्रै हुन् । आममजदुरको पीडा उस्तै छ । श्रमको सम्मान र मूल्यका विषयमा ठूलाठूला कुरा गरिन्छ । तर, मजदुरको स्थितिमा परिवर्तन आउन सकेको छैन । मजदुरले नै अनुभूत गर्न नसकेसम्म मजदुर दिवसको सार्थकताबारे प्रश्न उठिरहनेछ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख १८, २०७६ २२:२४